ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΕΜΑΣ
Κυριακή, 14 Δεκ, 2025
ΕΚΔΟΣΕΙΣ

SUGGESTED

Φώτης Κόντογλου, ένας αισθητικός άνθρωπος με παγκόσμιες πνοές

Από

«Τώγραψα στο κουτί τα τσιγάρα αγαναχτισμένος για τα μαρτύρια που μου κάνουν οι αποχτηνωμένοι αυτοί άνθρωποι, μη πληρώνοντάς με για τις ζωγραφιές που έκανα στη Δημαρχία. Τώγραψα το δράμα στις 12 Αυγούστου 1941…»

Ένα σύντομο οργίλο μήνυμα του Φώτη Κόντογλου, γραμμένο σ΄ ένα αδειανό πακέτο τσιγάρα κασετίνα. Για να μείνει η αδικία. Να μην ξεχαστεί στον χρόνο. Σαν πεισματάρικη εξομολόγηση σε νεανικό ημερολόγιο, σαν τεκμήριο πιστοποίησης ενός μπαταχτσή κρατικού μηχανισμού σε βάρος του πολίτη. Και τι πολίτη! Του σπουδαίου ζωγράφου, που κάποτε «άνοιξε μια πόρτα στη μίζερη, μικρόπνοη, κλεισμένου χώρου, λογοτεχνία μας και μπήκε μια μεγάλη πνοή ανοιχτής θάλασσας, ανοιχτού αγέρα στην Ελλάδα», όπως σχολίαζε τη δεκαετία του 1920 ο Νίκος Καζαντζάκης για τον νεαρό τότε Κόντογλου που πρωτοεμφανιζόταν στις συντροφιές του πνεύματος, όχι ως ζωγράφος — δεξιότητα που ανακάλυψε μετά — αλλά ως λογοτέχνης με το διήγημα «Πέδρο Καζάς».

Το 1937, ύστερα από μια περιπετειώδη διαδρομή που τον οδήγησε στο φιλόξενο λιμάνι της ζωγραφικής, δέχεται την πρόταση του δημάρχου Κοτζιά να διακοσμήσει το εσωτερικό του δημαρχιακού μεγάρου στην οδό Αθηνάς. Για αρχή, ζητά τα έξοδα για τα υλικά και την αμοιβή των συνεργατών του. Όταν το έργο ολοκληρωθεί, λέει, θα πληρωθεί τα υπόλοιπα. Θέλει να φτιάξει ένα ατελιέ, όπου θα μπορεί να εργάζεται απερίσπαστος και με άνεση. Στο σπίτι του δεν υπάρχει κατάλληλος χώρος γι’ αυτήν τη δουλειά.

Ρίχνεται με πάθος στην ανάθεση. Σχεδιάζει, σκίζει, και ξανά απ’ την αρχή. Θέλει να ιστορήσει «το ενιαίον της φυλής» και καταλήγει να στολίσει τους τοίχους με μία παράταξη 65 μορφών από τον μύθο ίσαμε την πραγματικότητα, από τον Θησέα έως τον Κολοκοτρώνη. Το έργο ολοκληρώνεται όταν η Ελλάδα πατάει το κατώφλι του πολέμου. Ο Κόντογλου ζει από την τέχνη του και τούτη η δουλειά στην παρούσα χρονική συγκυρία αλλάζει τα σχέδια για την επένδυση της αμοιβής του (πολυτέλεια, πια, το ατελιέ). Είναι ευτυχής που τουλάχιστον θα εξασφαλίσει τα προς το ζην της οικογένειάς του. Αλλά από τον οφειλέτη δήμο δεν παίρνει δεκάρα τσακιστή! Τα ήδη ισχνά οικονομικά της οικογένειας επιδεινώνονται. Εκείνος έχει ξοδέψει χρόνια από τη ζωή του κοπιάζοντας για μία δουλειά, που θα του απέφερε κάποιο κέρδος. Τζίφος! Αναγκάζεται να πουλήσει το σπίτι του για μερικά καρβέλια ψωμί (για την ακρίβεια, για ένα σακί αλεύρι) και εγκαθίσταται με την οικογένειά του σε ένα γκαράζ.

«Αν θες ν΄ ανέβεις σε ουράνιες σφαίρες, γίνε καλλιτέχνης. Μα αν θες να πιεις φαρμάκια, γίνε καλλιτέχνης» χαράζει σε ένα αντίστοιχο πακέτο τσιγάρα, που ‘ακούει’ πρόθυμα τις πίκρες και τα παράπονά του. Ο χρόνος δεν θα σβήσει τις γραπτές παραπονιάρικες εξομολογήσεις του ούτε το χρέος του δήμου θα καταβληθεί ποτέ. Αντίθετα, μετά τον πόλεμο, θα παραγραφεί…

Όμως, αυτό δεν είναι το μόνο παράπονο.

Από τη μοναστική γαλήνη στην εξερεύνηση

Ο Κόντογλου είναι μία δυσανάγνωστη, ανήσυχη προσωπικότητα. Κοσμοπολίτης, κοινωνικός, χιουμορίστας από τη μία, κλειστός, μονοκόμματος, απότομος και πεισματάρης από την άλλη. Από παιδί (το μικρότερο μίας εξαμελούς οικογένειας) έχει ζυμωθεί με τη φύση της ειδυλλιακής Αγίας Παρασκευής, μιας χερσονήσου των Κυδωνιών (Αϊβαλί), όπου βρίσκεται το μοναστήρι του ηγούμενου θείου του —αδελφού της μητέρας του — Στέφανου Κόντογλου. Ένας ταπεινός ναός και μερικά κελιά περιτριγυρισμένα από το Αιγαίο είναι ο παράδεισος του μικρού Φώτη. Καθώς μεγαλώνει πλάι στο πέλαγος, ονειρεύεται να γίνει καπετάνιος, ν’ ακολουθήσει τη ναυτική διαδρομή του πατέρα του, Νικόλα, κι ας του τον πήρε η θάλασσα όταν ο ίδιος ήταν ακόμη δίχρονο αγόρι. Αυτός, άλλωστε, είναι κι ο λόγος που κράτησε το επώνυμο Κόντογλου, της μάνας του. Εκείνο του χαμένου πατέρα του, το Αποστολέλλης, δεν το «φόρεσε» ποτέ. Ήταν ξένο απάνω του…

Όμως, εκτός από τη θάλασσα, είναι και η αγάπη για τη φύση και η γοητεία τής ήρεμης στοχοπροσηλωμένης καλογερικής ζωής. Δεν θ’ αργήσει να ακολουθήσει τον τελικό προσανατολισμό του. Εκεί που εντέλει θ’ απαγκιάσει, θα είναι ο… τόπος που ουδέποτε πέρασε — τουλάχιστον συνειδητά — από τα παιδικά όνειρά του. Τα μολύβια, τα πινέλα, οι χρωστήρες. Η ζωγραφική, συγκεκριμένα η αγιογραφία.

Στο γυμνάσιο, στις Κυδωνίες, κάνει παρέα με τους συμμαθητές του Στρατή Δούκα και Πάνο Βαλσαμάκη κι οι τρεις μαζί αποφασίζουν να εκδώσουν το σχολικό περιοδικό «Μέλισσα». Την εικονογράφηση αναλαμβάνει ο Φώτης, που «πιάνει το χέρι του». Επισκέπτεται και ζωγραφίζει ναούς και ξωκλήσια. Ώσπου να βγει από το γυμνάσιο, καταλαβαίνει ότι η ζωγραφική είναι ένας άλλος δρόμος που ανοίγεται μπροστά του. Αποφοιτά και ο θείος του τον στέλνει στην Αθήνα να σπουδάσει στη Σχολή Καλών Τεχνών. Ο Στρατής ήδη έχει γραφτεί στη Νομική. Οι δυο τους αποφασίζουν να συγκατοικήσουν. Βρίσκουν μία γκαρσονιέρα στη Νεάπολη, κάπως στενάχωρη, αλλά μήπως τη χρειάζονται για κάτι περισσότερο από έναν ύπνο; Στου Κομπούγια ξημεροβραδιάζονται, διαβάζοντας βιβλία και περιοδικά. Ο Βασιλάκης Κομπούγιας διατηρεί ένα παλαιοβιβλιοπωλείο στο Μοναστηράκι, αλλά η σχέση του με το βιβλίο είναι σύνθετη. Μεταφράζει, εκδίδει, πουλάει. Αυτός, μάλιστα, είναι και ο πρώτος μεταφραστής του μυθιστορήματος «Ανάστασις» του Τολστόι. Η ελληνική έκδοση θα κυκλοφορήσει στην Ελλάδα το 1920.

Το 1914, ο Φώτης είναι ένα 19χρονο ανήσυχο παλικάρι. Θέλει να ταξιδέψει για να γνωρίσει τον κόσμο και οι σπουδές στην Αθήνα τον περιορίζουν. Έτσι, αποφασίζει να τις εγκαταλείψει και να φύγει. Αρχικά πάει στο Βέλγιο κι ύστερα στην Ισπανία για να καταλήξει στο Παρίσι, όπου κάνει διάφορες δουλειές για την επιβίωση· μεταξύ αυτών σχεδιάζει για το εβδομαδιαίο περιοδικό «L’Illustration». Η εικονογράφηση του βιβλίου «Πείνα» του Κνουτ Χάμσουν θα του φέρει το πρώτο βραβείο του, αλλά και το ίδιο το έργο του Νορβηγού συγγραφέα θα επηρεάσει σημαντικά το δικό του κατοπινό συγγραφικό έργο. Η ματιά τους είναι κοινή στην αναζήτηση ριζών, στην υπαρξιακή αγωνία, στην αποστροφή από τον φιλελεύθερο αστό, στην αγάπη για τη φύση, ειδικά στον τρόπο με τον οποίο περιγράφουν την ψυχική ένταση μπροστά σε ένα τοπίο, που πολύ σύντομα θα γίνει κοινός τόπος της εξπρεσιονιστικής και υπαρξιστικής πεζογραφίας. «Οι καλλιτέχναι δεν προσπαθούν παρά να διαμορφώσουν τον έξω κόσμον επί του ψυχικού των τύπου. Για τούτο ζητούν με κάθε τρόπον το πρωτογενές ύφος, την ‘πριμιτιβιτέ’ (πρωτογονισμό)», αναφέρει για τους εξπρεσιονιστές σε άρθρο του, το 1924, ο διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης, Ζαχαρίας Παπαντωνίου.

Τρία χρόνια θα μείνει ο Κόντογλου στη γαλλική πρωτεύουσα κι εδώ θα εγκαινιάσει τη συγγραφική δραστηριότητά του με το μυθιστόρημα «Πέδρο Καζάς», «μια ιστορία απίστευτη, βγαλμένη από κάποιο χειρόγραφο που βρέθηκε στο Πόρτο, τυπωμένη και ζωγραφισμένη από τον Φώτη Κόντογλου», όπως σχεδιάζει ο ίδιος στο εξώφυλλο. Πρόκειται για τις περιπέτειες ενός Σπανιόλου κουρσάρου, ο οποίος έζησε 300 χρόνια ή επέστρεψε από τον Άδη! Ασφαλώς, η συγκεκριμένη συνθήκη φαντάζει στον αναγνώστη εξαιρετικά γαργαλιστική.

«Αυτό το ταλέντο δεν πρέπει να παραδέρνει στην προσφυγιά»

Το 1919 ο Κόντογλου επιστρέφει στον τόπο του, όπου στο μεταξύ έχει επιστρέψει και ο φίλος του, ο Στρατής Δούκας, και πιάνει δουλειά στο παρθεναγωγείο των Κυδωνιών ως δάσκαλος Γαλλικής. Με τον Στρατή και τον Ηλία Βενέζη ιδρύουν τον πνευματικό σύλλογο «Νέοι Άνθρωποι», με έμβλημα ένα τσεκούρι. Συμβολίζει το σπάσιμο του καύκαλου, που κρατά φυλακισμένο τον σπόρο. Στόχος τους είναι να ρίξουν θεμέλια για μία καθαρή, ταυτοποιημένη καλλιτεχνική έκφραση που θα πατάει στις παραδόσεις.

Ο Στρατής διαβάζει τον «Πέδρο Καζάς» και εντυπωσιάζεται. Έχει βαλθεί να τον κυκλοφορήσει ευρέως στην Ελλάδα. Δίνει το χειρόγραφο του φίλου του στο τυπογραφείο του Αιολικού Αστέρα, που τυπώνει στις Κυδωνίες το δεκαπενθήμερο οικογενειακό περιοδικό των Βαφειάδη-Ψωμόπουλου, και με δικά του έξοδα εκδίδει το μυθιστόρημα. Το έργο, που συγκεντρώνει στοιχεία από τα μεγαλύτερα λογοτεχνικά κινήματα της εποχής, γίνεται δεκτό με ενθουσιασμό από κοινό και κριτικούς και επηρεάζει το σύνολο της γενιάς του ’30.

«… Την αγάπη μου για ό,τι αποτελεί μία καταφρόνεση της στεγνής λογικής […] το κέντρισμα γι αυτό το παιχνίδι του θαυμαστού, που λέω να μη το σταματήσω ποτέ μου μού το ΄δωσε πρώτη φορά ο Pedro Kazas του Κόντογλου, τότε που μαθητής ακόμα βυθιζόμουνα με μία παράξενη και αλλόκοτη γοητεία στις σελίδες του. Σήμερα, ύστερα από τόσα χρόνια, δεν παύω να κηρύχνω τη μεγάλη σημασία που έχει ολόκληρο πια το έργο του Κόντογλου για τη γενιά μας…», εξομολογείται χρόνια μετά ο Οδυσσέας Ελύτης.

Το 1921, ο Φώτης καλείται από την πατρίδα να πολεμήσει στο μέτωπο της Μικρασίας. Όταν αποστρατεύεται, επιστρέφει στον τόπο του και τη διδασκαλία στο παρθεναγωγείο. Αλλά η διάλυση του μετώπου δεν είναι μακριά. Το καλοκαίρι του ’22 όλα δείχνουν ότι ο πόλεμος θα χαθεί και οι Ρωμιοί θα μείνουν έρμαια στα χέρια των αφηνιασμένων Τούρκων. Τα μεγαλύτερα αδέλφια του — ο Γιάννης, ο Αντώνης, η Τασίτσα — ήδη βρίσκονται στην Ευρώπη, ενώ η μάνα τους έχει φύγει για το μεγάλο ταξίδι. Παραμονή του Δεκαπενταύγουστου, με την εικόνα της Αγίας Παρασκευής προσεκτικά τυλιγμένη σε ένα παλιό σεντόνι, ο Φώτης επιβιβάζεται σε βάρκα και ταξιδεύει μόνος προς τη Λέσβο. Είναι πια ένας πρόσφυγας…

Δεκαετίες μετά, σε κείμενο υπό τον τίτλο «Μικρός το δέμας…», η Έλλη Αλεξίου διηγείται: «Κείνον τον καιρό ζούσαμε στην Αθήνα […] Το λεγόμενο ‘σπίτι μας’ ήταν δύο δωματιάκια, οδός Δεινοκράτους 2. Κι απέναντί μας κάθουνταν οι Καζαντζάκηδες, η Γαλάτεια με τον άντρα της […]. Στο πιο μικρό δωματιάκι μας μαζευτήκαμε η Γαλάτεια κι ο Νίκος ο Καζαντζάκης, ο άντρας μου, ο Αυγέρης (σσ: Μάρκος, πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας) κι εγώ και διαβάσαμε εις επήκοο το βιβλιαράκι του Κόντογλου. Σε ολονυκτία. Ο Βάσος (σσ: Δασκαλάκης, πεζογράφος και μεταφραστής, ο πρώτος σύζυγος της Έλλης Αλεξίου) διάβαζε και μεις οι άλλοι ακούαμε […] Όλοι ενθουσιάστηκαν […] Όλοι βρήκαν πως ένα τέτοιο ταλέντο δεν έπρεπε να παραδέρνει στην προσφυγιά. Πως κάτι πρέπει να γίνει το ταχύτερο…»

Δεν τον άφησαν να παραδέρνει στην προσφυγιά. Την ίδια κιόλας χρονιά τον καλούν στην Αθήνα, τον φιλοξενούν στα «δύο δωματιάκια» και του βρίσκουν δουλειά στο Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν, που ετοιμάζει ο φίλος του Καζαντζάκη, Κώστας Ελευθερουδάκης. Εκεί, ο Φώτης γράφει κείμενα και εικονογραφεί.

Ένας αισθητικός άνθρωπος με παγκόσμιες πνοές

Την άνοιξη του 1923 επισκέπτεται για πρώτη φορά το Άγιον Όρος. Ύστερα από κάμποσα ταξίδια και γνωριμίες με ξένους τόπους και ανθρώπους, θα είναι αυτό το ταξίδι που θα σημαδέψει τη ζωή και την πορεία του. Είναι πια ένας 28χρονος άντρας, με νωπό το σημάδι της προσφυγιάς, που ταυτοποιεί τις ανατολίτικες ρίζες του, νοσταλγεί τον τόπο του που φοβάται πως έχασε για πάντα και προσπαθεί να προσαρμοστεί στην Αθήνα, όπου διαισθάνεται ότι θα ρίξει νέες ρίζες. Όμως εκεί, στην ηρεμία της μοναστικής πολιτείας, στην παρθένα φύση («άφησα τα γένεια μου, τα ξέχασα όλα και γίνηκα ψαράς… Περνώ ευτυχισμένες μέρες. Γαλήνη. Ηρεμία») και στην κατανυκτική ατμόσφαιρα των μοναστηριών δεν ξαναβρίσκει μόνον τις μυρωδιές του τόπου του. Ανακαλύπτει την αξία ενός θησαυρού που αγνοούσε: «Τη βυζαντινή τέχνη, που είναι θαυμαστή ανάμεσα στις τέχνες ολόκληρου κόσμου», όπως ο ίδιος εξομολογείται. Το Όρος απελευθερώνει όλη τη δημιουργικότητά του. Γράφει κείμενα, αντιγράφει βυζαντινές εικόνες, σχεδιάζει μοναστήρια, τοπία, μορφές μοναχών. Ο Κώστας Μαλέας, ένας ιδιαίτερα προβεβλημένος εκείνη την εποχή νεωτεριστής ζωγράφος, γράφει για τον Κόντογλου: «…αυτός ο κοσμοπολίτης ταξιδευτής, ο τεχνίτης, ο σπάνιος λογοτέχνης και ζωγράφος, ο αισθητικός άνθρωπος με τις παγκόσμιες πνοές, αναζητά πλέον τη γαλήνη…»

Ο Φώτης συγκεντρώνει τη «συγκομιδή» του Όρους και την εκθέτει στην Αθήνα, σε αίθουσα του Λυκείου Ελληνίδων κι έπειτα σε ομαδική έκθεση στη Μυτιλήνη. Είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται με την ιδιότητα του ζωγράφου. Σε ένα σύντομο κείμενο, με το οποίο προλογίζει τον κατάλογο της έκθεσης, ομολογεί ότι δεν περίμενε να βρει εκεί, στο Όρος, μία τόσο άρτια τέχνη που θα ανέτρεπε την εντύπωση που είχε από τα διαβάσματά του, ότι δηλαδή η βυζαντινή τέχνη είναι μικρότερης αξίας από εκείνη της ιταλικής Αναγέννησης. Δεν περίμενε ότι θα βρει «μία τέχνη με έργα τεχνουργημένα με μία τέτοια ζωγραφική σοφία και γιομάτα από τόσο έντονο ρυθμό». Γράφει πως η συγκίνησή του μπροστά στα «κρυμμένα και άγνωστα αυτά αριστουργήματα» είναι ανείπωτη και εξηγεί πως ο ίδιος δεν είναι «ούτε αρχαιολόγος ούτε κοπίστας», καθώς δεν αντέγραψε απλά αυτά τα ωραία τεχνουργήματα, αλλά τα «διερμήνεψε», προχωρώντας σε ανασυνθέσεις, αφού πολλά από αυτά ήταν σβησμένα και κατεστραμμένα.

