Φτάνοντας στο χείλος του θανάτου, πολλοί είναι αυτοί που έχουν βιώσει ασυνήθιστες εμπειρίες, περιπλανώμενοι στο αινιγματικό βασίλειο που χωρίζει τη ζωή και τον θάνατο.
Γκάλοπ του 1991 αποκάλυψε ότι το 5% των ενήλικων Αμερικανών είχαν βιώσει παρόμοιες εμπειρίες.
Ερχόμενοι στο 2019, βρίσκουμε μια έρευνα με 1.000 συμμετέχοντες από 35 διαφορετικές χώρες, στην οποία το 10% είχε επιθανάτιες εμπειρίες.
Σε όλον τον κόσμο, οι επιστήμονες που αναρωτιούνται για τα μυστήρια που κρύβονται πέρα από τον κόσμο των ζωντανών δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για αυτό που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο και τη συνείδηση, την ώρα που ο άνθρωπος ετοιμάζεται να περάσει στην άλλη όχθη.
Την ώρα του θανάτου, οι εγκεφαλικές λειτουργίες που σχετίζονται με τη συνείδηση εντείνονται
Οι επιθανάτιες εμπειρίες περιλαμβάνουν εξωσωματικές εμπειρίες, συναντήσεις με αγαπημένα πρόσωπα που είχαν πεθάνει παλιότερα ή με άλλα πνευματικά όντα ή ακόμα και με τον Θεό, το πέρασμα μέσα από μια σήραγγα, την επισκόπηση της ζωής μας και αισθήματα χαράς και γαλήνης. Αυτές οι εμπειρίες είναι εναργείς, «πιο αληθινές από αληθινές», σύμφωνα με την Τζίμο Μπορχίγκιν, κάτοχο διδακτορικού στη νευρολογία και αρχηγό της ερευνητικής ομάδας του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, η οποία δημοσίευσε πρόσφατα μια μελέτη με θέμα τις επιθανάτιες εμπειρίες στα Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών. Τα αποτελέσματα των ερευνών τους ήταν αποκαλυπτικά για τη σχέση μεταξύ ενός εγκεφάλου που πεθαίνει και της συνείδησης.
Η ερευνητική ομάδα της κας Μπορχίγκιν ανέλυσε τα εγκεφαλογραφήματα τεσσάρων ασθενών που πέθαναν από ανακοπή, των οποίων ο εγκέφαλος παρακολουθείτο. Αφότου αποσύρθηκε η αναπνευστική υποστήριξη, σε δύο από τους ασθενείς καταγράφηκε αύξηση των καρδιακών παλμών, καθώς και σημαντική αύξηση της δραστηριότητας των εγκεφαλικών κυμάτων γάμμα.
Τα κύματα γάμμα εμπλέκονται σε ποικίλες γνωστικές δραστηριότητες, σύμφωνα με τους επιστήμονες, και σχετίζονται με ανώτερου επιπέδου εγκεφαλικές λειτουργίες, όπως η προσοχή, η αντίληψη, η μνήμη και η συνείδηση. Τα κύματα γάμμα ενδέχεται να συμμετέχουν και στον συντονισμό της νευρολογικής δραστηριότητας και στην ενσωμάτωση πληροφοριών μεταξύ διαφόρων εγκεφαλικών τμημάτων.
Επιπλέον, η απότομη άνοδος της δραστηριότητας των κυμάτων γάμμα παρατηρήθηκε εντός της «θερμής ζώνης» των νευρικών συσχετισμών της συνείδησης στον εγκέφαλο, περιοχή που βρίσκεται στη διασταύρωση του κροταφικού, του βρεγματικού και του ινιακού λοβού στο οπίσθιο μέρος. Η συγκεκριμένη περιοχή σχετίζεται με τα όνειρα, τις οπτικές ψευδαισθήσεις κατά τη διάρκεια επιληπτικης κρίσης και τις μεταβαλλόμενες καταστάσεις συνείδησης.