Αυτό ήταν! Η ψυχή του βρήκε τον δρόμο της. «Θεϊκό μεθύσι» τον κυριεύει την ώρα που σχεδιάζει. Δεν γίνεται μόνον λάτρης και οπαδός της βυζαντινής τέχνης. Γίνεται ταγός με όλη του τη θέρμη. Δέκα χρόνια μετά, σε άρθρο του στην εφημερίδα «Πρωΐα» χαρακτηρίζει τον βυζαντινό ζωγράφο «είδος ιεροφάντου» και επικρίνει ευθέως τη ζωγραφική της Αναγέννησης, θεωρώντας την κατώτερη εκείνης της Ανατολής. «Η περίφημος Αναγέννησις θα ήτο μία πολύ σκοτεινή εποχή, αν ίσως δεν την εφώτιζεν ολίγον από το λεγόμενο μεσαιωνικόν σκότος», λέει χαρακτηριστικά.

Το 1924 επισκέπτεται εκ νέου την αθωνική πολιτεία κι αυτήν τη φορά μένει εκεί για έναν μήνα. Γράφει και ζωγραφίζει πολύ. Τα κείμενά του, οι μικρές και μεγάλες μύχιες εξομολογήσεις του, θα ενταχθούν σε μία νέα εκδοτική προσπάθεια με τον παράξενο τίτλο «Βασάντα», που στα σανσκριτικά σημαίνει «Άνοιξη». Σ’ αυτό το ίδιο βιβλίο βρίσκουν τη θέση τους κείμενα των ψαλμών του Δαυίδ σε μετάφραση, κομμάτια του Σαίξπηρ, δικά του ποιήματα… Αποστάγματα σκέψης, ονείρων και εμπειριών.

Αυτήν τη χρονιά ο κύκλος των γνωριμιών του εμπλουτίζεται με τον θεωρητικό του θεάτρου Φώτο Πολίτη, τον λογοτέχνη Γιάννη Αποστολάκη και τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη. Την επόμενη χρονιά, το 1925, παντρεύεται την καλή του, την Κυδωνιώτισσα Μαρία Χατζηκαμπούρη και οι δυο τους εγκαθίστανται σε ένα προσφυγόσπιτο του συνοικισμού Ποδαράδες της Νέας Ιωνίας. Η νέα γειτονιά ξαναγεννά μέσα του τις Κυδωνίες και του δίνει δυνατή δημιουργική ώθηση, τόσο στον καμβά όσο και στο χαρτί.

Χωρίς στιγμή ανάπαυλας από τη ζωγραφική, όπου από την απόλυτη μονοχρωμία έχει πλέον περάσει στο μελάνι το αραιωμένο με χρώμα και το πινέλο, αναλαμβάνει την επιμέλεια του περιοδικού «Φιλική Εταιρεία» με συνεργάτες την αφρόκρεμα της τέχνης και του πνεύματος: Βάρναλης, Δασκαλάκης, Πικιώνης, Ελιγιά, Δούκας, Κεφαλληνός, Σφακιανάκης… Στο εισαγωγικό σημείωμα του περιοδικού γράφει: «Ο κυριότερος πόθος μας είναι να κάνουμε τον Ρωμιό να πετάξει από πάνω του την ψευτιά, την φανφαρονιά και την επίδειξη και να γυρίσει στην απλότητα του παιδιού και της φύσης που στον απλό κόσμο της αναθράφηκε σε κάθε εποχή προκοπής του στις τέχνες».

Κόντογλου-Τσαρούχης, μια σχέση των άκρων

Ο Φώτης έχει πατήσει πια τα 30 και πλέον βαδίζουν στα χνάρια του νέοι καλλιτέχνες. Έχει φτιάξει τη δική του σχολή.

Το 1927 γνωρίζει τον έφηβο Γιάννη Τσαρούχη, του οποίου γίνεται μέντορας και δάσκαλος. Ο νεαρός τον ακολουθά σε όλες τις δουλειές και βοηθά, διδάσκεται και εκπαιδεύεται. Η γνωριμία τους, βέβαια, είναι κάπως παράξενη. Του Κόντογλου δεν του περισσεύει καλή κουβέντα…

Σε κείμενό του με τίτλο «Η μαθητεία μου κοντά στον Κόντογλου», ο Τσαρούχης θα καταθέσει για τον δάσκαλό του: «Κεραυνοβολούσε όλο τον κόσμο σ΄ ένα έντονο ύφος ‘μετανοείτε’. Δεν εδίσταζε να επιτεθεί σε κανέναν, είτε ιερεύς ήταν αυτός είτε πλούσιος φιλότεχνος. Με πολλή δειλία τού έδειξα τα έργα μου — μικρές ακουαρέλες από τοπία και προσχέδια σκηνογραφιών. Φυσικά δεν του άρεσαν. Τα έβρισκε ψεύτικα, φράγκικα, αδύνατα. […] Μήνες ολόκληρους συλλογιζόμουν τα λόγια του. Στο μεταξύ σχετίσθηκα με τον Βέλμο (σσ. Νίκος Βέλμος, ηθοποιός, λογοτέχνης, ζωγράφος) και εξέθεσα δύο φορές στην αίθουσά του που λεγόταν Άσυλο Τέχνης. Φωτογραφίες απ΄ αυτά τα έργα είδε ο Κόντογλου και θέλησε να με ξαναδεί. Έναν χρόνο αργότερα με πήρε μαθητή και μαστορόπουλο. Ο Κόντογλου της εποχής εκείνης ήταν ένας εστέτ, πολύ αιχμηρός, αμετάπτωτος…»

Έως το 1934, ο Τσαρούχης εργάζεται πλάι στον Κόντογλου, στου οποίου τη ζωή έχουν μπει στο μεταξύ νέοι άνθρωποι. Ο Μένος Φιλήντας, ο Γιάννης Σκαρίμπας, ο Κωστής Μπαστιάς, η μοναχοκόρη του Δεσπούλα… αλλά και το θέατρο. Τον Μάρτιο, παρέα με τον διακεκριμένο ζωγράφο Σπύρο Παπαλουκά, σκηνογραφούν τον Βασιλικό του Παύλου Μάτεσι, σε σκηνοθεσία Φώτου Πολίτη, για το Εθνικό Θέατρο και τον Σεπτέμβριο με τη συνδρομή του Πολίτη σκηνογραφεί την Εκάβη με τη Μαρίκα Κοτοπούλη στο Παναθηναϊκό Στάδιο.

Στην πραγματικότητα το θέατρο είναι μακριά από τα ενδιαφέροντά του, αλλά ο Φώτης είναι πια ένας οικογενειάρχης που πρέπει να φροντίσει για τα προς το ζην. Για βιοποριστικούς λόγους στρέφεται κατά κανόνα στη ζωγραφική. Δεν προδίδει την αγάπη του για την τέχνη, δεν λοξοδρομεί στις τεχνοτροπικές πεποιθήσεις του, είναι ανοιχτός σε λελογισμένους πειραματισμούς και νέες προκλήσεις, αλλά είναι και επαγγελματίας, που πληρώνεται για να ζει. Έτσι, σε άρθρα του, κυρίως στην εφημερίδα «Ελευθερία» με την οποία συνεργάζεται, «χτυπά» ανοικτά το εμπορικό θέατρο, αλλά δεν αρνείται να δουλέψει ως σκηνογράφος κοντά στον Πολίτη.

Όταν ο Τσαρούχης εκδηλώνει την επιθυμία να δουλέψει κι εκείνος για το θέατρο, ο Κόντογλου προσπαθεί να τον αποτρέψει. Είναι μάλλον η τελευταία σταγόνα σε ένα γεμάτο ποτήρι… Η σχέση των δύο θα διαρραγεί. Χρόνια μετά, ο Τσαρούχης θα σχολιάσει: «Πολλά ειπώθηκαν για την αποχώρησή μου από το εργαστήριό του. Άλλοι με είπαν Ιούδα — ίσως και ο ίδιος ο Κόντογλου — και άλλοι έξυπνο, που γλύτωσα από τη μεσαιωνική ανοησία. Η αλήθεια ήταν αλλού. Είχα μια βαθύτατη εκτίμηση στην προσωπικότητά του, αλλά τούτο δεν μ΄ εμπόδιζε να διαφωνώ μαζί του και να καταδικάζω ορισμένες του ενέργειες. Με είχε καταστήσει αληθινό μαθητή του. Μου είχε μεταδώσει ό,τι καλύτερο είχε: το θάρρος και την αγάπη της ελευθερίας. Την εποχή εκείνη χρειαζόταν φοβερό κουράγιο για να κάνεις και να γράφεις αυτά που έκανε και έγραφε ο Κόντογλου. Η επιστροφή στην παράδοση ήταν — και είναι ακόμη — κάτι το παρακινδυνευμένο».

Αλλά και από την πλευρά του Κόντογλου φαίνεται πως υπάρχουν μύχιες σκέψεις, που δεκαετίες μετά θα γίνουν υπαινιγμοί μόνο… Σε συνέντευξή του στη δημόσια τηλεόραση, ο γαμπρός του Κόντογλου, σύζυγος της κόρης του Δέσπως, Γιάννης Μαρτίνος, θα αποκαλύψει κάποτε ότι ο πεθερός του είχε συγκεντρώσει σε ένα βιβλίο τα δεινά που υφίστατο από την αντιμετώπιση μαθητών του, τους οποίους κυριολεκτικά είχε ευεργετήσει. «Το βιβλίο αυτό δεν εκδόθηκε και ασφαλώς, όσο υπάρχουμε εμείς, δεν πρόκειται να εκδοθεί», θα τονίσει.

Σε κάθε περίπτωση, ακόμη κι αν ο δάσκαλος είναι φειδωλός σε καλά λόγια ή ακόμη και αυστηρός απέναντι στον μαθητή, οι πράξεις του φανερώνουν αγνές προθέσεις. Κι όταν ο Κόντογλου αποφασίζει να ζωγραφίσει με νωπογραφίες τους τοίχους του σπιτιού του, στην οδό Βιζυηνού της Κυπριάδου, όπου εν τω μεταξύ έχει μετακομίσει με την οικογένειά του, δεν επιλέγει για βοηθούς άλλους από τον Τσαρούχη και τον Εγγονόπουλο.

«Η ιδέα να εικονογραφήσει το καινούργιο σπίτι του στου Κυπριάδη, σχεδιασμένο από τον Κίμωνα Λάσκαρη, τον απασχολούσε από την πρώτη μέρα που το κατοίκησε. Έκανε πολλά προσχέδια με μολύβι και μικρές δοκιμές σε φορητό φρέσκο. Συχνά μου έλεγε να κάνω κι εγώ σχέδια, ό,τι μου κατέβει, δήθεν για να εμπνευστεί, αλλά μάλλον για να με κολακεύσει και να μου δίνει κουράγιο» καταθέτει ο Τσαρούχης.

Δια χειρός Φωτίου Ν. Κόντογλου 

Με τούτα και με κείνα, τα χρόνια περνούν ιδιαίτερα παραγωγικά για τον Κυδωνιώτη καλλιτέχνη, που αφήνει γερό το αποτύπωμά του στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Με καθυστέρηση κάμποσων χρόνων, το 1933 παίρνει το δίπλωμά του από τη Σχολή Καλών Τεχνών και ακολούθως συμμετέχει σε πανελλήνιες καλλιτεχνικές εκθέσεις, στη Μπιενάλε της Βενετίας το 1934 και της Αλεξάνδρειας το 1957.

Ο προσανατολισμός του σε εκκλησιαστικά θέματα είναι σαφής. Αναζητά πάντα την ελληνικότητα και πλέον είναι σίγουρος ότι θα τη βρει μέσα από τους δρόμους της θρησκείας. Στους επικριτές του, Ευρωπαίους και Έλληνες διανοουμένους, που υπονομεύουν με τις θεωρίες τους τον συνδετικό κρίκο ελληνισμού-χριστιανισμού, διατυπώνοντας αρχές περί «νέου ανθρωπισμού, αποδεσμευμένου από παραδοσιακό και θρησκευτικό συντηρητισμό», απαντά αιχμηρά: «Όσοι δεν είναι της ίδιας γνώμης με μένα, θα’ ταν άδικος κόπος να μου το κράξουν. Θα τους έστελνα όμως σίγουρα στο διάολο αν καταπιάνουνταν να μου γυρίσουν τις αντιπάθειές μου σε συμπάθειες. Γιατί έχω την πίστη μου, μια θεόστραβη πίστη στο Θεό μου και μονάχα σ’ Εκείνον. Δεν γίνεται τρόπος να με λυγίσει μπροστά σε ξένα είδωλα καμμιά δύναμη. Ας μ’ αφήσουν λοιπόν ήσυχο και δεν πιθυμώ διόλου να πιάνουν τα βιβλία μου όσοι έχουν διαφορετικά γούστα από μένα. Οι λίγοι, που αισθάνουνται όπως εγώ μου φτάνουν και γι’ αυτουνούς γράφω».

Απερίσπαστος συγγράφει και εικονογραφεί βιβλία, φιλοτεχνεί πάμπολλες προσωπογραφίες και φορητές εκκλησιαστικές εικόνες και συμμετέχει σε εικονογραφήσεις ναών (στο παρεκκλήσι του Σπετσεροπούλειου Ορφανοτροφείου Ηλιουπόλεως Καΐρου, στη μητρόπολη της Κιμώλου, στο παρεκκλήσι της Αγίας Λουκίας Ρίου, στο παρεκκλήσι της Αγίας Αικατερίνης Ερυθρού Σταυρού Αθηνών, στην Κοίμηση της Θεοτόκου στο Μοναστηράκι, στον ναό Ζωοδόχου Πηγής στην Παιανία και στον Άγιο Χαράλαμπο στο Πολύγωνο, στην Καπνικαρέα, στον Άγιο Γεώργιο Κυψέλης κ.α.). Όλα τα έργα του φέρουν την υπογραφή του σε βυζαντινή γραφή που έχει καθιερώσει από τη δεκαετία του 1920 ακόμα, και που εντάσσει οργανικά στις εικόνες του («Δια χειρός Φωτίου Ν. Κόντογλου» ή «Χειρ Φωτίου Κόντογλου»).

Το 1960 τιμάται με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το δίτομο βιβλίο του «Έκφρασις, ήγουν ιστόρησις της παντίμου ορθοδόξου αγιογραφίας», που κυκλοφορούν οι εκδόσεις «Αστήρ», καθώς και με τον Ταξιάρχη του Φοίνικα.

Δύο χρόνια μετά, ένα αυτοκίνητο παρασέρνει το ζεύγος Κόντογλου, που περιδιαβάζει σε δρόμο της Βούλας. Ο Φώτης και η Μαρία μεταφέρονται τραυματισμένοι στο νοσοκομείο. Η αποθεραπεία τους δεν αργεί και εκείνος πέφτει πάλι με ζήλο στη δουλειά. Εκδίδει με τον «Αστέρα» τα βιβλία «Σημείον Μέγα», «Έργα Α΄, Το Αϊβαλί ἡ πατρίδα μου» και «Έργα Β΄, Αδάμαστες ψυχές» και συμμετέχει σε έκθεση εννέα σύγχρονων Ελλήνων αγιογράφων στο παλαιό Μέγαρο της Αρχιεπισκοπής Λευκωσίας. Έως το 1965, που προγραμματίζει να εγχειριστεί για αφαίρεση δύο λίθων από τη χολή, εκθέτει έργα ζωγραφικής και εκδίδει βιβλία.

Το καλοκαίρι μπαίνει στο χειρουργείο. Η επέμβαση ολοκληρώνεται με επιτυχία, αλλά ο ασθενής πλήττεται από σοβαρή μετεγχειρητική μόλυνση και αφήνει την τελευταία πνοή του στον «Ευαγγελισμό». Είναι 13 Ιουλίου του 1965. Η άδεια ταφής, ωστόσο, δεν επικυρώνεται επειδή ο θανών είχε ανοιχτό χρέος 10.000 δραχμών στην εφορία. Δεν τηρούσε, βλέπεις, βιβλία ως εισοδηματίας «μπογιατζής», επαγγελματική δραστηριότητα με την οποία ήταν καταχωρημένος στα εθνικά κιτάπια. Το χρέος τακτοποιεί με διακριτικότητα η Εταιρεία Ελλήνων Συγγραφέων και η σορός του ενταφιάζεται στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.

Μπορεί να μην πληρώθηκε για τη διακόσμηση του δημαρχιακού μεγάρου, κατάφερε ωστόσο να ζήσει την οικογένειά του αξιοπρεπώς από κατοπινές αναθέσεις, όταν η αξία της τέχνης είχε πλέον αναγνωριστεί και αμειβόταν όπως της έπρεπε.

«Όταν πέθανε, βρήκαμε στο σπίτι ένα μεγάλο σημειωματάριο, στο οποίο έγραφε ‘ντρέπομαι που το κάνω αυτό, αλλά πρέπει να ξέρετε πού πήγαιναν τα λεφτά που έβγαζα. Κάποτε θα πούνε, αφού αυτά τα χρήματα δεν υπάρχουν στην τράπεζα, τι τα έκανα; Δεν ήθελα να ξέρουν όλοι τι τα έκανα’. Είχε εντοπίσει ανύπαντρες μητέρες και ορφανά και βοηθούσε…», θα αποκαλύψει πολλά χρόνια μετά ο Γιάννης Μαρτίνος.

Γεννήθηκε πριν από ακριβώς 130 χρόνια και πέθανε πριν από ακριβώς 60. Οι δύο εγγονοί του, Παναγιώτης και Φώτης, όταν έφυγε και η μητέρα τους, η μοναχοκόρη του Κόντογλου, δώρισαν το πλούσιο αρχείο του παππού τους στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.

ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ

– Επίσκεψις Φώτη Κόντογλου (Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2023)

– «… λίθον ον απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες», Γ. Τσαρούχη (Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1989)

– Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Λ. Πολίτη (Εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2020)

– Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία, R. Beaton (Εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1996)

– Εθνική Πινακοθήκη

– Αρχείο Νίκου Καζαντζάκη

– Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.)

– Αρχείο ΕΡΤ

– ΑΝΕΜΗ, ψηφιακή βιβλιοθήκη νεοελληνικών σπουδών

– Αρχείο Εφημερίδων Τ. Α. Μανιατέα

Της Τόνιας Μανιατέα

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ

Εξωσωματική γονιμοποίηση: Πρωτόκολλα και κίνδυνοι μετάδοσης γενετικών παθήσεων

Από

Η αποκάλυψη ότι σπέρμα δότη από τη Δανία με σοβαρή παθογόνο μετάλλαξη στο ογκοκατασταλτικό γονίδιο TP53, που αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου, χρησιμοποιήθηκε επί χρόνια για τη γέννηση σχεδόν 200 παιδιών σε δεκατέσσερις χώρες – μεταξύ αυτών και δεκαοκτώ παιδιών στην Ελλάδα – έχει προκαλέσει ανησυχία παγκοσμίως.

Με έντεκα οικογένειες στη χώρα μας να βρίσκονται σήμερα σε αγωνία και την έρευνα να συνεχίζεται, οι αρμόδιες αρχές προσπαθούν να χαρτογραφήσουν πλήρως τα περιστατικά. Όπως έκανε γνωστό ο καθηγητής Αιματολογίας-Ογκολογίας του νοσοκομείου Παίδων «Αγία Σοφία», Αντώνης Καττάμης, σύμφωνα με τα έως τώρα στοιχεία, ένα παιδί που γεννήθηκε από το γενετικό υλικό του δότη έχει χάσει τη ζωή του, ενώ ένα από τα αδέλφια του νοσεί από καρκίνο. Το ζευγάρι απέκτησε τρία παιδιά με σπέρμα του δότη από τη Δανία.

Σύμφωνα με ειδικούς επιστήμονες, η υπόθεση αποκαλύπτει πως ακόμη και τα αυστηρά πρωτόκολλα δεν μπορούν να μηδενίσουν πλήρως το ρίσκο. Την ίδια ώρα, η συζήτηση για τον αριθμό των παιδιών που μπορεί να γεννηθούν από έναν δότη ανοίγει ξανά, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για σταθερούς διεθνείς κανόνες που θα εγγυώνται τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια για τα παιδιά και τους γονείς.

Για το σοβαρό αυτό ζήτημα, που έχει προκαλέσει έντονη ανησυχία σε οικογένειες και στην επιστημονική κοινότητα σε όλη την Ευρώπη, το ΑΠΕ-ΜΠΕ απευθύνθηκε στην ομότιμη καθηγήτρια Γενετικής, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ, Γιαν Τρέγκερ-Συνοδινού, πρώην διευθύντρια Εργαστηρίου Ιατρικής Γενετικής, τακτικό μέλος της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (2021-2024), προκειμένου να αποσαφηνίσει τους πραγματικούς κινδύνους, τα όρια των γενετικών ελέγχων και τα κενά που ανέδειξε η υπόθεση του δότη με τη μετάλλαξη στο TP53.

Η καθηγήτρια εξηγεί τι ισχύει σήμερα στην Ελλάδα για τους ελέγχους των δοτών και τον αριθμό χρήσεων των γαμετών, αλλά και γιατί, παρά τα πρωτόκολλα, δεν μπορεί ποτέ να αποκλειστεί πλήρως ο κίνδυνος εμφάνισης μιας σπάνιας γενετικής νόσου.

«Πρώτα απ’ όλα, αυτή η υπόθεση είναι εξαιρετικά δυσάρεστη για όλες τις οικογένειες που έχουν επηρεαστεί. Παράλληλα, αναδεικνύει ορισμένους από τους κινδύνους της εξωσωματικής γονιμοποίησης, που σχετίζονται:

α) με τη μετάδοση γενετικών νοσημάτων στους απογόνους

β) με το πόσες φορές επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν τα γαμετικά κύτταρα ενός δότη», αναφέρει η κυρία Τρέγκερ-Συνοδινού.

Τι σημαίνει η παραλλαγή στο γονίδιο TP53

«Η παραλλαγή στο συγκεκριμένο ογκοκατασταλτικό γονίδιο χαρακτηρίζεται ως ‘παθογόνος’ βάσει των κριτηρίων της ACMG (Αμερικανικό Κολλέγιο Ιατρικής Γενετικής). Η μετάλλαξη προέκυψε αυτόματα κατά την εμβρυϊκή ανάπτυξη του δότη και δεν βρίσκεται σε όλα τα κύτταρά του (μωσαϊκισμός). Ωστόσο, εκτιμάται ότι περίπου το 20% των κυττάρων του —συμπεριλαμβανομένων των σπερματοζωαρίων — φέρει την παραλλαγή. Κατά συνέπεια, οποιοδήποτε παιδί προκύψει μετά από διαδικασία εξωσωματικής γονιμοποίησης με ‘επηρεασμένο’ σπερματοζωάριο θα κληρονομήσει την παραλλαγή σε όλα του τα κύτταρα, γεγονός που συνεπάγεται πολύ υψηλό κίνδυνο εμφάνισης πολλών τύπων καρκίνου, όπως, για παράδειγμα, στο σύνδρομο Li-Fraumeni. Ακόμη και ο ίδιος ο δότης έχει αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου κάποια στιγμή στη ζωή του.»

Σε ερώτηση αν η μετάλλαξη ήταν δυνατόν να ανιχνευθεί προληπτικά, η καθηγήτρια Γιαν Τρέγκερ-Συνοδινού απαντά:

«Η τυπική πηγή DNA για γενετικό έλεγχο είναι τα λευκά αιμοσφαίρια από δείγμα ολικού αίματος. Όλες οι διαγνωστικές πλατφόρμες έχουν ρυθμιστεί να ανιχνεύουν παραλλαγές σε επίπεδο περίπου 50%, με κατώτατο όριο ευαισθησίας γύρω στο 30%. Συνεπώς, οι συνηθισμένες εξετάσεις DNA δεν έχουν την ευαισθησία να ανιχνεύσουν τη συγκεκριμένη παραλλαγή στο TP53.

»Σε πρακτικό επίπεδο, τόσο υψηλή ευαισθησία δεν απαιτείται — οι κλινικά σημαντικοί μωσαϊκισμοί είναι εξαιρετικά σπάνιοι. Ο συγκεκριμένος δότης αποτελεί εξαιρετικά ασυνήθη περίπτωση και δεν είναι ρεαλιστικό να εφαρμόζονται τόσο εξειδικευμένες εξετάσεις στην καθημερινή πρακτική.»

Ποιοι γενετικοί έλεγχοι πρέπει να πραγματοποιούνται στους δότες γαμετών

Οι απαιτούμενοι έλεγχοι καθορίζονται από το εκάστοτε νομικό πλαίσιο, αν και είναι παρόμοιοι σε όλη την Ευρώπη. Περιλαμβάνουν κατ’ ελάχιστον:

  • Κλινική και ψυχολογική αξιολόγηση

  • Αποκλεισμό βασικών λοιμώξεων

  • Γενετικό έλεγχο, ο οποίος μπορεί να είναι περιορισμένος (π.χ. στο Ηνωμένο Βασίλειο μόνο για κυστική ίνωση) ή εκτενέστερος

Στην Ελλάδα, ο έλεγχος περιλαμβάνει ενδεικτικά:

  • Φορεία μεσογειακής και δρεπανοκυτταρικής αναιμίας

  • Φορεία κυστικής ίνωσης (με κάλυψη ≥ 99% των παθολογικών παραλλαγών)

  • Κλασικό καρυότυπο

  • Φορεία νωτιαίας μυϊκής ατροφίας (γονίδιο SMN1)

  • Φορεία μη συνδρομικής κώφωσης (γονίδιο GJB2)

  • Για δότριες: Έλεγχο φορείας συνδρόμου εύθραυστου Χ (Fragile-X)

«Το ζευγάρι μπορεί να επιλέξει εκτενέστερο γενετικό έλεγχο, αλλά πάντοτε παραμένει ένα μικρό υπολειπόμενο ρίσκο για εξαιρετικά σπάνιες νόσους», αναφέρει, στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η Γιαν Τρέγκερ-Συνοδινού.

Σημειώνει επίσης ότι «τα περισσότερα γενετικά νοσήματα μεταδίδονται ως αυτοσωματικά υπολειπόμενα, με κίνδυνο 25% όταν και οι δύο γονείς είναι φορείς (π.χ. κυστική ίνωση, μεσογειακή αναιμία). Άλλα είναι φυλοσύνδετα υπολειπόμενα (μεταδίδονται από μητέρα-φορέα σε γιους με κίνδυνο 50%). Τα αυτοσωματικά επικρατή νοσήματα προκαλούν συνήθως νόσο στον ενήλικα φορέα, οπότε ένα τέτοιο άτομο δεν θα γινόταν δεκτό ως δότης».

Στην Ελλάδα, ο συνιστώμενος μοριακός έλεγχος για αυτοσωματικά υπολειπόμενα νοσήματα περιορίζει σημαντικά την εμφάνιση συχνών σοβαρών γενετικών παθήσεων στους απογόνους. Ο πιο εκτεταμένος έλεγχος παραμένει προαιρετικός, εξηγεί η ομότιμη καθηγήτρια Γενετικής, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ.

Μέγιστος αριθμός απογόνων ανά δότη

Ερωτηθείσα για τον αριθμό χρήσεων γαμετών από έναν δότη, η καθηγήτρια Γιαν Τρέγκερ-Συνοδινού υπογραμμίζει ότι «στόχος είναι η ελαχιστοποίηση του κινδύνου τυχαίας συγγένειας στο μέλλον». Προσθέτει ότι η ESHRE (Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας) εκπονεί νέες διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες σχετικά με τον μέγιστο αριθμό απογόνων ανά δότη.

Στην Ελλάδα, σημειώνει, ισχύει νομοθεσία από το 2005 (με πρόσφατες τροποποιήσεις), η οποία ορίζει ότι τα γαμετικά κύτταρα κάθε δότη μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε έως δώδεκα οικογένειες συνολικά.

Από το 2022 λειτουργεί Εθνικό Μητρώο Δοτών Γαμετών, που συμβάλλει στον έλεγχο:

  • του αριθμού των απογόνων ανά δότη

  • του κινδύνου χρήσης γαμετών που ενδέχεται αργότερα να συσχετιστούν με κάποια γενετική νόσο.

«Η συγκεκριμένη υπόθεση υπενθυμίζει ότι πάντα υπάρχει κίνδυνος εμφάνισης γενετικών παθήσεων —τόσο στη φυσική σύλληψη όσο και στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.

Τα ζευγάρια πρέπει να ενημερώνονται επαρκώς από ειδικούς γενετιστές και να έχουν στη διάθεσή τους επιλογές που μειώνουν αυτόν τον κίνδυνο.

Επιπλέον, καθίσταται σαφές ότι όλες οι χώρες οφείλουν να εφαρμόζουν αυστηρά όρια στον αριθμό απογόνων ανά δότη», καταλήγει η κα Τρέγκερ-Συνοδινού.

Της Έφης Φουσέκη

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ

Γιώργος Λυμπεράκης: Αλήθεια και αυτοκίνητα

Από

Ο Γιώργος Λυμπεράκης, αντιπρόσωπος πολυτελών αυτοκινήτων όπως Maserati, Lamborghini, Lotus (και παλαιότερα Bugatti), ξεχωρίζει για τις ευθείες και ειλικρινείς απόψεις του. Δεν περιορίζεται στο να παρουσιάζει ακριβά αυτοκίνητα· έχει μετατρέψει την έκθεσή του σε τόπο συνάντησης και συζήτησης για τα αυτοκίνητα αλλά και τη ζωή γενικότερα. Είναι από τους ελάχιστους ανθρώπους στην Ελλάδα με ξεκάθαρη άποψη όχι μόνο για τα αυτοκίνητα, αλλά ειδικά για τα supercar και τη σημασία τους στη σύγχρονη κουλτούρα.

Έχει το ‘κακό’ συνήθειο να λέει την αλήθεια, δηλαδή να επισημαίνει τόσο τα θετικά όσο και τα αρνητικά κάθε πράγματος. Σε μια εποχή που πολλοί παίρνουν μονοδιάστατη θέση, εκείνος ξεχωρίζει επειδή δεν ακολουθεί τυφλά καμία πλευρά. Παρομοιάζει την πολιτική σκηνή και τα μέσα ενημέρωσης με ένα παιχνίδι όπου, αν ανήκεις σε μια παράταξη, είσαι υποχρεωμένος να προβάλλεις αποκλειστικά τα επιχειρήματά της. Αυτή η νοοτροπία, σύμφωνα με τον ίδιο, έχει δημιουργήσει ένα κλίμα όπου η λογική και η αναζήτηση της αλήθειας έχουν χαθεί. Το κοινό αγαπά τον Λυμπεράκη ακριβώς επειδή μιλά με ειλικρίνεια και δεν φοβάται να παραβεί τους κανόνες της πολιτικής ορθότητας.

Σχολιάζοντας τη στάση του κράτους απέναντι στο αυτοκίνητο, λέει ότι υπάρχει μια έμμεση απαγόρευση και μια εμφανής προκατάληψη. «Είναι σαν να παίζουμε συνέχεια μια κωμωδία», τονίζει χαρακτηριστικά. Όλοι γνωρίζουν την αλήθεια, όμως κρύβονται πίσω από το δάχτυλό τους προσποιούμενοι ότι δεν βλέπουν. Κι όταν κάτι πάει στραβά, αμέσως ψάχνουν πού μπορούν να ρίξουν την ευθύνη. Με αυτό το πνεύμα, προετοιμάζει το έδαφος για την κριτική του στις πολιτικές που αφορούν το αυτοκίνητο.

Η επιπόλαιη φορολόγηση των αυτοκινήτων στην Ελλάδα

Ένα από τα πιο φλέγοντα ζητήματα που επισημαίνει είναι το ειδικό τέλος ταξινόμησης που επιβάλλεται στα αυτοκίνητα. Το ελληνικό κράτος παραδοσιακά αντιμετωπίζει το αυτοκίνητο ως σύμβολο πλούτου και προνομίου — σχεδόν σαν κάτι εχθρικό, στο οποίο πρέπει να επιβληθεί τιμωρία. Κάθε κυβέρνηση, ανεξαρτήτως ιδεολογίας, έχει δει το αυτοκίνητο ως πηγή είσπραξης φόρων και όχι ως ένα μέσο μετακίνησης που θα έπρεπε να διευκολύνει τη ζωή των πολιτών. Το αποτέλεσμα; Πολλοί Έλληνες καταφεύγουν στη ‘λύση’ τού να αγοράζουν αυτοκίνητα με ξένες πινακίδες για να αποφύγουν τη διπλή φορολόγηση.

Ο λόγος που το ειδικό τέλος ταξινόμησης παραμένει τόσο υψηλό, κατά τον Γιώργο Λυμπεράκη, είναι ο φόβος του κράτους για απώλεια εσόδων. Φοβούνται ότι αν μειώσουν τον φόρο, τα δημόσια ταμεία θα πληγούν άμεσα. Ωστόσο, ο ίδιος υπενθυμίζει ότι υπήρξαν περίοδοι στο παρελθόν — για παράδειγμα, επί υπουργίας Οικονομικών Γιάννη Παπαθανασίου στην κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή — όπου το τέλος ταξινόμησης είχε μειωθεί σημαντικά. Το παράδοξο; Εκείνη την περίοδο, το κράτος συγκέντρωσε περισσότερα έσοδα, επειδή πουλήθηκαν πολύ περισσότερα αυτοκίνητα. Αυτό δείχνει, πως υπάρχει μια λογική εναλλακτική λύση στη φορολόγηση, την οποία όμως οι πολιτικοί δεν έχουν το θάρρος να υιοθετήσουν.

Το φορολογικό καθεστώς μπερδεύεται ακόμη περισσότερο αν σκεφτεί κανείς ότι, πέρα από το 24% ΦΠΑ, υπάρχει και το ειδικό τέλος ταξινόμησης. Για παράδειγμα, ένα αυτοκίνητο βενζίνης επιβαρύνεται με τέλος ταξινόμησης 64% επί της αξίας του, συν 24% ΦΠΑ. Δηλαδή ο αγοραστής πληρώνει τελικά περίπου 88% πάνω στην καθαρή τιμή του αυτοκινήτου! Αυτό το παράδοξο φανερώνει την πλήρη σύγχυση και έλλειψη συνοχής στην ελληνική φορολογική πολιτική για το αυτοκίνητο.

Η άποψη του Λυμπεράκη είναι ότι αυτή η στάση του κράτους έχει αποξενώσει τον κόσμο από το αυτοκίνητο, παρά την αγάπη των Ελλήνων για αυτό. Ο μέσος Έλληνας ονειρεύεται να έχει ένα δυνατό, όμορφο αυτοκίνητο που κάνει θόρυβο και τον κάνει να νιώθει ζωντανός. Όμως η υπερβολική φορολογία και οι περιορισμοί τον εμποδίζουν να το χαρεί.

Πιστεύει ότι αν οι πολίτες μπορούσαν να ικανοποιήσουν αυτό το πάθος τους άφοβα, θα το ξεπερνούσαν γρήγορα και τελικά θα γίνονταν πιο υπεύθυνοι οδηγοί και θα σέβονταν τους κανόνες. Αντίθετα, η απαγορευτική πολιτική έχει δημιουργήσει μια κουλτούρα «αντάρτικου»: οι οδηγοί είτε επιστρατεύουν κόλπα (όπως οι ξένες πινακίδες) για να παρακάμψουν το σύστημα είτε συμπεριφέρονται αντιφατικά απέναντι στον νόμο. Με απλά λόγια, το άδικο σύστημα γεννά την παρανομία. Αν το σύστημα γινόταν πιο δίκαιο, οι Έλληνες θα γίνονταν αυτόματα και πιο νομοταγείς, υποστηρίζει.

Η Κύπρος ως υπόδειγμα έξυπνης φορολόγησης και ανεκτικότητας

Ως αντίβαρο στην ελληνική πραγματικότητα, φέρνει το παράδειγμα της Κύπρου. Εκεί, όπως εξηγεί, δημιουργήθηκε ένα περιβάλλον φιλικό προς τα ωραία αυτοκίνητα. Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Νίκου Αναστασιάδη, η κυπριακή κυβέρνηση απέφυγε να επιβάλει υψηλούς φόρους στα αυτοκίνητα, με ξεκάθαρο στόχο να προσελκύσει πλούσιο διεθνές κεφάλαιο στο νησί. Το αποτέλεσμα ήταν ότι εύποροι επιχειρηματίες από χώρες όπως το Ισραήλ, ο Λίβανος, η Ουκρανία και η Ρωσία μπόρεσαν να εγκατασταθούν ή να επενδύσουν στην Κύπρο χωρίς φορολογικές παγίδες για τα αυτοκίνητά τους.

Αυτή η έξυπνη πολιτική είχε ως αποτέλεσμα τη διάχυση πλούτου στην κυπριακή κοινωνία. Οι Κύπριοι πολίτες είδαν την οικονομία τους να ανθίζει και απέκτησαν μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη — κάτι που, μεταξύ άλλων, τους επέτρεψε να αγοράζουν και καλύτερα αυτοκίνητα. Επιπλέον, η Κύπρος διαθέτει εξαιρετικούς δρόμους, ενώ οι οδηγοί της γενικά τηρούν τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας, ακολουθώντας τη βρετανική νοοτροπία που κληρονόμησαν από την περίοδο της αποικιοκρατίας.