Ενώ οι δύο ασθενείς είχαν εμφανίσει προηγουμένως επιληπτικές κρίσεις, δεν παρατηρήθηκε καμία επιληπτική δραστηριότητα το διάστημα που προηγήθηκε του θανάτου τους. Αντιθέτως, στους άλλους δύο ασθενείς δεν παρατηρήθηκε παρόμοια καρδιακή έξαρση όταν αποσυνδεθήκαν από το σύστημα υποστήριξης των ζωικών λειτουργιών τους ούτε παρατηρήθηκε αύξηση της εγκεφαλικής τους δραστηριότητας.
Σύμφωνα με άλλη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Frontiers in Neuroscience, οι επιθανάτιες εμπειρίες συνδέθηκαν με αυξημένο συγχρονισμό της νευρωνικής δραστηριότητας στην περιοχή υψηλών συχνοτήτων 13-100 Hz, η οποία παίζει ρόλο σε γνωστικές λειτουργίες όπως η αντίληψη, η προσοχή και η μνήμη.
Η κα Μπορχίγκιν είχε ήδη προτείνει την υπόθεση ότι είναι πιθανόν η επιθανάτια διαδικασία να διεγείρει συγκεκριμένες περιοχές του ανθρώπινου εγκεφάλου, προσφέροντας μας λίγη συνειδητότητα ακόμα και μετά την παύση της καρδιακής δραστηριότητας. Η πρόσφατη μελέτη έδωσε στην κα Μπορχίγκιν και την ομάδα της στοιχεία που στηρίζουν αυτή την υπόθεση.
Παρόμοια ευρήματα και σε μελέτες σε άλλα θηλαστικά
Η ομάδα της κας Μπορχίγκιν έχει καταγράψει παρόμοια δραστηριότητα των κυμάτων γάμμα και σε εγκεφάλους ζώων την ώρα του θανάτου τους, όταν αμέσως μετά το σταμάτημα της καρδιάς πέφτει απότομα το οξυγόνο.
Σε μια έρευνα του 2013, η κα Μπορχίγκιν και οι συνεργάτες της ανακάλυψαν ότι η ανακοπή της καρδιάς διέγειρε μια καλά οργανωμένη σειρά ηλεκτροεγκεφαλογραφημάτων υψηλής συχνότητας σε εγκεφάλους αρουραίων που πέθαιναν. Οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι κατά τη διάρκεια των επιθανάτιων εμπειριών οι εγκεφαλικές δραστηριότητες των θηλαστικών συγχρονίζονται για λίγο με αξιοπρόσεκτο τρόπο. Η μελέτη τους υποδεικνύει ότι ο εγκέφαλος των θηλαστικών έχει τη δυνατότητα για αυξημένη εσωτερική επεξεργασία πληροφοριών ακόμα και όταν ο οργανισμός θεωρείται κλινικά νεκρός.
Βασιζόμενη σε αυτά τα ευρήματα, σε μια μελέτη του 2015 η ομάδα ανέλυσε τις καταγραφές των εγκεφαλογραφημάτων από εγκεφάλους αρουραίων που υπέστησαν πειραματική ασφυξία και ανακάλυψε ότι η ασφυξία προκάλεσε σημαντική και παρατεταμένη ενίσχυση της συνδεσιμότητας του φλοιού, συνοδευόμενη από αυξημένη απελευθέρωση μεγάλου αριθμού νευροδιαβιβαστών μέχρι να εμφανιστεί ακανόνιστος καρδιακός παλμός. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της καρδιακής ανακοπής, διάφορες πτυχές της δραστηριότητας του εγκεφαλικού φλοιού παρουσίαζαν στην πραγματικότητα μεγαλύτερη ένταση σε σύγκριση με τις καταστάσεις εγρήγορσης.
Ανακαλύφθηκε επίσης ότι η ασφυξία έχει την ικανότητα να ενεργοποιεί τη συνδεσιμότητα μεταξύ του εγκεφάλου και της καρδιάς. Σε προχωρημένα στάδια ασφυξίας, υπήρχαν ενδείξεις για την ανάπτυξη ηλεκτρικής επικοινωνίας μεταξύ του εγκεφαλικού φλοιού και της καρδιάς, ενώ αυτή η συνδεσιμότητα απουσίαζε στα αρχικά στάδια. Επιπλέον, καθώς οι καρδιακές συνθήκες επιδεινώνονταν με πιο αργούς καρδιακούς παλμούς, η ένταση της ηλεκτρικής επικοινωνίας μεταξύ καρδιάς και εγκεφάλου αυξανόταν.
Οι ερευνητές παρατήρησαν περαιτέρω σημαντική αύξηση του χρόνου επιβίωσης τόσο της καρδιάς όσο και του εγκεφάλου όταν παρεμποδίστηκε η μηχανική τροφοδοσία της καρδιάς. Τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν ότι η κατεύθυνση των παρεμβάσεων προς τις εκροές του εγκεφάλου θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι μια αποτελεσματική προσέγγιση για την παράταση της επιβίωσης της καρδιάς και του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια της ασφυξίας.
Το φαινόμενο της ανασκόπησης της ζωής
Το επιθανάτιο φαινόμενο που περιγράφεται από μερικούς ανθρώπους κατά το οποίο τα γεγονότα της ζωής τους περνούν γρήγορα μπροστά από τα μάτια τους ονομάζεται «ανασκόπηση ζωής» ή «ανάκληση ζωής». Μια μελέτη του 2022 που δημοσιεύθηκε στο Frontiers in Aging Neuroscience μπορεί να υποστηρίξει αυτού του είδους το φαινόμενο.
Το υποκείμενο της μελέτης ήταν ένας 87χρονος ασθενής, ο οποίος απεβίωσε λόγω καρδιακής προσβολής, ενώ βρισκόταν σε συσκευή ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος. Πρόκειται για την πρώτη μελέτη του είδους της, που μετρά ζωντανά την εγκεφαλική δραστηριότητα την ώρα που πεθαίνει ο άνθρωπος.
Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι αμέσως πριν και μετά την παύση της καρδιακής λειτουργίας του ασθενούς, παρατηρήθηκε αύξηση των κυμάτων ταλάντωσης γάμμα, τα οποία εμπλέκονται στην ανάκληση της μνήμης, καθώς και μεταβολές σε άλλες ζώνες συχνοτήτων, όπως τα δέλτα, θήτα, άλφα και βήτα κύματα. Συμπερασματικά, πρότειναν ότι ένα άτομο που πεθαίνει μπορεί να βιώσει αναλαμπές της ζωής του που περνούν μπροστά από τα μάτια του.
«Τα ευρήματα αυτά θέτουν υπό αμφισβήτηση την κατανόησή μας για το πότε ακριβώς τελειώνει η ζωή και δημιουργούν σημαντικά επακόλουθα ερωτήματα, όπως αυτά που σχετίζονται με τον χρόνο δωρεάς οργάνων», δήλωσε σε δελτίο Τύπου ο Δρ Ατζμάλ Ζεμμάρ, νευροχειρουργός στο Πανεπιστήμιο του Λούισβιλ και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης.
Όταν ο εγκεφαλικός θάνατος δεν είναι οριστικός
Τον Απρίλιο του 2021, ο 18χρονος Λιούις Ρόμπερτς κηρύχθηκε εγκεφαλικά νεκρός αφού χτυπήθηκε από ένα φορτηγό. Η οικογένειά του συμπλήρωσε τα χαρτιά για να δωρίσει τα όργανά του. Ωστόσο, ανοιγόκλεισε τα μάτια του και άρχισε να αναπνέει μόνος του λίγες ώρες πριν από την επέμβαση δωρεάς οργάνων.