Ένα σημαντικό στοιχείο που υπογραμμίζει  είναι η διαφορετική κοινωνική νοοτροπία. Στην Κύπρο, η επιτυχία και ο πλούτος δεν θεωρούνται «κολάσιμα» — δεν αντιμετωπίζονται δηλαδή με φθόνο ή απαξίωση, όπως συχνά συμβαίνει στην Ελλάδα. Αντίθετα, η κυπριακή κοινωνία χαίρεται την ευημερία και τα πολυτελή αυτοκίνητα χωρίς δυσφορία. Αυτή η θετική στάση απέναντι στην επιτυχία συμβάλλει στο να γίνει το νησί πόλος έλξης για εντυπωσιακά αυτοκίνητα και ανθρώπους που τα αγαπούν.

Σπύρος Πανόπουλος: Όταν τα όνειρα γίνονται πραγματικότητα

Σε προσωπικό επίπεδο, ο Γιώργος Λυμπεράκης εκφράζεται με ιδιαίτερα θετικά λόγια για τον Σπύρο Πανόπουλο — έναν άνθρωπο γνωστό για το φιλόδοξο εγχείρημά του να δημιουργήσει ένα ελληνικό υπεραυτοκίνητο. Ο λόγος αυτής της εκτίμησης; Ο Πανόπουλος έχει ένα μεγάλο όνειρο, και «όποιος ονειρεύεται αξίζει σεβασμό».

Ο ίδιος φέρνει ως παράδειγμα τη δική του εμπειρία: σε ηλικία 12 ετών, ο πατέρας του αναγκάστηκε να πουλήσει το οικογενειακό αυτοκίνητο λόγω οικονομικών δυσκολιών. Εκείνη η απώλεια γέννησε ένα όνειρο μέσα του — ένα όνειρο που με τα χρόνια έγινε πραγματικότητα. Σήμερα, βρίσκεται στην κορυφή του χώρου των πολυτελών αυτοκινήτων στην Ελλάδα, κάτι που αποδίδει στο πάθος και το όνειρο που είχε από παιδί.

Με αυτό το υπόβαθρο, πιστεύει στον Πανόπουλο. Αναγνωρίζει ότι ο δρόμος του κάθε οραματιστή δεν είναι εύκολος και πως ο δημιουργός του ελληνικού supercar ίσως αντιμετωπίσει προκλήσεις. Παρ’ όλα αυτά, θεωρεί ότι το ισχυρό όραμα του Πανόπουλου θα τον οδηγήσει στη σωστή κατεύθυνση. Όσο αυτό το όνειρο συζητάται ευρέως και με πάθος, τόσο περισσότερο ριζώνει στη συνείδηση του ελληνικού κοινού. Οι άνθρωποι που τολμούν να ονειρεύονται αξίζουν την εκτίμησή μας, γιατί τα όνειρα είναι η κινητήριος δύναμη που πάει τον κόσμο μπροστά.

Η επιστροφή της Ferrari και η νέα «άνοιξη» των υπεραυτοκινήτων

Μια είδηση που ενθουσίασε τον Γιώργο Λυμπεράκη είναι η επιστροφή της Ferrari στην ελληνική αγορά, μετά από χρόνια απουσίας. Πριν από αυτήν την εξέλιξη, αρκετές μάρκες πολυτελείας είχαν αποσυρθεί κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης — μεταξύ αυτών η Porsche (η οποία βέβαια επέστρεψε αργότερα), η Aston Martin, η Cadillac και άλλες.

Πριν την επανεμφάνιση της Ferrari υπήρχε μόνο ένας ‘κούκος’ στην Ελλάδα, δηλαδή η Lamborghini, που όμως δεν έφερνε την άνοιξη. Με τη Ferrari πίσω στο προσκήνιο, το σκηνικό αλλάζει: τώρα πια «δύο κούκοι φέρνουν μια μικρή άνοιξη» στον χώρο των υπεραυτοκινήτων. Ο ίδιος δηλώνει ευτυχής, γιατί πλέον υπάρχει και άλλος ένας ισχυρός παίκτης στον χώρο — κάτι που σημαίνει περισσότερη ζωντανή συζήτηση και ενδιαφέρον γύρω από τα εξωτικά αυτοκίνητα.

Η επιστροφή της Ferrari θεωρείται σημαντική ένδειξη ότι, παρά τις δυσκολίες, υπάρχει ξανά ζήτηση και πάθος για τα υπεραυτοκίνητα στην Ελλάδα. Κατά τη συζήτηση, επεσήμανε πως η παρουσία της Lamborghini στη χώρα μας υποστηρίζεται και από το γεγονός ότι ανήκει σε έναν μεγάλο όμιλο (Audi-Volkswagen), ο οποίος έχει υπό τη σκέπη του εμπορικές μάρκες μαζικής παραγωγής όπως η Skoda και η Volkswagen. Η Lamborghini αποτελεί μια εξειδικευμένη μάρκα κύρους μέσα σε αυτό το γκρουπ, προσδίδοντάς του λάμψη, παρότι απευθύνεται σε λίγους. Με τη Ferrari να δραστηριοποιείται ξανά στην Ελλάδα, ο κόσμος των πολυτελών σπορ αυτοκινήτων αποκτά νέα δυναμική.

Πράσινη ανάπτυξη ή ‘πράσινα άλογα’ στην Ευρώπη;

Πέρα από τα αυτοκίνητα, δεν διστάζει να σχολιάσει ευρύτερα και την ευρωπαϊκή πολιτική. Εκφράζει έντονη δυσαρέσκεια για την κατεύθυνση που έχει πάρει η Ευρωπαϊκή Ένωση στο ζήτημα της πράσινης ανάπτυξης. Μάλιστα, δηλώνει ότι η προσέγγιση της ΕΕ είναι τόσο ουσιαστική «όσο τα πράσινα άλογα» — χρησιμοποιώντας αυτή τη φράση για να τονίσει πως θεωρεί το όλο εγχείρημα κενό περιεχομένου. Με άλλα λόγια, αντί η Ευρώπη να δίνει λύσεις στις πραγματικές περιβαλλοντικές προκλήσεις, φαίνεται να στήνει ένα θέατρο για να εξυπηρετήσει συγκεκριμένα συμφέροντα.

Προχωρώντας  και σε μια αυστηρή κριτική για τη δομή της ΕΕ, σημειώνει ότι πολλοί από τους αξιωματούχους στις Βρυξέλλες δεν έχουν εκλεγεί από τους λαούς της Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για παράδειγμα, αποτελείται από επιτρόπους και στελέχη που ορίζονται από μικρούς κύκλους — συχνά με την επιρροή τραπεζικών και άλλων οικονομικών συμφερόντων — και όχι μέσω άμεσης δημοκρατικής διαδικασίας. Αυτό, σημαίνει ότι οι άνθρωποι αυτοί υπηρετούν τα συμφέροντα εκείνων που τους τοποθέτησαν στις θέσεις τους, και όχι των πολιτών.

Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον σημείο που θίγει είναι η σύγκρουση συμφερόντων ανάμεσα σε διάφορες ομάδες πίεσης. Συγκεκριμένα, αναφέρει ότι υπάρχουν πολλά ισχυρά λόμπι που επηρεάζουν τις πολιτικές:

  • Το λόμπι των όπλων

  • Το λόμπι των φαρμακευτικών εταιρειών

  • Το τραπεζικό λόμπι

  • Το λόμπι των μέσων ενημέρωσης

Αυτές οι ομάδες, όπως λέει, ευημερούν μέσα από κρίσεις και προβλήματα, γιατί έτσι αυξάνεται η ζήτηση για όπλα, φάρμακα, δάνεια και τηλεθέαση. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει το λόμπι της ενέργειας, που θα προτιμούσε ο κόσμος να κινείται ελεύθερα και να καταναλώνει ενέργεια (π.χ. καύσιμα, ηλεκτρικό ρεύμα). Αυτές οι αντικρουόμενες δυνάμεις εξηγούν πολλές από τις αποφάσεις που βλέπουμε να παίρνει η Ευρωπαϊκή Ένωση σήμερα.

Κλασικά αυτοκίνητα: Ο χαμένος χαρακτήρας της αυτοκινητοβιομηχανίας

Σε έναν πιο νοσταλγικό τόνο, μίλησε και για τα κλασικά αυτοκίνητα και το πώς ο χαρακτήρας των οχημάτων έχει αλλάξει τις τελευταίες δεκαετίες. Όπως επισημαίνει, τα αυτοκίνητα μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του ’90 διέθεταν μια ψυχή και ξεχωριστή ταυτότητα που σήμερα έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Κάποτε, μπορούσες να αναγνωρίσεις ένα BMW από απόσταση χιλιομέτρων ή να ξεχωρίσεις αμέσως ένα Alfa Romeo ή μια Mercedes από τη σχεδίασή του. Κάθε μάρκα είχε τη δική της ομορφιά και υπόσταση. Σήμερα, τα περισσότερα αυτοκίνητα μοιάζουν μεταξύ τους, σε βαθμό που είναι δύσκολο να τα διακρίνεις.

Ο Γιώργος Λυμπεράκης αποδίδει αυτήν την απώλεια χαρακτήρα στο ότι οι αυτοκινητοβιομηχανίες πλέον διοικούνται περισσότερο από λογιστές και οικονομικά στελέχη παρά από ανθρώπους με όραμα για τον σχεδιασμό και την καινοτομία. Προτεραιότητα έχει γίνει η μεγιστοποίηση του κέρδους και η ικανοποίηση των μετόχων, αντικαθιστώντας τη δημιουργία αυτοκινήτων με πάθος και ξεχωριστή προσωπικότητα. Αυτό, κατά τη γνώμη του, φαίνεται και σε μικρές λεπτομέρειες: για παράδειγμα, θυμάται μια συνάντηση στη Lamborghini, όπου μια διευθύντρια μάρκετινγκ υποστήριξε ότι η Ferrari βγάζει περισσότερα χρήματα πουλώντας μπλουζάκια, παπούτσια και ζώνες, παρά αυτοκίνητα. Αυτή η εμπορευματοκεντρική νοοτροπία, λέει, είναι ακριβώς ό,τι πήγε στραβά στη σύγχρονη αυτοκινητοβιομηχανία.

Οι αστοχίες των γερμανικών κολοσσών

Όταν η συζήτηση έρχεται στη γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία, ασκεί δριμεία κριτική. Θεωρεί ότι οι Γερμανοί επαναλαμβάνουν ένα ιστορικό λάθος: αφήνουν μια έμφυτη αλαζονεία να τους φουσκώσει, μέχρι που η φούσκα σκάει. Το παράδειγμα της Volkswagen είναι χαρακτηριστικό. Ο γερμανικός αυτός κολοσσός αναγκάζεται τώρα να κλείνει εργοστάσια και εξετάζει το ενδεχόμενο να στραφεί σε παραγωγή αμυντικού εξοπλισμού, αντί για αυτοκίνητα.

Πρόκειται για μια εξέλιξη ιδιαίτερα ανησυχητική, σημειώνει. Εάν μία από τις μεγαλύτερες αυτοκινητοβιομηχανίες του κόσμου, όπως η VW, φτάνει στο σημείο να κλείνει μονάδες παραγωγής, αυτό σημαίνει ότι οι ηγεσίες του κλάδου δεν αφουγκράζονται τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς. Έφερε ως παράδειγμα και την Porsche, η οποία έχει βρεθεί με αδιάθετο απόθεμα αυτοκινήτων — αποτέλεσμα, του γεγονότος ότι επέμεινε υπερβολικά σε ηλεκτρικά μοντέλα που τελικά το αγοραστικό κοινό δεν απορρόφησε στον αναμενόμενο βαθμό.

Βέβαια, δεν μηδενίζει όλες τις γερμανικές προσπάθειες. Αναγνωρίζει την αξία ορισμένων εξειδικευμένων εταιρειών εντός των γερμανικών ομίλων, που έχουν καταφέρει να κρατήσουν ζωντανή μια ιδιαίτερη φιλοσοφία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Lamborghini — παρότι ανήκει στον όμιλο Volkswagen, διατηρεί τη δική της κουλτούρα σχεδιασμού και παραγωγής. Σε αυτό έχει συμβάλει και ο CEO της, Στέφαν Βίνκελμαν, ο οποίος, αν και Γερμανός στην καταγωγή, μεγάλωσε στη Ρώμη και έχει βαθιά εκτίμηση στην ιταλική νοοτροπία σχεδιασμού. Τέτοιες ηγετικές φιγούρες κρατούν ζωντανή τη φλόγα του πάθους μέσα σε μεγάλους εταιρικούς ομίλους, που αλλιώς θα γίνονταν εντελώς απρόσωποι.

Η «Πέμπτη φάλαγγα»: Μετανάστευση και κρυφές ατζέντες

Τέλος, η κουβέντα αγγίζει και ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο κοινωνικό ζήτημα: το μεταναστευτικό. Περιγράφει την εικόνα των μαζικών μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη ως παράδοξη. Οι άνθρωποι που παρουσιάζονται ως «πρόσφυγες πολέμου» δεν ανταποκρίνονται στο προφίλ που θα περίμενε κανείς. «Πρόσφυγες είναι οι γυναίκες, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι που δεν μπορούν να πολεμήσουν» λέει χαρακτηριστικά, «ενώ αυτοί που φτάνουν εδώ είναι στη συντριπτική πλειονότητά τους άντρες 18 έως 35 ετών». Αυτή η πραγματικότητα δεν συνάδει με την εικόνα ενός τυπικού προσφυγικού κύματος και γεννά ερωτήματα.

Προχωρά ένα βήμα παραπέρα, υποστηρίζοντας ότι όλο αυτό εντάσσεται σε ένα σχέδιο δημιουργίας μιας «πέμπτης φάλαγγας» μέσα στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Με τον όρο αυτό εννοεί έναν πληθυσμό εγκατεστημένο στο εσωτερικό μιας χώρας, ο οποίος λειτουργεί ως φθηνό εργατικό δυναμικό και ταυτόχρονα μπορεί δυνητικά να εξυπηρετήσει άλλες, κρυφές ατζέντες. Φέρνει ως παράδειγμα τη Γερμανία: ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν έχει δηλώσει στο παρελθόν ότι αν οι Τούρκοι εργάτες στη Γερμανία σταματούσαν να δουλεύουν για δύο μέρες, η γερμανική οικονομία θα κατέρρεε. Αυτό δείχνει πόσο πολύ εξαρτώνται ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες από το εισαγόμενο εργατικό δυναμικό.

Ο μεγαλύτερος φόβος που εκφράζει είναι ότι κάποια στιγμή αυτή η «πέμπτη φάλαγγα» θα μπορούσε να λάβει εντολές από εξωτερικούς παράγοντες και να προκαλέσει χάος. Δεν θεωρεί αυτό το σενάριο επιστημονικής φαντασίας· βλέπει ήδη σημάδια στις κοινωνικές αναταραχές που έχουν σημειωθεί σε χώρες όπως η Γαλλία και η ίδια η Γερμανία, όπου βίαια επεισόδια αποδόθηκαν σε μεταναστευτικές κοινότητες. Αυτά είναι ανησυχητικά δείγματα ότι το πρόβλημα είναι υπαρκτό και περίπλοκο.

Συνολικά, ο Γιώργος Λυμπεράκης εμφανίζεται ως μια φωνή που δεν διστάζει να θίξει τα κακώς κείμενα — από τη φορολογία και την πολιτική μέχρι την αυτοκινητοβιομηχανία και τα κοινωνικά ζητήματα. Οι απόψεις του, ακόμα κι αν είναι αιχμηρές, έχουν στο επίκεντρο μια αλήθεια που πολλοί νιώθουν αλλά λίγοι εκφράζουν ανοιχτά. Η ειλικρίνειά του και η πολυεπίπεδη οπτική του μάς παρακινούν να σκεφτούμε περαιτέρω κάποια πράγματα, είτε συμφωνούμε είτε διαφωνούμε μαζί του.

Η εξάπλωση της προπαγάνδας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Από

Τα τελευταία χρόνια, φαίνεται πως έχει μετατοπιστεί η προσοχή του κοινού από τις εφημερίδες, την τηλεόραση και το ραδιόφωνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όσον αφορά την ενημέρωση, με αποτέλεσμα τα δεύτερα να αποτελούν πλέον το κύριο μέσο που χρησιμοποιεί το κοινό για να μάθει τις ειδήσεις, την επικαιρότητα και τις τρέχουσες απόψεις.

Τα άτομα επιρροής — από τραγουδιστές και μοντέλα μέχρι δημοσιογράφους και ακαδημαϊκούς — είναι άνθρωποι που συμβάλλουν ενεργά στη διαμόρφωση της γνώμης του κοινού.

Οι πλατφόρμες ποικίλλουν από χώρα σε χώρα, αλλά οι πιο ευρέως διαδεδομένες πλέον είναι το TikTok, το YouTube και το Instagram, που προσελκύουν νεότερο κοινό σε σχέση με το Facebook και το X.

Υπάρχουν μεγάλα χρηματικά ποσά που μπορεί να κερδίσει κανείς ως άτομο επιρροής, και πολλοί από τους πιο επιτυχημένους έχουν κάποια εταιρική χορηγία.

To Forbes δημοσίευσε τον Ιούνιο μια λίστα με τους 50 πλουσιότερους «παραγωγούς περιεχομένου», οι οποίοι συνολικά κέρδισαν 853 εκατ. δολάρια, 18% περισσότερα από την προηγούμενη χρονιά.

Σύμφωνα με τo Forbes, αρκετά άτομα επιρροής έχουν «συνεργασίες με επώνυμες εταιρείες και οργανισμούς» όπως οι Meta, Google, Nike, Prada, Kate Spade και η National Women’s Soccer League.

Ο Άντριου Σέλεπακ (Andrew Selepak), καθηγητής παραγωγής μέσων, διοίκησης και τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα, ανέφερε στην εφημερίδα The Epoch Times ότι δύο πρώην φοιτητές του έχουν γίνει άτομα επιρροής και συχνά χορηγούνται από εταιρείες ή άλλους οργανισμούς για να προωθούν περιεχόμενο.

Επεσήμανε ότι αν και δεν έχει φοιτητές που να πληρώνονται από πολιτικούς ή ξένες κυβερνήσεις, μπορεί εύκολα κανείς να φανταστεί ότι αυτό ήδη συμβαίνει. Σύμφωνα με τον ίδιο, η Γενιά Z και μεγάλο μέρος των μιλένιαλ (Γενιά Υ) είναι πολύ πιο πιθανό να καταναλώνουν το περιεχόμενο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης παρά των παραδοσιακών μέσων.

Εμπλοκή ξένων παραγόντων

Το φαινόμενο ξένων παραγόντων που προσπαθούν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη σε άλλα μέρη του κόσμου είναι πολύ παλιό· μόνο η τεχνολογία έχει αλλάξει, σύμφωνα με τον Μάικ Γουώλλερ (Mike Waller), πρώην σύμβουλο του διευθυντή της CIA Μπιλ Κέισυ και συγγραφέα του βιβλίου Big Intel: How the CIA and FBI Went from Cold War Heroes to Deep State Villains («Μεγάλες Υπηρεσίες Πληροφοριών: Πώς η CIA και το FBI μετατράπηκαν από ήρωες του Ψυχρού Πολέμου σε κακούς του βαθέος κράτους»), ο οποίος μίλησε στην Epoch Times.