Η AWARE (AWAreness during REsuscitation), η πιο εκτεταμένη ιατρική έρευνα που έχει διεξαχθεί ποτέ σχετικά με την ψυχική κατάσταση και τη συνείδηση κατά τις στιγμές του θανάτου, εξέτασε 2.060 περιπτώσεις καρδιακής ανακοπής από 15 αμερικανικά, βρετανικά και αυστριακά νοσοκομεία.
Σύμφωνα με την τετραετή μελέτη, για τους ανθρώπους, υπάρχει μια μοναδική εμπειρία με τον θάνατο που περιλαμβάνει ένα ευρύτερο πεδίο από τις επιθανάτιες εμπειρίες. Μεταξύ των επιζώντων από καρδιακή ανακοπή, είναι σύνηθες για τα άτομα να αντιμετωπίζουν ένα ευρύ φάσμα γνωστικών θεμάτων, με περίπου το 2% των συμμετεχόντων στη μελέτη να επιδεικνύουν πλήρη επίγνωση. Τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν την παρουσία συνείδησης ακόμη και σε περιπτώσεις όπου αυτή είναι κλινικά ανεπαίσθητη.
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι ένας μεγαλύτερος αριθμός ατόμων μπορεί να έχει έντονες εμπειρίες που σχετίζονται με το θάνατο, αλλά μπορεί να μην τις ανακαλεί στη μνήμη του λόγω των επιπτώσεων εγκεφαλικού τραυματισμού ή της επίδρασης των ηρεμιστικών φαρμάκων στα κυκλώματα μνήμης.
«Σε αντίθεση με την αντίληψη, ο θάνατος δεν είναι μια συγκεκριμένη στιγμή, αλλά μια δυνητικά αναστρέψιμη διαδικασία που συμβαίνει μετά από οποιαδήποτε σοβαρή ασθένεια ή ατύχημα που προκαλεί την παύση της λειτουργίας της καρδιάς, των πνευμόνων και του εγκεφάλου», δήλωσε σε δελτίο Τύπου ο Δρ Σαμ Πάρνια, διευθυντής του Τμήματος Έρευνας Αναζωογόνησης στο Stony Brook Medicine και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης.
«Εάν γίνουν προσπάθειες να αντιστραφεί αυτή η διαδικασία, αναφέρεται ως “καρδιακή ανακοπή”. Εάν οι προσπάθειες αυτές δεν ευοδωθούν, ονομάζεται “θάνατος”.»
Μια άλλη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Nature έδειξε ότι η αναβίωση των εγκεφάλων των ζώων μετά το θάνατο είναι εφικτή. Το 2019, σε συνθήκες ex vivo, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Γέηλ κατάφεραν να διατηρήσουν ανέπαφη τη μικροκυκλοφορία και τις κυτταρικές λειτουργίες εγκεφάλων χοίρων. Το πέτυχαν αυτό με τη συνεχή παροχή θρεπτικών συστατικών και την απομάκρυνση των μεταβολικών αποβλήτων, επιτρέποντας στη διαδικασία ανάκαμψης να επιμείνει έως και έξι ώρες.
Τα ευρήματα έδειξαν ότι ένας σημαντικός αριθμός εγκεφαλικών κυττάρων παρέμενε βιώσιμος έως και μία ώρα μετά τον θάνατο των χοίρων, αλλά σχεδόν όλα είχαν χαθεί μέσα σε 10 ώρες από τον θάνατο, εάν δεν γινόταν καμία προσπάθεια ανάνηψης.
Ωστόσο, όταν οι προσπάθειες ανάνηψης ξεκίνησαν τέσσερεις ώρες μετά τον θάνατο του χοίρου, τα εγκεφαλικά κύτταρα έγιναν και πάλι ενεργά για τις επόμενες έξι ώρες. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αριθμός των ενεργών εγκεφαλικών κυττάρων επανήλθε ακόμη και σε επίπεδα συγκρίσιμα με εκείνα που παρατηρήθηκαν μία ώρα μετά το θάνατο.