Ο Γουώλερ υπενθύμισε ότι ο Τζορτζ Ουάσιγκτον, στον αποχαιρετιστήριο λόγο του το 1796, είχε προειδοποιήσει για τις «ύπουλες παγίδες της ξένης επιρροής», αν και τότε αναφερόταν στη Βρετανία και όχι στην Κίνα, τη Βόρεια Κορέα, το Ιράν ή τη Ρωσία.

Υποστήριξε επίσης ότι η επιρροή αποτελεί απλώς άλλη μια μορφή παρασκηνιακής άσκησης πίεσης, τονίζοντας ότι δεν υπάρχουν νόμοι που να την απαγορεύουν· πρόκειται, όπως είπε, για «ελεύθερη έκφραση και ελεύθερο εμπόριο».

Ιδιαίτερα δραστήρια στην προώθηση προπαγάνδας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι η Κίνα στις μέρες μας, χρησιμοποιώντας μεθόδους που δεν συνδέονται εύκολα με το κομμουνιστικό καθεστώς, όπως έχει αναφέρει σε προηγούμενα ρεπορτάζ η Epoch Times.

Το YouTube έχει αφαιρέσει περισσότερα από 11.000 κανάλια που συνδέονται με κινεζικές «συντονισμένες επιχειρήσεις επηρεασμού» το τρίτο τρίμηνο του 2025, καθώς και περισσότερα από 5.000 κανάλια συνδεδεμένα με τη Ρωσία, σύμφωνα με τελευταίο ανακοινωθέν της Google Threat Analysis Group.

Ο Γουώλλερ υποστήριξε ότι τέτοιες επιχειρήσεις διεξάγονται παντού και ότι οι αντίπαλοι των ΗΠΑ «θα ήταν ανόητοι να μην το κάνουν», καθώς είναι εύκολο, φθηνό και αποτελεσματικό. Ταυτόχρονα, προειδοποίησε ότι είναι επικίνδυνο να υποθέτει κανείς αυτόματα πως οποιοσδήποτε έχει συγκεκριμένες απόψεις πληρώνεται από ξένη κυβέρνηση.

Η στενή σχέση του TikTok με το Πεκίνο

Μία από τις πιο δημοφιλείς πλατφόρμες μέσω της οποίας αποκομίζουν οικονομικά οφέλη τα άτομα επιρροής είναι το TikTok, που έχει περίπου 150 εκατομμύρια χρήστες στις Ηνωμένες Πολιτείες και 1 δισ. συνολικά παγκοσμίως, πολλοί εκ των οποίων είναι 18-24 ετών.

Η ιδιοκτήτριά του, η κινεζική εταιρεία ByteDance, βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση των ΗΠΑ σχετικά με την υποχρεωτική αποεπένδυση, λόγω ανησυχιών για την ασφάλεια δεδομένων και τον έλεγχο που ασκεί το Πεκίνο στις κινεζικές εταιρείες.

Ο Γουώλλερ σημειώνει ότι το TikTok «είναι εθιστικό, διασκεδαστικό και ευχάριστο» και ότι αυτό ακριβώς δυσκολεύει τους χρήστες να συνδέσουν κάτι τόσο ψυχαγωγικό με κάτι κακόβουλο —κάτι που, σύμφωνα με τον ίδιο, αποτελεί και τη δύναμή του.

Τα σινόφιλα άτομα επιρροής ενίοτε προβάλλουν βίντεο με τις τεχνολογικές εξελίξεις της Κίνας, όπως στρατιωτικά ρομπότ, τα οποία εμφανίζονται εντυπωσιακά αλλά και εκφοβιστικά. Ο Γουώλλερ υποστηρίζει ότι οι σινόφιλες αφηγήσεις στοχεύουν «να μας αποθαρρύνουν και να μας υπονομεύσουν», προσθέτοντας ότι επιδιώκουν να καλλιεργήσουν «ένα αίσθημα ζοφερής αναπόφευκτης μοίρας για το μέλλον — την εντύπωση ότι οι Αμερικανοί είναι καταδικασμένοι, ότι θα καταντήσουν δεύτερης κατηγορίας ή, αντιστρόφως, ότι όλα θα είναι υπέροχα επειδή η Κίνα θα ηγείτα».

Εξάπλωση στην Αφρική

Η Αφρική έχει αναδειχθεί σε βασική περιοχή όπου Κίνα και Ρωσία φαίνεται ότι χρησιμοποιούν άτομα επιρροής εντατικά για να προωθήσουν το αφήγημά τους.

Έκθεση του 2024 από το Africa Center for Strategic Studies στην Ουάσιγκτον κατέγραψε σχεδόν 200 φιλορωσικές και φιλοκινεζικές εκστρατείες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης  σε κάθε μεγάλη περιοχή της Αφρικής, με ιδιαίτερα έντονη παρουσία ατόμων επιρροής από την Κίνα στη Νότιο και τη Δυτική Αφρική.

Το Institute for Security Studies της Νοτίου Αφρικής δημοσίευσε τον Μάρτιο έρευνα που έδειχνε ότι κάποια άτομα επιρροής ενδέχεται να πληρώνονται για να ενισχύουν βασικά αφηγήματα.

Τον Αύγουστο, η Νοτιοαφρικανή Όνορ Ζούμα (Honour Zuma), γνωστή ως Cyan Boujee, ζήτησε δημόσια συγγνώμη για την προώθηση στο Instagram ταινίας του προγράμματος Alabuga Start, το οποίο προσέφερε θέσεις εργασίας στο Ταταρστάν της Ρωσίας, πιθανώς σχετιζόμενες με την πολεμική προσπάθεια της Μόσχας.

Η Ζούμα — η οποία τότε είχε 1,7 εκατ. ακολούθους και πλέον έχει 955.000 — χαρακτήρισε την υπόθεση «μεγάλο μάθημα» για την ίδια και άλλα άτομα επιρροής.

Η πλατφόρμα Lit, με βάση τη Νότιο Αφρική, επιτρέπει σε οργανισμούς να πληρώνουν άτομα επιρροής που «ευθυγραμμίζονται με τις αξίες, τον κλάδο και το κοινό-στόχο τους».

Ο ιδρυτής της Lit, Νικ Ντάνκαν (Nick Duncan), ανέφερε σε μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στην εφημερίδα The Epoch Times ότι όλοι οι διαφημιζόμενοι υπόκεινται σε αυστηρή εσωτερική επαλήθευση και ότι υπάρχουν κατηγορίες εταιρειών που δεν επιτρέπονται, όπως εφαρμογές χρηματιστηρίου, οι περισσότερες επιχειρήσεις τζόγου και λιγότερο γνωστές διεθνείς εταιρείες.

Περιορισμός της αμερικανικής παρέμβασης

Σύμφωνα με τον Σέλεπακ, και οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν δικές τους μεθόδους επηρεασμού της κοινής γνώμης παγκοσμίως — πιθανώς και μέσω ατόμων επιρροής — καθώς «κάθε χώρα εμπλέκεται στην προπαγάνδα».

Παραδοσιακά, οι ΗΠΑ προέβαλαν τη «ήπια ισχύ» τους μέσω κρατικών μέσων όπως το Voice of America (VOA) και μέσω χρηματοδότησης δημοσιογραφικών οργανισμών και μη κερδοσκοπικών φορέων.
Την τελευταία δεκαετία έχουν επίσης προσπαθήσει να στοχεύσουν την παραπληροφόρηση από κακόβουλους παράγοντες μέσω οργανισμών της κυβέρνησης, όπως το Γραφείο Αντιμετώπισης Ξένης Παραποίησης και Παρέμβασης Πληροφοριών (Counter Foreign Information Manipulation and Interference -R/FIMI ) του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, καθώς και μέσω εξωκυβερνητικών συνεργατών.

Ωστόσο, η κυβέρνηση Τραμπ περιόρισε σημαντικά αυτό το σύστημα «ήπιας ισχύος», εκφράζοντας ανησυχίες ότι είχε αποκτήσει πολιτική μεροληψία και ότι στόχευε Αμερικανούς πολίτες.

Τον Μάρτιο, ο πρόεδρος Ντ. Τραμπ διέταξε τον περιορισμό της Υπηρεσίας Παγκόσμιων Μέσων Ενημέρωσης των ΗΠΑ (U.S. Agency for Global Media), που διαχειρίζεται το VOA.

Ο Λευκός Οίκος χαρακτήρισε το VOA «ριζοσπαστική προπαγάνδα», επικαλούμενος ενέργειες της διοίκησής του όπως την άρνηση να χαρακτηριστούν ως τρομοκράτες μέλη της τρομοκρατικής οργάνωσης Χαμάς.

Στις 16 Απριλίου, ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο ανακοίνωσε το κλείσιμο του R/FIMI, επισημαίνοντας ότι «υπό την προηγούμενη διοίκηση, το γραφείο αυτό, που κόστιζε στους φορολογούμενους πάνω από 50 εκατ. δολάρια ετησίως, ξόδευε εκατομμύρια για να φιμώνει και να λογοκρίνει Αμερικανούς πολίτες τους οποίους υποτίθεται ότι έπρεπε να εξυπηρετεί».

Ο Γουώλλερ χαρακτήρισε το R/FIMI «σημαντικό εργαλείο», αλλά αναγνώρισε ότι είχε υπερβεί τις αρμοδιότητές του και υποστήριξε ότι η κατάργηση του γραφείου δεν οφείλεται απλώς στην απόφαση του Ρούμπιο, αλλά στο ότι το ίδιο το γραφείο «καταχράστηκε την εξουσία του».

Τόνισε ότι το κλείσιμο του R/FIMI και η αποδυνάμωση του VOA δημιούργησαν κενό που θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί η Κίνα ή άλλοι ξένοι παράγοντες. Παράλληλα, επεσήμανε ότι το VOA είχε μετατραπεί σε «όπλο κοινωνικής ανατροπής ενάντια στις παραδοσιακές κοινωνίες».

Κατηγορίες εναντίον συμμάχων των ΗΠΑ

Σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών έχουν επίσης κατηγορηθεί ότι πληρώνουν άτομα επιρροής για να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη προς όφελός τους.

Τον Νοέμβριο, η εφημερίδα Haaretz ισχυρίστηκε ότι η ισραηλινή κυβέρνηση έχει πληρώσει άτομα επιρροής στις ΗΠΑ για να βελτιώσουν την εικόνα της μετά τη σύγκρουση στη Γάζα.

Τον Οκτώβριο, το BBC ανέφερε ότι εντόπισε περισσότερους από 100 ψεύτικους λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που υποδύονταν γνωστά άτομα επιρροής — μουσουλμάνους ή Σομαλούς — και υποστήριζαν, μεταξύ άλλων, τη γραμμή των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων στο Σουδάν.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο υπουργός Δικαιοσύνης Τζέικ Ρίτσαρντς, σε έγγραφη απάντησή του σε κοινοβουλευτική ερώτηση, δήλωσε ότι το υπουργείο Δικαιοσύνης «χρησιμοποιεί άτομα επιρροής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης  για να υλοποιεί τις επικοινωνιακές και επιχειρησιακές του προτεραιότητες», σημειώνοντας ότι κάθε δράση υπόκειται σε αυστηρούς δημοσιονομικούς κανόνες του Γραφείου Υπουργικού Συμβουλίου.

Ο αντίκτυπος της τεχνητής νοημοσύνης

Ο Σέλεπακ υποστήριξε ότι το μέλλον πιθανότατα θα κυριαρχηθεί από τεχνητή νοημοσύνη και παραποιημένα βίντεο, τα οποία είπε ότι θα μπορούσαν να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά σε περιοχές όπου τα παραδοσιακά ΜΜΕ είναι αδύναμα και η χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης υψηλή.

Ήδη υπάρχουν περιπτώσεις όπου παραποιημένα βίντεο έχουν πολιτικές επιπτώσεις, ακόμη και όταν δημιουργούνται ως αστείο, όπως τα βίντεο στο TikTok που δημιουργήθηκαν με το εργαλείο Sora της OpenAI και εμφάνιζαν τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ ως επαγγελματία παλαιστή στο WWE.

Στις 17 Οκτωβρίου, η OpenAI ανακοίνωσε στο X ότι αναστέλλει τις απεικονίσεις του Κινγκ στο Sora, δηλώνοντας πως «ορισμένοι χρήστες δημιούργησαν προσβλητικές απεικονίσεις της εικόνας του Δρος Κινγκ».

Ο Σέλεπακ τόνισε ότι υπάρχει «μια έντονα δυστοπική διάσταση» στο φαινόμενο, καθώς, όπως είπε, οι άνθρωποι είναι «κυρίως οπτικά όντα» και, αν καταναλώνουν αδιάκοπα περιεχόμενο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και βυθίζονται σε «λαβυρίνθους παραποιημένων βίντεο», μπορεί πράγματι να αλλοιωθεί η αντίληψή τους για τον κόσμο.

Του Chris Summers

Donkey Cruise: Ένα καταφύγιο για τα γαϊδουράκια της Ρόδου

Από

Στο χωριό Ασκληπιείο της Ρόδου, ένα ασυνήθιστο καταφύγιο για κακοποιημένα και παρατημένα γαϊδουράκια ξεκίνησε το 2015 ως οικογενειακή πρωτοβουλία. Ο Χρήστος και η οικογένειά του συγκέντρωσαν αρχικά λίγα ταλαιπωρημένα ζώα και τα φρόντισαν με αγάπη, βλέποντας σύντομα «το ένα γαϊδουράκι να φέρνει το άλλο».

Σήμερα, το καταφύγιο «Donkey Cruise» φιλοξενεί 16 γαϊδούρια και έχει εξελιχθεί σε μια ήρεμη τουριστική εμπειρία: οι επισκέπτες εξερευνούν τη φύση καβάλα ή περπατώντας δίπλα στα σωσμένα ζώα, βοηθώντας έτσι στη συντήρησή τους. Η σχέση εμπιστοσύνης ανθρώπων και ζώων στο καταφύγιο είναι τόσο δυνατή, που κατά την καταστροφική πυρκαγιά του 2023 μια μητέρα γαϊδούρα ουσιαστικά έσωσε τη ζωή του ίδιου του ιδιοκτήτη. Μετά την πυρκαγιά, η στήριξη της κοινότητας και των φίλων του καταφυγίου υπήρξε καθοριστική ώστε αυτή η μοναδική ‘όαση’ να σταθεί ξανά στα πόδια της.

Βόλτα με το γαϊδουράκι. Ασκληπιείον, Ρόδος, 19 Ιουλίου 2019. (Ευγενική παραχώρηση του Donkey Cruise)

 

Μια οικογένεια δίνει νέα ζωή σε εγκαταλελειμμένα γαϊδούρια

Το καλοκαίρι του 2015, ο Χρήστος – κάτοικος της νότιας Ρόδου – αποφάσισε να μετατρέψει την αγάπη του για τα ζώα σε πράξη, δημιουργώντας ένα μικρό καταφύγιο για γαϊδουράκια που είχαν υποφέρει. Μαζί με τη σύζυγό του και τη μητέρα του, άρχισαν να περιθάλπουν τα πρώτα έξι γαϊδουράκια στο χωριό Ασκληπιείο. Πολλά από αυτά τα ζώα είχαν περάσει δύσκολα: ήταν ηλικιωμένα ή κακοποιημένα πρώην «εργαλεία» τουρισμού  ή αγροτικών εργασιών, που πλέον κανείς δεν φρόντιζε.

Η ανταπόκριση ήταν άμεση. Γρήγορα μαθεύτηκε στη Ρόδο ότι υπάρχει μέρος που δέχεται εγκαταλελειμμένα γαϊδούρια. Έτσι, «το ένα έγινε δύο και τα δύο έγιναν τέσσερα», καθώς όλο και περισσότεροι ιδιοκτήτες ή φιλόζωοι έφερναν ζώα που χρειάζονταν σωτηρία. Τα φοβισμένα και ταλαιπωρημένα γαϊδουράκια σύντομα μεταμορφώθηκαν. Αντί για αδιαφορία ή κακομεταχείριση, εισέπρατταν πλέον φροντίδα και στοργή. Οι νέοι ιδιοκτήτες τους τα περιποιήθηκαν με πρωτόγνωρο τρόπο – τα καθάρισαν και τα κούρεψαν, περιποιήθηκαν τις οπλές τους, τους έκαναν ακόμα και μασάζ με αλόη βέρα – και έφεραν κτηνίατρο για εμβόλια και βιταμίνες. Τα ζώα ανακουφίστηκαν, ανέκτησαν την υγεία και τη διάθεσή τους και συνδέθηκαν με τους ανθρώπους.

Ασκληπιείο, Ρόδος, 23 Ιουλίου 2017. (Ευγενική παραχώρηση του Donkey Cruise)

 

Καθώς το κοπάδι μεγάλωνε (σήμερα αριθμεί 18 γαϊδούρια), μεγάλωναν και οι απαιτήσεις. Κάθε μέρα χρειαζόταν τροφή, νερό, ιατρική φροντίδα και καθαριότητα για δεκάδες στόματα – ένας διαρκής αγώνας με σημαντικό οικονομικό κόστος. Επιπλέον, τα γαϊδουράκια χρειάζονται καθημερινή κίνηση και κοινωνικοποίηση για να παραμένουν υγιή και χαρούμενα. «Οι ανάγκες υπάρχουν – χρειάζονται τροφή, χρειάζονται φροντίδα, χρειάζονται και γυμναστική», λέει ο Χρήστος. Σύντομα, η οικογένεια συνειδητοποίησε ότι έπρεπε να βρεθεί μια βιώσιμη λύση, ώστε το εγχείρημα να μπορέσει να σταθεί οικονομικά και να συνεχίσει να σώζει ζώα.

Ήπιες τουριστικές διαδρομές: Ένας βιώσιμος τρόπος στήριξης του καταφυγίου

Για να καλυφθούν οι ολοένα αυξανόμενες ανάγκες, η οικογένεια σκέφτηκε ως μέθοδο χρηματοδότησης τις ήπιες τουριστικές βόλτες με τα γαϊδουράκια. Ήδη από το καλοκαίρι του 2015, δοκίμασαν πιλοτικά τη νέα ιδέα με ανθρώπους από τον φιλικό τους κύκλο και διαπίστωσαν ότι τα ζώα ανταποκρίνονται εξαιρετικά και στους αγνώστους. Έτσι ξεκίνησαν δειλά-δειλά να οργανώνουν μικρές διαδρομές στην εξοχή, όπου οι επισκέπτες μπορούσαν να περπατήσουν μαζί με ή και να ιππεύσουν τα ήρεμα γαϊδουράκια. Το εγχείρημα διαφημίστηκε από στόμα σε στόμα και μέσα από το TripAdvisor (το οποίο τους βράβευσε κιόλας, το 2023), προσελκύοντας οικογένειες τουριστών που ενθουσιάστηκαν με αυτή την εμπειρία. Πολλοί επισκέπτες χαίρονταν ιδιαιτέρως που γνώριζαν τα ζώα από κοντά, σε ένα αυθεντικό περιβάλλον, μακριά από τις συνήθεις τουριστικές παγίδες.

Σήμερα προσφέρονται διάφορες τέτοιες εκδρομές («σαφάρι»), διάρκειας από δύο ώρες έως και αρκετές ημέρες. Οι διαδρομές περνούν μέσα από ελαιώνες και πευκοδάση της Νότιας Ρόδου, με στάσεις σε απομονωμένα ξωκλήσια ή ρεματιές για πικνίκ με τοπικά προϊόντα. Το κόστος συμμετοχής – περίπου 40 € για έναν αναβάτη σε μια δίωρη βόλτα (ή 20 € για συνοδό που περπατά πεζός δίπλα) – προορίζεται ολόκληρο για τη σίτιση και τη φροντίδα των ζώων.

Το εγχείρημα του «Donkey Cruise» αποδεικνύει ότι ο τουρισμός μπορεί να συμβαδίσει με την ευημερία των ζώων. Οι ταξιδιώτες όχι μόνο απολαμβάνουν την εκδρομή αλλά γίνονται και υποστηρικτές: πολλοί κρατούν επαφή, ξαναέρχονται ή στέλνουν φίλους τους. «Φοβόμουν μήπως είναι μια ‘φάμπρικα για τουρίστες’, όμως αποδείχτηκε ένα μέρος γεμάτο αγάπη […] δεν είναι απλώς μια επιχείρηση για το κέρδος – όλα γίνονται για τα γαϊδουράκια εκεί», σχολίασε χαρακτηριστικά μία επισκέπτρια από το εξωτερικό. Πράγματι, η οικογενειακή αυτή δράση κατάφερε να δημιουργήσει μια κοινότητα φίλων: από ευχαριστημένους εκδρομείς που διαδίδουν το μήνυμα, μέχρι εθελοντές από όλον τον κόσμο που επισκέπτονται τη φάρμα για να βοηθήσουν στην καθημερινή φροντίδα των ζώων.

Σχέση εμπιστοσύνης και αγάπης ανάμεσα σε ανθρώπους και ζώα

Η καθημερινή επαφή και η φροντίδα δημιουργούν έναν ισχυρό δεσμό ανάμεσα στα γαϊδουράκια και τους ανθρώπους που τα προσέχουν. Τα άλλοτε φοβισμένα ζώα πλέον πλησιάζουν με χαρά τους φροντιστές και τους επισκέπτες. Κάθε γαϊδουράκι έχει το όνομά του και τη δική του προσωπικότητα, και το καθένα ανταποδίδει την καλοσύνη με τον τρόπο του. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί τα χαρακτηρίζουν παρεξηγημένα: πρόκειται για ιδιαίτερα έξυπνα και τρυφερά ζώα που, όταν τα σεβαστείς, δείχνουν απεριόριστη αφοσίωση.

Δεν υπάρχει διαθέσιμη περιγραφή για τη φωτογραφία.
Μαζί με ένα νεογέννητο γαϊδουράκι. Ασκληπιείο, Ρόδος, 24 Μαΐου 2023. (Ευγενική παραχώρηση του Donkey Cruise)

 

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Φλούφλη – ενός από τα γηραιότερα γαϊδούρια του καταφυγίου. Όταν διαγνώστηκε με καρκίνο, ο Χρήστος τού αφιέρωσε δύο μήνες, φροντίζοντάς τον μέρα-νύχτα. Κάλεσε μάλιστα ειδικό κτηνίατρο από τη Θεσσαλονίκη για να του παράσχει την καλύτερη δυνατή θεραπεία. Ο Φλούφλης ανάρρωσε πλήρως και έκτοτε δείχνει μια ξεχωριστή αδυναμία στον άνθρωπο που του έσωσε τη ζωή – τον πλησιάζει πρώτος, γέρνει το κεφάλι στο πλευρό του και τον ακολουθεί παντού.

Η αγάπη είναι αμφίδρομη. Ο Χρήστος και η οικογένειά του αντιμετωπίζουν κάθε ζώο σαν μέλος της οικογενείας τους. Γνωρίζουν ότι ένα γαϊδούρι μπορεί να ζήσει 40 με 50 χρόνια, οπότε έχουν αναλάβει τη δέσμευση να προσφέρουν στο καθένα μια ζωή με αξιοπρέπεια και φροντίδα μέχρι τα βαθιά του γεράματα. Το καταφύγιο συχνά γίνεται η «τελική κατοικία» για γαϊδουράκια που διαφορετικά θα έμεναν αβοήθητα όταν οι ιδιοκτήτες τους δεν θα ήθελαν ή δεν θα μπορούσαν πια να τα φροντίσουν. Αυτόν τον δεσμό εμπιστοσύνης ανάμεσα σε ανθρώπους και ζώα τον δικαίωσε και με το παραπάνω ένα δραματικό περιστατικό το καλοκαίρι του 2023.

Η δοκιμασία της πυρκαγιάς του 2023 και το ηρωικό ένστικτο των ζώων

Το καλοκαίρι του 2023, οι καταστροφικές δασικές πυρκαγιές που έπληξαν τη Ρόδο δεν άφησαν άθικτο το καταφύγιο. Οι φλόγες πλησίασαν μαινόμενες και μέσα σε λίγες ώρες κατέκαψαν τη γύρω περιοχή. Ο Χρήστος δεν δίστασε στιγμή: έλυσε και συγκέντρωσε όλα τα γαϊδούρια και προσπάθησε να τα οδηγήσει σε ασφαλές μέρος. Αρχικά κατευθύνθηκαν προς το χωριό, σε ένα σπίτι με πισίνα, θεωρώντας ότι το νερό θα τα προστάτευε. Όμως σύντομα η φωτιά κύκλωσε και εκείνο το σημείο, αναγκάζοντας τους πάντες να φύγουν.

Δεν υπάρχει διαθέσιμη περιγραφή για τη φωτογραφία.
Σε ένα προσωρινό καταφύγιο, προσπαθώντας να γλιτώσουν από την καταστροφική πυρκαγιά του 2023. Ασκληπιείο, Ρόδος, 28 Ιουλίου 2023. (Ευγενική παραχώρηση του Donkey Cruise)

 

Με τα μέτωπα να επεκτείνονται, η μόνη λύση φάνηκε να είναι η διαφυγή προς τη θάλασσα. Ο Χρήστος έδεσε τις γαϊδούρες της αγέλης πίσω από το αγροτικό του φορτηγάκι, ενώ έβαλε ένα μωρό μόλις μερικών μηνών μέσα στην καρότσα του οχήματος. Καθώς προσπαθούσαν να περάσουν έναν κρίσιμο χωματόδρομο, συνέβη κάτι απρόσμενο: το αυτοκίνητο ξαφνικά σταμάτησε να προχωρά. Η μητέρα-γαϊδούρα που ήταν δεμένη πίσω του είχε ‘μουλαρώσει’ – τραβούσε προς τα πίσω με όλη της τη δύναμη, αρνούμενη να ακολουθήσει. Ο Χρήστος κατέβηκε απορημένος και προσπάθησε να καταλάβει τι συμβαίνει. Ακόμα και όταν κατέβασε το μικρό και το έβαλε δίπλα στη μητέρα του, εκείνη συνέχισε να γκαρίζει ανήσυχη και να τραβάει το όχημα προς τα πίσω.

Δευτερόλεπτα αργότερα, μέσα από τα πεύκα, χωρίς καπνό ή άλλο σημάδι προειδοποίησης  ξεπήδησε με ορμή η φωτιά και πέρασε ακριβώς μπροστά από το σημείο όπου θα βρίσκονταν, κόβοντας τον δρόμο τους. Οι πύρινες γλώσσες έκαψαν ό,τι υπήρχε γύρω τους, όμως χάρη στο ένστικτο της γαϊδούρας κανένα από τα ζώα ή τους ανθρώπους δεν βρέθηκε μέσα στο φονικό μέτωπο. Ο ίδιος ο ιδιοκτήτης σοκαρισμένος συνειδητοποίησε ότι η αγαπημένη του γαϊδούρα τούς είχε μόλις σώσει τη ζωή, αποτρέποντάς τους από το να προχωρήσουν εκεί όπου όλα έγιναν παρανάλωμα.

Όταν τελικά η πυρκαγιά καταλάγιασε, η εικόνα στο καταφύγιο ήταν αποκαρδιωτική. Η μισή φάρμα είχε αποτεφρωθεί: αποθήκες, εργαλεία, περιφράξεις, σωλήνες νερού… όλα έγιναν στάχτη. Οι υποδομές που επί χρόνια έχτιζε η οικογένεια εξαφανίστηκαν μέσα σε λίγα λεπτά. Η αποκατάσταση του χώρου προμηνυόταν δύσκολη και δαπανηρή, σε μια περίοδο μάλιστα που το κόστος των ζωοτροφών και γενικά το κόστος ζωής είχε ήδη εκτοξευτεί λόγω πληθωρισμού.

Έμπρακτη στήριξη της κοινότητας και επαναφορά του καταφυγίου

Μετά την καταστροφή, συνέβη κάτι εξίσου συγκινητικό με τη διάσωση των ζώων: η διάσωση του ίδιου του καταφυγίου από την αγάπη του κόσμου. Μόλις έγινε γνωστή η περιπέτεια του «Donkey Cruise», δεκάδες άνθρωποι – από κατοίκους της Ρόδου μέχρι τουρίστες από το εξωτερικό που το είχαν επισκεφθεί στο παρελθόν – έσπευσαν να βοηθήσουν. «Να είναι καλά οι πρώην πελάτες και φίλοι που στήριξαν αυτή την προσπάθεια», λέει με ευγνωμοσύνη ο Χρήστος, καθώς ευαισθητοποιήθηκαν μετά την καταστροφή και συνέδραμαν ώστε το καταφύγιο να μπορέσει να επανέλθει σιγά-σιγά. Μέσα από  διαδικτυακές καμπάνιες συγκεντρώθηκαν δωρεές από όλον τον κόσμο, συγκινητικά μηνύματα αλληλεγγύης κατέκλυσαν τα κοινωνικά δίκτυα, και αρκετοί εθελοντές πρόσφεραν εργασία και υλικά για την αποκατάσταση των ζημιών.

Οι φίλοι του καταφυγίου βοήθησαν στην αναστήλωση και αναδάσωση. Ασκληπιείο, Ρόδος, 21 Δεκεμβρίου 2023. (Ευγενική παραχώρηση του Donkey Cruise)

 

Χάρη σε αυτή την έμπρακτη στήριξη, το καταφύγιο κατάφερε μέσα σε λίγους μήνες να συνέλθει. Οι περιφράξεις και οι αποθήκες ξαναχτίστηκαν, η ηλεκτροδότηση και η υδροδότηση αποκαταστάθηκαν, και ο χώρος έγινε πάλι ασφαλής για να υποδεχτεί ανθρώπους και ζώα. Ήδη από την επόμενη τουριστική περίοδο, οι βόλτες με τα γαϊδουράκια ξεκίνησαν και πάλι, στέλνοντας το μήνυμα ότι αυτή η μικρή όαση αγάπης δεν έσβησε. Αντίθετα, βγήκε από τις φλόγες πιο δυνατή: με τις δωρεές που συγκεντρώθηκαν, η οικογένεια κατάφερε να περιθάλψει κι άλλα άστεγα γαϊδουράκια, μεγαλώνοντας ακόμη περισσότερο την ‘οικογένεια’ του καταφυγίου.

Η ιστορία του «Donkey Cruise» είναι μια ζωντανή απόδειξη ότι το μεράκι μιας οικογένειας μπορεί να εξελιχθεί σε μια μοναδική πρωτοβουλία με ευρύτερο αντίκτυπο. Από τη διάσωση μερικών παραμελημένων ζώων γεννήθηκε ένα πρότυπο καταφύγιο και μια εναλλακτική εμπειρία για τους ταξιδιώτες. Τα γεγονότα του 2023 απέδειξαν πόσο βαθιά είναι η σχέση ανθρώπων και ζώων εκεί – μέχρι το σημείο να σώζουν ο ένας τη ζωή του άλλου – αλλά και πόσο δυνατή είναι η αλληλεγγύη του κόσμου όταν μια αξιόλογη προσπάθεια κινδυνεύει. Σήμερα, το καταφύγιο συνεχίζει να προσφέρει αγάπη και φροντίδα στα πιστά του γαϊδουράκια και μια αξέχαστη εμπειρία σε όσους το επισκέπτονται, αποτελώντας ένα φωτεινό παράδειγμα συμβίωσης ανθρώπου και ζώου με βάση τον σεβασμό και την αγάπη.

Νέο μέλος στην οικογένεια! Ασκληπιείο, Ρόδος, 23 Δεκεμβρίου 2018. (Ευγενική παραχώρηση του Donkey Cruise)

 

Η χρήση κοινωνικών δικτύων συνδέεται με χαμηλότερες επιδόσεις στην ανάγνωση και τη μνήμη των παιδιών

Από

Μόλις λίγο παραπάνω από μία ώρα επιπρόσθετης καθημερινής χρήσης των κοινωνικών δικτύων αρκεί για να μειώσει τις επιδόσεις των εφήβων στην ανάγνωση και τη μνήμη, σύμφωνα με νέα μελέτη που παρακολούθησε περισσότερα από 6.500 παιδιά καθώς ο χρόνος που περνούσαν στις οθόνες αυξανόταν όταν έμπαιναν στην προεφηβεία.

Βασισμένοι στα δεδομένα της έρευνας Adolescent Brain Cognitive Development, οι ερευνητές μέτρησαν τις γνωστικές δεξιότητες παιδιών ηλικίας 9 έως 13 ετών μέσω τυποποιημένων τεστ ανάγνωσης, μνήμης και λεξιλογίου. Τα ευρήματα έδειξαν ότι ακόμη και χαμηλά επίπεδα αυξημένης χρήσης των κοινωνικών δικτύων συνδέονταν με μετρήσιμα χειρότερες επιδόσεις.

Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο JAMA, χώρισε τους συμμετέχοντες σε τρεις ομάδες ανάλογα με τη χρήση: περίπου το 58% έκανε καθόλου ή πολύ χαμηλή χρήση, το 37% έκανε χαμηλή αλλά αυξανόμενη χρήση, ενώ σχεδόν το 6% παρουσίαζε έντονα αυξανόμενη χρήση.

Σε σύγκριση με εφήβους που χρησιμοποιούσαν τα κοινωνικά δίκτυα έως περίπου 20 λεπτά ημερησίως, εκείνοι που τα χρησιμοποιούσαν περίπου 80 λεπτά ημερησίως διάβαζαν λιγότερες λέξεις σωστά και έκαναν περισσότερα λάθη στην αντιστοίχιση εικόνας με μια λέξη που άκουγαν. Σημείωσαν επίσης χαμηλότερη επίδοση σε τεστ μνήμης. Όσοι ανήκαν στην ομάδα της έντονα αυξανόμενης χρήσης, με περίπου τρεις ώρες επιπλέον ημερησίως, είχαν έως και τέσσερις βαθμούς χαμηλότερη επίδοση στα τεστ.

Οι συγγραφείς της μελέτης επεσήμαναν ότι τόσο η μικρή όσο και η μεγαλύτερη αύξηση χρήσης των κοινωνικών δικτύων κατά την πρώιμη εφηβεία συνδέονταν στενά με χαμηλότερες επιδόσεις σε συγκεκριμένες γνωστικές λειτουργίες.

Παρότι οι διαφορές στη βαθμολογία των τεστ φαίνονται μικρές, οι ερευνητές υπογράμμισαν ότι ενδέχεται να μεταφράζονται σε πραγματικές σχολικές συνέπειες — όπως βραδύτερη ολοκλήρωση εργασιών ή υστέρηση σε μαθήματα, όπως τα μαθηματικά και η ανάγνωση.

Πραγματικές επιπτώσεις

Η καταγεγραμμένη διαφορά στις γνωστικές επιδόσεις μεταξύ των παιδιών που χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα για μεγάλα χρονικά διαστήματα και εκείνων που δεν τα χρησιμοποιούν πιθανότατα είναι σημαντική σε επίπεδο πληθυσμού, όπως υπογράμμισε η Σέρι Μάντιγκαν [Sheri Madigan], κλινική ψυχολόγος από το Πανεπιστήμιο του Κάλγκαρυ, μαζί με συνεργάτες της, σε συνοδευτικό άρθρο.

Σημείωσαν ότι μικρές αποκλίσεις στη γνωστική λειτουργία σε ομαδικό επίπεδο μπορεί να μεταφράζονται σε μαθητές που χρειάζονται περισσότερο χρόνο για την ολοκλήρωση εργασιών, που μένουν πίσω σε μαθήματα όπως μαθηματικά και ανάγνωση ή που αποστασιοποιούνται από το σχολικό περιβάλλον.

Αυτή την εποχή, ορισμένα σχολεία έχουν αρχίσει να εξετάζουν την απαγόρευση της χρήσης των κινητών τηλεφώνων κατά τη διάρκεια των μαθημάτων. Η έρευνα προσφέρει νέα δεδομένα σχετικά με το πώς η χρήση των κοινωνικών δικτύων μπορεί να επηρεάσει τη μάθηση, ωστόσο οι ειδικοί προειδοποιούν ότι δεν μπορούν να εξαχθούν οριστικά συμπεράσματα για σχέση αιτίου-αιτιατού.

Η Δρ Νόνα Κόχερ [Dr. Nona Kocher], ψυχίατρος με έδρα το Μαϊάμι στο Quintessence Psychiatry, η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη, επεσήμανε στην Epoch Times ότι είναι δύσκολο να υποστηριχθεί ότι τα κοινωνικά δίκτυα από μόνα τους προκαλούν αυτές τις αλλαγές.

Η ίδια συμπλήρωσε ότι η μελέτη δείχνει μία σχέση, αλλά όχι μία αποδεδειγμένη σχέση αιτίου-αποτελέσματος. Τόνισε επίσης ότι τα παιδιά που περνούν περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο μπορεί παράλληλα να κοιμούνται λιγότερο, να διαβάζουν λιγότερο ή να κάνουν περισσότερες δραστηριότητες ταυτόχρονα — παράγοντες που δυνητικά επίσης επηρεάζουν τη μνήμη και τη συγκέντρωση.

Ως επιπλέον παράγοντες ανέφερε το οικογενειακό περιβάλλον, τον φόρτο εργασίας στο σχολείο και τα προσωπικά χαρακτηριστικά του κάθε παιδιού. Συνεπώς, τα κοινωνικά δίκτυα μπορεί να αποτελούν μέρος της εικόνας, αλλά πιθανώς αποτελούν μόνο ένα κομμάτι ενός πολύ ευρύτερου παζλ.

Οι ερευνητές επεσήμαναν περιορισμούς, όπως το ότι βασίστηκαν στις δηλώσεις των ίδιων των παιδιών για τη χρήση των κοινωνικών δικτύων, καθώς και το ότι ο παρατηρητικός χαρακτήρας και σχεδιασμός της μελέτης δεν μπορεί να αποδείξει αιτιότητα.

Οι οθόνες «κλέβουν» τον χρόνο των παιδιών

Ο Δρ Ράχουλ Μπάνσαλ (Dr. Rahul Bansal), παιδοψυχίατρος και ιδρυτής της MindWeal Health, ο οποίος επίσης δεν συμμετείχε στη μελέτη, προσεγγίζει το ζήτημα μάλλον ως θέμα «εκτοπισμένης δραστηριότητας» παρά άμεσης βλάβης.