Αυτό υποδηλώνει ότι η ανοχή του εγκεφάλου στη στέρηση οξυγόνου θα μπορούσε να εκτείνεται σε αρκετές ώρες, αντί για το χρονικό πλαίσιο των μερικών λεπτών υποθέταμε μέχρι τώρα.
Πιθανά αίτια των επιθανάτιων εμπειριών
«Η υπερδιεγερσιμότητα του εγκεφάλου μπορεί να προκαλέσει αυξημένη ενεργοποίηση των νευρώνων καθώς τα επίπεδα οξυγόνου πέφτουν μετά τον θάνατο», εξήγησε η Σάρα Κοέν, κάτοχος διδακτορικού στην ανοσολογία και ιδρύτρια και διευθύντρια του Mums in Science, σε ηλεκτρονικό μήνυμα προς την Epoch Times. «Η προσπάθεια του εγκεφάλου να προσαρμοστεί και να απορρίψει τον θάνατο μπορεί επίσης να αυξήσει τη συνείδηση. Οι επιθανάτιες εμπειρίες και οι μηχανισμοί τους απαιτούν περισσότερη έρευνα.»
Ωστόσο, άλλοι ειδικοί πιστεύουν ότι παρόμοιες επιθανάτιες εμπειρίες αποτελούν απόδειξη ότι η ψυχή πράγματι υπάρχει.
Ο Ντάνιον Μπρίνκλεϊ, συγγραφέας του βιβλίου «Saved by the Light”, έπαθε ηλεκτροπληξία από κεραυνό το 1975.
Αμέσως μετά, είπε ότι ένιωσε ότι η ψυχή του άφησε το σώμα του και αιωρήθηκε στον αέρα, ενώ παρακολουθούσε την οικογένειά του και τους φίλους του να του δίνουν τις πρώτες βοήθειες και τα ασθενοφόρα να μεταφέρουν το σώμα του στο νοσοκομείο.
Η εμπειρία του Μπρίνκλεϊ μπορεί να σχετίζεται με την ψυχή, σύμφωνα με τον Δρα Τζινγκντουάν Γιανγκ, πιστοποιημένο ψυχίατρο. Είναι δύσκολο για μερικούς ανθρώπους να πιστέψουν την παρουσία ψυχής μέσα στο ανθρώπινο σώμα, είπε. Ένας λόγος είναι ότι η ψυχή είναι «τόσο μικροσκοπική» που η σημερινή επιστήμη και τεχνολογία δεν μπορούν να την ανιχνεύσουν.
Οι αυξημένες εγκεφαλικές δραστηριότητες στον ετοιμοθάνατο εγκέφαλο στη μελέτη του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν μπορεί να «συνδέονται με τη δραστηριότητα των ψυχών που εγκαταλείπουν το ετοιμοθάνατο σώμα», πρόσθεσε, «επειδή οι δραστηριότητες γάμμα συνδέονται με την ανθρώπινη συνείδηση».
«Φυσικά, κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα, αλλά η υπόθεση ακούγεται εύλογη», δήλωσε ο Δρ Γιανγκ.
Η μελέτη του AWARE ανακάλυψε επίσης ότι σε ορισμένες περιπτώσεις καρδιακής ανακοπής, τα άτομα διατηρούν αναμνήσεις οπτικής επίγνωσης που ευθυγραμμίζονται με εξωσωματικές εμπειρίες και οι αναμνήσεις αυτές μπορεί να αντιστοιχούν ακόμη και σε γεγονότα της πραγματικής ζωής.
Η διερεύνηση της συνείδησης και της κατάστασης του ανθρώπινου νου κατά τη διάρκεια του θανάτου είναι ένα εξαιρετικά περίπλοκο εγχείρημα. Η συνέχιση της έρευνας και της μελέτης σε αυτόν τον τομέα είναι ζωτικής σημασίας για τη διαλεύκανση των μυστηρίων που περιβάλλουν τον θάνατο και τη διαλεύκανση της φύσης της ανθρώπινης συνείδησης.
Της Mercura Wang
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