Ανέφερε στην Epoch Times ότι δεν θεωρεί πως τα κοινωνικά δίκτυα «αναδομούν» τον εγκέφαλο των παιδιών ούτε ότι λειτουργούν ως τοξικός παράγοντας, αλλά ότι σίγουρα «κλέβουν» τον χρόνο τους. Κάθε ώρα που ξοδεύεται στο άσκοπο σκρολάρισμα είναι μια ώρα που αφαιρείται από την ανάγνωση, τη μάθηση ή τη δοκιμή μιας νέας δραστηριότητας.

Τόνισε επίσης ότι ο εγκέφαλος αναπτύσσεται όταν δέχεται προκλήσεις, ενώ τα κοινωνικά δίκτυα αντικαθιστούν αυτού του είδους την πρόκληση με συνεχή διέγερση, και προσέθεσε ότι προωθούν κακές συνήθειες, όπως άσκοπη καθυστέρηση πριν την κατάκλιση και απώλεια ύπνου — παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά τη συγκέντρωση στην τάξη. Όπως σημείωσε, όταν μειώνονται ο ύπνος και η περιέργεια, η μάθηση πλήττεται.

Ο Δρ Μπάνσαλ συμβουλεύει τους γονείς να μην απαγορεύουν τη χρήση κοινωνικών δικτύων, αλλά να τη «καθοδηγούν». Προτείνει σαφή όρια και το μέτρο της ανταμοιβής: δηλαδή η ώρα στην οθόνη να είναι κάτι που τα παιδιά «κερδίζουν» αφού έχουν ολοκληρώσει τις καθημερινές τους υποχρεώσεις.

Επίσης, προτείνει να μένουν οι συσκευές εκτός υπνοδωματίων, να καθιερωθεί μία ήσυχη ώρα πριν τον ύπνο και οι γονείς να γνωρίζουν ποιες πλατφόρμες χρησιμοποιούν τα παιδιά τους. Υπογράμμισε δε ότι όταν χρησιμοποιούνται με περίσκεψη, τα κοινωνικά δίκτυα μπορεί να προάγουν την επικοινωνία των παιδιών, χωρίς να τους κλέβουν την προσοχή ή τον ύπνο.

Προηγούμενη έρευνα του Δρ Τζέισον Ναγκάτα (Dr. Jason Nagata), αναπληρωτή καθηγητή παιδιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Σαν Φρανσίσκο στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια και συγγραφέα της μελέτης, είχε επικεντρωθεί κυρίως στα ψυχικά συμπτώματα που σχετίζονται με τη χρήση των κοινωνικών δικτύων, όπως άγχος και κατάθλιψη.

Η Δρ Κόχερ σημείωσε ότι η υπερβολική χρήση μπορεί να ενισχύσει το άγχος ή την κατάθλιψη για ορισμένους εφήβους, ειδικά όταν συγκρίνουν τον εαυτό τους με άλλους ή παγιδεύονται σε «διαδικτυακούς βρόχους ανατροφοδότησης». Η νέα μελέτη επεκτείνει την έρευνα στον τομέα της γνωστικής λειτουργίας, μια περιοχή όπου έχει διεξαχθεί λιγότερη μελέτη.

Πρώην αξιωματικός αποκαλύπτει τις κατασκοπευτικές πρακτικές της Κίνας

Από

Μπορεί να είναι κάτι τόσο καθημερινό όσο ένα ξεχασμένο USB σε έναν χώρο στάθμευσης ή μια φιλική συνομιλία με έναν ελκυστικό νέο «φίλο» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης· αυτές οι φαινομενικά αθώες επαφές αποτελούν τακτικές που χρησιμοποιούν οι κατάσκοποι του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας (ΚΚΚ).

Αυτή είναι η προειδοποίηση ενός ειδικού σε θέματα πληροφοριών, ο οποίος εκτιμά ότι για κάθε δέκα άτομα που απασχολούνται από δυτικές υπηρεσίες ασφαλείας, το δίκτυο πληροφοριών του ΚΚΚ διαθέτει περίπου χίλια — πιθανότατα επειδή χρησιμοποιεί μέλη της κινεζικής διασποράς στο εξωτερικό.

Ο Πολ Τζόνστον εντάχθηκε για πρώτη φορά στις τάξεις των Ενόπλων Δυνάμεων της Αυστραλίας το 1985 και αργότερα στην Ομοσπονδιακή Αστυνομία της Αυστραλίας.

Το 1987 πραγματοποίησε το πρώτο του ταξίδι στην Κίνα και στις αρχές της δεκαετίας του 2000 εργάστηκε εκεί εκπαιδεύοντας Κινέζους αστυνομικούς — μια περίοδο, κατά την οποία, όπως σημειώνει, πίστευαν ότι η Κίνα θα εξελισσόταν σε φιλική χώρα, πιο ανοικτή, με μια πιο δημοκρατική νοοτροπία.

Ωστόσο, αυτό δεν συνέβη. Σήμερα περιγράφει τη χώρα ως «απειλή για την κυριαρχία και το μέλλον μας […] Η Κίνα είναι η μεγαλύτερη απειλή για την ανθρωπότητα […] και αυτό που με ανησυχεί είναι ότι οι άνθρωποι σε αυτή τη χώρα έχουν τα μάτια τους κλειστά».

Ο Τζόνστον έχει επισκεφθεί την Κίνα πάνω από 30 φορές και έχει δώσει διαλέξεις για ζητήματα ασφάλειας σε κινεζικά και ασιατικά πανεπιστήμια.

USB και κακόβουλα λογισμικά

Ο Τζόνστον διηγείται ένα περιστατικό, που συνέβη όταν εργαζόταν ως σύμβουλος ασφαλείας για μια αμερικανική φαρμακευτική εταιρεία με γραφείο στο Κουήνσλαντ, η οποία κατέχει πατέντες για στεντ που χρησιμοποιούνται σε καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις. Κατά τη διάρκεια συζήτησης με στελέχη για τις διαδικασίες ασφαλείας της εταιρείας, τους ρώτησε αν είχαν ταξιδέψει στην Κίνα και, εφόσον ναι, αν είχαν πάρει μαζί τους φορητούς υπολογιστές.

Όταν εκείνοι απάντησαν καταφατικά, ο Τζόνστον τούς προειδοποίησε ότι το ΚΚΚ πιθανότατα είχε ήδη αποκτήσει πρόσβαση στη μισή πνευματική τους ιδιοκτησία. Σήμερα, όπως είπε, πολιτικοί που ταξιδεύουν στην Κίνα ή την Ταϊβάν ενημερώνονται να χρησιμοποιούν «αναλώσιμα κινητά» που καταστρέφονται μετά την αναχώρησή τους.

Στη συνέχεια ρώτησε αν κινεζικές αντιπροσωπείες είχαν επισκεφθεί τα γραφεία τους, και έλαβε πάλι θετική απάντηση.

Τότε ρώτησε αν μετά τις επισκέψεις εντοπίστηκαν USB στον χώρο στάθμευσης. Τα στελέχη απάντησαν έκπληκτα πως είχαν βρει πράγματι τρία ή τέσσερα.

Ο Πολ Τζόνστον, ειδικός σε θέματα ασφάλειας και πληροφοριών, πρώην στέλεχος των Αυστραλιανών Ενόπλων Δυνάμεων και της Αυστραλιανής Ομοσπονδιακής Αστυνομίας. (Ευγενική παραχώρηση του Paul Johnstone)

 

Ο Τζόνστον εξήγησε ότι, αν κάποιος βρει ένα USB στο έδαφος, είναι αρκετά φυσικό να μπει στον πειρασμό να το συνδέσει στον υπολογιστή του για να δει τι περιέχει. Όμως, όπως προειδοποίησε, αυτά λειτουργούν ως «Δούρειοι Ίπποι», εγκαθιστώντας κρυφά κακόβουλο λογισμικό που αποστέλλει δεδομένα σε τρίτους.

Η κλοπή της τεχνογνωσίας

Η εταιρεία διέθετε επίσης μια αποστειρωμένη αίθουσα παραγωγής όπου απαγορευόταν αυστηρά η φωτογράφηση. Κατόπιν ερώτησής του, ο Τζόνστον πληροφορήθηκε ότι η κινεζική αντιπροσωπεία είχε τραβήξει φωτογραφίες μέσα στον χώρο.

Οι υπεύθυνοι της εταιρείας τού είπαν ότι προσπάθησαν να το αποτρέψουν, αλλά τα μέλη της αντιπροσωπείας ισχυρίστηκαν ότι δεν καταλάβαιναν τη γλώσσα.

Από τα έντεκα άτομα της συγκεκριμένης επίσκεψης, τουλάχιστον τρία, σύμφωνα με την εκτίμηση του Τζόνστον, δεν ήταν υπάλληλοι, αλλά στελέχη του υπουργείου Κρατικής Ασφαλείας του Πεκίνου, της κύριας υπηρεσίας κατασκοπείας του καθεστώτος.

Ο ίδιος παρατήρησε ότι αυτά τα στελέχη «συνοδεύουν απλώς τις αντιπροσωπείες, λειτουργώντας σαν ηλεκτρικές σκούπες που μαζεύουν ό,τι μπορούν». Προειδοποίησε την εταιρεία να μην απορήσει αν μέσα στο επόμενο έτος όλα τα προϊόντα της παραχθούν στην Κίνα.

«Ερωτικές παγίδες» μέσω LinkedIn

Οι αποκαλύψεις του Τζόνστον έγιναν λίγες ημέρες μετά την προειδοποίηση της MI5 προς Βρετανούς πολιτικούς ότι οι κινεζικές υπηρεσίες πληροφοριών υποδύονται «υπεύθυνους προσλήψεων» για άτομα που εργάζονται στο Κοινοβούλιο — μετά την κατάρρευση υπόθεσης εναντίον δύο Βρετανών κατηγορούμενων για κατασκοπεία υπέρ του Πεκίνου.

Ο Λίντσεϋ Χόυλ, πρόεδρος της Βουλής των Κοινοτήτων, διένειμε στους βουλευτές σχετική ειδοποίηση, προειδοποιώντας ότι οι πράκτορες της Κίνας είναι «αμείλικτοι» στις προσπάθειές τους να «παρεμβαίνουν στις διαδικασίες και να επηρεάζουν δραστηριότητες του Κοινοβουλίου».

Αναφέρθηκαν και δύο γυναίκες «κυνηγοί ταλέντων», που χρησιμοποιούσαν το LinkedIn για μαζική προσέγγιση εκ μέρους του ΚΚΚ.

Στιγμιότυπο οθόνης από το προφίλ της Αμάντα Τσιου στο LinkedIn. Ο πρόεδρος της Βουλής των Κοινοτήτων, σερ Λίντσεϋ Χόυλ, απέστειλε προειδοποίηση για κατασκοπεία, αναφέροντας ότι το υπουργείο Κρατικής Ασφαλείας της Κίνας (MSS) επιχειρεί να έρθει σε επαφή με άτομα στο Κοινοβούλιο μέσω δύο στρατολόγων, της Αμάντα Τσιου από τη BR-YR Executive Search και της Σίρλυ Σεν της Internship Union. Ημερομηνία: 18 Νοεμβρίου 2025.

 

Ο Τζόνστον είπε ότι στην Αυστραλία υπήρξαν και «αρκετές απόπειρες» παγίδευσης ανθρώπων μέσω ερωτικής προσέγγισης.

Κυβερνητικοί αξιωματούχοι έχουν στοχοποιηθεί. Προσωπικό των Ενόπλων Δυνάμεων έχει στοχοποιηθεί. Υπήρξαν επίσης τρεις ή τέσσερις περιπτώσεις όπου είχε στοχοποιηθεί και ο ίδιος, επειδή οι δράστες γνώριζαν ότι διέθετε υπόβαθρο στον χώρο της άμυνας και πιθανότατα γνώριζαν και την προϋπηρεσία του στη στρατιωτική αντικατασκοπεία. Επιχειρούν να στρατολογήσουν όποιον θεωρούν ότι μπορεί να τους φανεί χρήσιμος.

Αυτό τον έχει οδηγήσει να προειδοποιεί τους Αυστραλούς να προσέχουν περισσότερο τι ανεβάζουν στο διαδίκτυο.

Όπως σημείωσε, στη Δύση υπάρχει η τάση να κοινοποιούνται πληροφορίες ελεύθερα και χωρίς σκέψη, κάτι που είναι εκμεταλλεύσιμο από το αντίπαλο στρατόπεδο.

Ο Τζόνστον αποκάλυψε πως ορισμένοι Κινέζοι πράκτορες έχουν κακή τεχνική, διηγούμενος ότι στην πλατεία Τιενανμέν τον ακολουθούσαν άνδρες που φορούσαν ζώνες με εμφανή λογότυπα του υπουργείου Κρατικής Ασφάλειας. Παρ’ όλα αυτά, τόνισε ότι υπάρχουν και άλλοι που είναι «πάρα πολύ ικανοί», ιδίως εκείνοι που εμπλέκονται στις «ερωτικές παγίδες».

Ως παράδειγμα ανέφερε μια ιστοσελίδα γνωριμιών, την Asian Dating, όπου χρήστες με στρατιωτικό ή αστυνομικό υπόβαθρο ή ακόμη και με μια απλή φωτογραφία με στολή, προσελκύουν πληθώρα εξαιρετικά ελκυστικών γυναικών από την Κίνα, και δη από το Χονγκ Κονγκ. Οι πράκτορες, όπως είπε, χρησιμοποιούν γυναίκες από το Χονγκ Κονγκ επειδή πολλοί ξένοι θεωρούν ότι αποτελούν λιγότερο επικίνδυνη επιλογή από τις γυναίκες που προέρχονται από την ηπειρωτική Κίνα.

Κατά την εκτίμησή του, ο στόχος είναι πολύ ευρύτερος από την κλοπή κυβερνητικών ή εμπορικών μυστικών.

Όπως περιέγραψε, τον είχαν προσεγγίσει πολλές φορές ώστε να γράψει αναλύσεις για τις απόψεις της Αυστραλίας σχετικά με γεγονότα όπως οι Χειμερινοί Αγώνες της Κίνας. Στόχος τους ήταν να κατανοήσουν τη σκέψη των ανθρώπων που εργάζονται στην κυβέρνηση ή έχουν σχετικές διασυνδέσεις, ώστε οι απόψεις τους να αξιοποιηθούν στη χάραξη πολιτικής.

Κυβερνήσεις που συνεργάζονται, κοινωνίες που δυσπιστούν

Ο Τζόνστον θεωρεί ότι είναι καιρός οι δυτικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Αυστραλίας, να αφυπνιστούν απέναντι στην απειλή. Ανέφερε ότι σε χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας και του Ειρηνικού, όπου η παρουσία του ΚΚΚ είναι πιο έντονη, οι τοπικοί πληθυσμοί βλέπουν την κατάσταση πολύ πιο αρνητικά, παρά το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις τους επιδιώκουν τα κινεζικά οικονομικά οφέλη.

Αναφερόμενος σε ταξίδια του σε Καμπότζη, Λάος, Βιετνάμ και Νήσους του Σολομώντα, σημείωσε ότι οι κάτοικοι εκφράζουν έντονη αντιπάθεια προς την κινεζική επιρροή.

Ο Τζόνστον επεσήμανε ότι όταν μια χώρα «βάζει όλα τα αυγά σε ένα καλάθι», όπως είχε κάνει η Αυστραλία για υπερβολικά μεγάλο διάστημα, τότε «ο άλλος ελέγχει το αφήγημα και ελέγχει και εσένα». Υπενθύμισε ότι η κυβέρνηση του Κόμματος των Φιλελευθέρων υπό τον Σκοτ Μόρρισον και ο Πήτερ Ντάτον είχαν καλέσει την Κίνα να λογοδοτήσει, κάτι που, όπως είπε, πλέον δεν κάνει κανείς. Τόνισε χαρακτηριστικά ότι ούτε η υπουργός Εξωτερικών Πέννυ Γουόνγκ ακολουθεί αυτή τη στάση.

Αναφέρθηκε επίσης στη σημερινή διπλωματική θέση της αυστραλιανής κυβέρνησης έναντι του Πεκίνου — ότι θα συνεργάζεται όπου μπορεί, θα διαφωνεί όπου πρέπει και θα ενεργεί σύμφωνα με το εθνικό συμφέρον.

Κατά την άποψή του, αυτή η «σιωπηλή διπλωματία» αποτελεί υπεκφυγή, καθώς η κυβέρνηση δεν θέλει να χάσει το εμπόριο με την Κίνα, φοβούμενη τις οικονομικές συνέπειες. Τόνισε ότι η προσπάθεια της εξισορρόπησης δεν μπορεί να επιτύχει όταν πρόκειται για το ΚΚΚ.

Των Rex Widerstrom και Daniel Y. Teng

Μικρές καθημερινές συνήθειες που μπορούν να περιορίσουν την ποσότητα μικροπλαστικών

Από

Τα μικροπλαστικά έχουν γίνει η νέα μεγάλη ανησυχία —συνδέονται με πολλούς κινδύνους για την υγεία και φαίνεται πως είναι αδύνατο να τα αποφύγουμε.

Ο Ρίτσαρντ Τόμσον (Richard Thompson), καθηγητής θαλάσσιας βιολογίας στο University of Plymouth στο Ηνωμένο Βασίλειο και ο πρώτος επιστήμονας που εισήγαγε τον όρο «μικροπλαστικά», ανέφερε στην εφημερίδα The Epoch Times ότι το πλαστικό βρίσκεται παντού —στον αέρα που αναπνέουμε, στο νερό που πίνουμε και στην τροφή που καταναλώνουμε.

Οι περισσότεροι άνθρωποι περνούν μεγάλο μέρος του χρόνου τους σε εσωτερικούς χώρους, όπου η έκθεση στα μικροπλαστικά τείνει να είναι υψηλότερη. Η Δρ Ντεζιρέ Λαμπό (Dr. Desiree LaBeaud), παιδίατρος ειδική στις λοιμώξεις στο Stanford Medicine και συνιδρύτρια της διεπιστημονικής Ομάδας Εργασίας για τα Πλαστικά και την Υγεία του Στάνφορντ, εξήγησε στην Epoch Times ότι όλα τα πολυεστερικά και άλλα συνθετικά υφάσματα που φοράμε μετατρέπονται στη σκόνη του σπιτιού μας, την οποία εισπνέουμε, ενώ κατά το πλύσιμό τους απελευθερώνονται εκατομμύρια μικροπλαστικά στο νερό. Επεσήμανε ότι, παρόλο που είναι αδύνατο να αποφευχθούν πλήρως τα μικροπλαστικά, οι άνθρωποι μπορούν να προσπαθήσουν να μειώσουν την έκθεσή τους.

Αποφυγή του φούρνου μικροκυμάτων, προσοχή στη θερμότητα

Οι βασικοί τρόποι με τους οποίους αποκολλώνται μικροπλαστικά από τα αντικείμενα είναι η θέρμανση και η φυσική φθορά.

Η θερμότητα κάνει τα πλαστικά να μαλακώνουν και να χάνουν τη δομή τους, επιτρέποντας σε μικρά σωματίδια να αποκολληθούν πιο εύκολα. Το ζέσταμα φαγητού σε πλαστικές συσκευασίες σε φούρνο μικροκυμάτων, όπως και η έκθεση σε υπεριώδες φως, επιταχύνουν τη διαδικασία, καθώς αποδυναμώνουν τους δεσμούς που συγκρατούν το πλαστικό.

Μελέτη έχει δείξει ότι όλα τα πλαστικά δοχεία τροφίμων απελευθερώνουν περισσότερα μικροπλαστικά όταν εκτίθενται σε υψηλές θερμοκρασίες ή επαναλαμβανόμενο πλύσιμο με ζεστό νερό.

Η θέρμανση αντικολλητικών σκευών σε υψηλές θερμοκρασίες ή για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα επιταχύνει τη φθορά της επιφάνειας και την αποδόμηση της επικάλυψης, αυξάνοντας την απελευθέρωση σωματιδίων.

Πλαστικά προϊόντα που συχνά χρειάζονται αποστείρωση σε υψηλή θερμοκρασία, όπως τα μπιμπερό, είναι από τις χειρότερες περιπτώσεις, επειδή εκτίθενται σε θερμοκρασίες βρασμού.

Ακόμη και οι σακούλες τσαγιού που περιέχουν πλαστικό απελευθερώνουν μικροπλαστικά όταν μουλιάζουν σε ζεστό νερό. Άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με θερμότητα περιλαμβάνουν το πλυντήριο πιάτων, τους πλαστικούς βραστήρες και την απευθείας έκθεση στον ήλιο.

Τι μπορείτε να κάνετε για να μειώσετε την έκθεση:

  • Αποφύγετε τη χρήση φούρνου μικροκυμάτων ή θέρμανσης πλαστικών δοχείων.

  • Χρησιμοποιείτε γυάλινα ή κεραμικά σκεύη για ζέσταμα.

  • Μεταφέρετε το φαγητό σε γυάλινο ή κεραμικό σκεύος πριν το ζεστάνετε.

  • Επιλέξτε μπιμπερό από ανοξείδωτο χάλυβα ή γυαλί.

  • Προτιμήστε χύμα τσάι ή χάρτινες σακούλες χωρίς πλαστικό σφράγισμα.

  • Μην αφήνετε πλαστικά μπουκάλια νερού στον ήλιο.

Αντικατάσταση των φθαρμένων και γρατζουνισμένων πλαστικών

Όσο περισσότερο χρησιμοποιούνται τα πλαστικά, τόσο πιο γρήγορα αποδομούνται. Δοχεία με τραχιές, θολές ή γρατζουνισμένες επιφάνειες απελευθερώνουν πολύ περισσότερα μικροπλαστικά σε σχέση με καινούρια.

Μελέτη έχει δείξει ότι τα μελαμινικά πιάτα απελευθερώνουν έως και 22 φορές περισσότερα σωματίδια ύστερα από 100 κύκλους πλύσης. Ακόμη και μία μόνο γρατζουνιά σε αντικολλητικό τηγάνι μπορεί να παράγει περίπου 9.100 μικρο- και νανοπλαστικά, ενώ επιφάνεια με ρωγμές μπορεί να απελευθερώσει έως και 2,3 εκατομμύρια.

Ακόμη και τα πλαστικά που προορίζονται για μακροχρόνια χρήση δεν είναι απαλλαγμένα από κινδύνους· παλιά σκεύη ή δοχεία με λεκέδες, γρατζουνιές ή φθορά από θερμότητα απελευθερώνουν πολύ περισσότερα σωματίδια.

Τι μπορείτε να κάνετε:

  • Αντικαθιστάτε παλιά, φθαρμένα πλαστικά δοχεία και σκεύη.

  • Επιλέξτε τηγάνια από χυτοσίδηρο, ανοξείδωτο χάλυβα ή κεραμικά αντί για αντικολλητικά.

  • Πλένετε τα πλαστικά δοχεία στο χέρι, απαλά, και αποφύγετε το πλυντήριο πιάτων που επιταχύνει τη φθορά.

Προσοχή στα παραπλανητικά πλαστικά

Πολλά προϊόντα που διαφημίζονται ως οικολογικά ή βιώσιμα —όπως οι «βιοδιασπώμενες» σακούλες τσαγιού— εξακολουθούν να περιέχουν πλαστικό. Ορισμένες είναι σφραγισμένες με ανθεκτικό στη θερμότητα πλαστικό που δίνει πιο σταθερό περίγραμμα, ενώ άλλες επικαλύπτονται με λεπτή πλαστική μεμβράνη για να μην διαλύονται στο ζεστό νερό.

Χάρτινα ποτήρια και κουτιά φαγητού συχνά κρύβουν πλαστικό: η υδατοαπωθητική τους επένδυση, ένα λεπτό στρώμα πολυαιθυλενίου, τα εμποδίζει από το να διαρρέουν, αλλά μπορεί να απελευθερώνει μικροπλαστικά μέσα σε λίγα λεπτά επαφής με ζεστό νερό.

Ακόμη και τα αντικολλητικά τηγάνια συμβάλλουν στο πρόβλημα. Η επικάλυψή τους από πολυτετραφθοροαιθυλένιο (PTFE), γνωστή ως τεφλόν, αποτελεί μορφή πλαστικού της κατηγορίας «αιώνια χημικά», επειδή δεν αποδομείται σχεδόν ποτέ στο περιβάλλον.

Για περιορισμό της έκθεσης, προτιμήστε πραγματικά επιλογές ελεύθερες από πλαστικό, όπως ατύπωτο χαρτί, γυαλί, μέταλλο ή φυσικά υλικά όπως βαμβάκι και μαλλί.

Μείωση των συνθετικών υφασμάτων

Οι μικροΐνες από υφάσματα —πολύ μικρές ίνες που αποκολλώνται από συνθετικά υλικά όπως πολυεστέρας, νάιλον και ακρυλικό— αποτελούν από τις σημαντικότερες πηγές μικροπλαστικής ρύπανσης στο εσωτερικό του σπιτιού.

Πώς να μειώσετε την έκθεση:

  • Επιλέξτε φυσικά υφάσματα όπως βαμβάκι, λινό και μαλλί.

  • Πλένετε τα συνθετικά ρούχα σε γεμάτους κάδους, με κρύο νερό, και χρησιμοποιείτε πλυντήρια εμπρόσθιας φόρτωσης που μειώνουν την αποκόλληση ινών.

  • Απλώστε τα ρούχα αντί να τα στεγνώνετε σε στεγνωτήριο.

  • Καθαρίζετε συχνά με ηλεκτρική σκούπα με φίλτρο HEPA για να παγιδεύονται οι ινώδεις ρύποι.

Ελέγχος των προϊόντων προσωπικής φροντίδας

Πέρα από τις συσκευασίες που μπορεί να εκλύουν πλαστικό σε λοσιόν και σαμπουάν, πολλά καλλυντικά περιέχουν μικροπλαστικά στη σύνθεσή τους.

Αυτά περιλαμβάνουν όχι μόνο τα ορατά μικροσφαιρίδια απολέπισης, αλλά και πολλές συνθετικές ενώσεις όπως σιλικόνες και καρβομερή, οι οποίες δίνουν στα προϊόντα λεία, γυαλιστερή ή τζελ υφή.

Αν και αυτές οι ουσίες δεν ταξινομούνται επίσημα ως μικροπλαστικά, είναι τεχνητές, εξαιρετικά ανθεκτικές και δύσκολα αποδομούνται.

Ο Οργανισμός Plastic Pollution Coalition προειδοποιεί ότι οι σιλικόνες ενδέχεται να απελευθερώνουν χημικές ουσίες παρόμοιες με τα πλαστικά και ενδοκρινικούς διαταράκτες, όπως τα συμβατικά πλαστικά.

Για μείωση της έκθεσης, αναζητήστε προϊόντα σε γυάλινα δοχεία και ελέγχετε τις ετικέτες για σιλικόνες και καρβομερή.

Προσοχή στις πηγές τροφίμων

Τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα συχνά περιέχουν περισσότερα μικροπλαστικά, τα οποία προσλαμβάνουν από τη συσκευασία και τη βιομηχανική επεξεργασία. Σημασία έχει και ο τρόπος αποθήκευσης: όξινες ή λιπαρές τροφές επιταχύνουν την υποβάθμιση των πλαστικών, ενώ τα ανθρακούχα ποτά αυξάνουν την πίεση στο εσωτερικό της συσκευασίας, επιτρέποντας τη μεταφορά περισσότερων σωματιδίων στο υγρό.

Πρακτικές για μείωση της έκθεσης:

  • Προτιμήστε φρέσκα τρόφιμα από αγορές παραγωγών ή καταστήματα επαναπλήρωσης για να αποφύγετε τις πλαστικές συσκευασίες.

  • Αποφύγετε τη μακροχρόνια αποθήκευση τροφών σε πλαστικά δοχεία.

  • Ξεπλένετε τροφές όπως ρύζι, ψάρι και κρέας πριν το μαγείρεμα για να απομακρύνετε επιφανειακούς ρύπους.

  • Επιλέξτε γυάλινα ή ανοξείδωτα μπουκάλια και δοχεία.

Ο Ρίτσαρντ Τόμσον τόνισε ως καλύτερη συμβουλή να προσπαθούμε να μην δημιουργούμε περισσότερα μικροπλαστικά.

Παρά την προσοχή που μπορούμε να δείχνουμε, τα μικροπλαστικά βρίσκονται παντού —ακόμη και στο έδαφος και στο νερό της βρύσης. Τα παραπάνω βήματα βοηθούν να περιορίσουμε ό,τι μπορούμε, όχι μόνο για τη μείωση της προσωπικής μας έκθεσης, αλλά και για να αποτρέψουμε την επιστροφή ακόμη περισσότερων μικροπλαστικών στο περιβάλλον.

Η επιστήμη εξακολουθεί να διερευνά τι ακριβώς συμβαίνει όταν τα μικροπλαστικά εισέλθουν στο σώμα μας· στο μεταξύ, μπορούμε να κάνουμε ό,τι περνά από το χέρι μας για να μειώσουμε την έκθεση όπου είναι δυνατόν.

Της Rachel Ann T. Melegrito

Η μεταμορφωτική και μεταδοτική δύναμη της καλοσύνης

Από

Ποιο φάρμακο είναι ασφαλές, αποτελεσματικό, δωρεάν και απαιτεί μόνο μια λεπτή αλλαγή προοπτικής; Σας παροτρύνουμε να εξερευνήσετε την παραμελημένη σχέση μεταξύ αρετής και υγείας: την Ιατρική της Αρετής.*

Το 1989, ο Κεντ Νέρμπερν από τη Μινεσότα αποφάσισε να δεχτεί μια δουλειά ως οδηγός ταξί.

«Όμως δεν ήταν μόνο μια δουλειά· ήταν και ένα λειτούργημα. Καθώς είχα τη νυχτερινή βάρδια, το ταξί μου κατέληξε να είναι ένα κινούμενο εξομολογητήριο», γράφει ο Νέρμπερν, που σήμερα είναι βραβευμένος συγγραφέας, στο «The Cab Ride I’ll Never Forget» (Η διαδρομή που δεν θα ξεχάσω ποτέ), μια ιστορία από το βιβλίο του «Make Me an Instrument of Your Peace» (Κάνε με όργανο της ειρήνης Σου).

«Συνάντησα ανθρώπους των οποίων η ζωή με εξέπληξε, με εξευγένισε, με έκανε να γελάσω και με έκανε να κλάψω. Και καμία από αυτές τις ζωές δεν με συγκίνησε περισσότερο από εκείνη μιας γυναίκας που μπήκε στο ταξί μου ένα ζεστό βράδυ του Αυγούστου».

Όπως αφηγήθηκε ο Κεντ στην Epoch Times, εκείνο το βράδυ έφτασε στη διεύθυνση που του δόθηκε, «αλλά κανείς δεν βγήκε. Αναρωτήθηκα αν ήταν καλύτερα να ανέβω και να χτυπήσω την πόρτα ή να περιμένω. Πολλοί οδηγοί θα είχαν φύγει».

Τελικά, αποφάσισε να χτυπήσει. Μια γυναίκα γύρω στα 80 τού άνοιξε την πόρτα και του ζήτησε να τη βοηθήσει να μεταφέρει τη βαλίτσα της στο ταξί. «Πάω στο νοσοκομείο. Ο γιατρός είπε ότι πρέπει να πάω», του εξομολογήθηκε.

Μπαίνοντας στο ταξί, στο πίσω κάθισμα, η γυναίκα τού ζήτησε να περάσουν από την πόλη. «Αυτή θα είναι η τελευταία φορά που θα τη δω. Θα ήθελα να περάσω από μερικά από τα μέρη που ήταν σημαντικά στη ζωή μου», είπε.

«Με πήγε σε μια αίθουσα χορού σε ένα μέρος της πόλης, λέγοντας ότι εκεί γνώρισε τον άντρα της. Με πήγε στα σπίτια όπου έζησε. Με πήγε σε ένα ξενοδοχείο όπου είχε δουλέψει ως χειριστής ανελκυστήρα. Γυρίζαμε όλη τη νύχτα μέσα στην πόλη με το ταξί. Όταν κόντευε να χαράξει, η γυναίκα είπε ότι κουράστηκε και ο Κεντ την πήγε στο νοσοκομείο. Καθώς έβγαινε από το ταξί, τον ρώτησε τι οφείλει.

«Δεν μου χρωστάς τίποτα», απάντησε ο Κεντ.

«Μα πρέπει να βγάλεις τα προς το ζην», είπε εκείνη.

«Υπάρχουν και άλλοι πελάτες, μην ανησυχείς».

Την βοήθησε να βγάλει τη βαλίτσα της από το αυτοκίνητο, και το προσωπικό του οίκου ευγηρίας την περίμενε με ένα αναπηρικό καροτσάκι. Τότε πήγε προς το μέρος του, τον αγκάλιασε και του είπε: «Σ’ ευχαριστώ που το έκανες αυτό».

«Ήταν μια από εκείνες τις στιγμές που σε κάνουν να σκεφτείς», είπε ο Κεντ στην Epoch Times.  «Ίσως αυτός να ήταν το σκοπός για τον οποίο ήμουν στη γη εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή — να βοηθήσω εκείνη τη γυναίκα».

Επιφανειακά, η καλοσύνη ωφελεί τον αποδέκτη, αλλά δίνοντας, κι εσύ – ο ευεργέτης – κερδίζεις επίσης με ουσιαστικούς και απτούς τρόπους. Τα αποτελέσματα της καλοσύνης εκδηλώνονται συγκεκριμένα σε επιστημονικά δεδομένα – ακόμη και στο DNA σου.

Η καλοσύνη αλλάζει τον εσωτερικό μας κόσμο

Η καλοσύνη είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης. Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι ακόμα και βρέφη ηλικίας μόλις 18 μηνών έχουν δείξει σαφείς προθέσεις να βοηθήσουν τους άλλους.

Οι πράξεις καλοσύνης συνήθως ξεκινούν με την ενσυναίσθηση. Όταν νιώθουμε συμπόνια για τον πόνο των άλλων, έχουμε την τάση να τους απαλλάξουμε από αυτόν, προβαίνοντας σε πράξεις καλοσύνης.

Σε αυτές τις στιγμές, το «κύκλωμα ενσυναίσθησης» του εγκεφάλου μας ενεργοποιείται.

Μετά από δεκαετίες έρευνας στη νευροεπιστήμη, γνωρίζουμε ότι όταν ενεργοποιούνται οι καθρεπτικοί νευρώνες, νιώθουμε ή αντιδρούμε με τρόπους που αντανακλούν αυτούς που παρατηρούμε. Ο εγκέφαλός μας, σε κάποιο βαθμό, βιώνει μια αλληλεπικάλυψη μεταξύ της εμπειρίας των άλλων και της δικής μας.

Επιπλέον, η καλοσύνη υπερβαίνει την επιθυμία να απαλλάξουμε τους ανθρώπους από τον πόνο και περιλαμβάνει την πρόθεση να βελτιώσουμε την ευημερία των άλλων χωρίς να περιμένουμε αντάλλαγμα.

Ωστόσο, όταν δίνουμε, κερδίζουμε ακούσια κάτι που δημιουργεί ομορφιά και στον εσωτερικό μας κόσμο.

Σε μελέτη που πραγματοποιήθηκε το 2023 στην Αυστραλία, 671 συμμετέχοντες ξεκίνησαν ένα πείραμα δύο εβδομάδων με θέμα το ευ ζην. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν τυχαία σε τέσσερις ομάδες: η πρώτη ομάδα κλήθηκε να είναι ευγενική και να προσφέρει στον εαυτό της, η δεύτερη να είναι εξωστρεφής και κοινωνική, η τρίτη να ασχοληθεί με την τέχνη και τον πολιτισμό και η τέταρτη να επιδοθεί σε πράξεις ευγένειας προς τους άλλους. Στη συνέχεια, οι ερευνητές ήλεγχαν καθημερινά πώς ένιωθαν οι συμμετέχοντες από αυτές τις δραστηριότητες.

Όσον αφορά την «ευδαιμονία» — το βαθύ αίσθημα σκοπού και ικανοποίησης — η βοήθεια προς τους άλλους υπερίσχυσε όλων των άλλων δραστηριοτήτων. Η φροντίδα του εαυτού, η κοινωνικοποίηση και η ενασχόληση με την τέχνη προκάλεσαν μεν θετικά συναισθήματα, ωστόσο δεν έδωσαν τη ζεστή αίσθηση που ένιωθαν όσοι πρόσφεραν στους άλλους.

image-5929070
(Γράφημα: The Epoch Times)

 

Μπορούμε να πούμε ότι η καλοσύνη καλλιεργεί την ευτυχία. Σε μελέτη του 2019 που δημοσιεύθηκε στο The Journal of Social Psychology, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι που έκαναν πράξεις καλοσύνης κάθε μέρα για επτά ημέρες ένιωσαν πολύ πιο ευτυχείς. Είναι ενδιαφέρον ότι, ανεξάρτητα από το αν οι άνθρωποι ήταν καλοί και ευγενικοί με την οικογένειά τους ή με ξένους, όσο περισσότερες πράξεις καλοσύνης έκαναν ή παρατηρούσαν τόσο πιο ευτυχισμένοι ήταν.

Αξιοσημείωτο είναι ότι η καλοσύνη δεν επηρεάζει μόνο τα συναισθήματα, αλλά και το DNA, διαμορφώνοντας τον τρόπο λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος.

Οι καλές πράξεις αλλάζουν το DNA μας

Μια ομάδα επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας αποφάσισε να διερευνήσει αν η καλοσύνη προς τους άλλους αλλάζει το σώμα μας σε γενετικό επίπεδο.

Για να ελέγξουν εμπειρικά το ερώτημα, οι ερευνητές χώρισαν τυχαία μία ομάδα ενηλίκων σε τρεις υποομάδες, για τέσσερις εβδομάδες: η μία ομάδα έκανε καλές πράξεις για συγκεκριμένα άτομα, η άλλη έκανε καλές πράξεις για τον εαυτό της και η τρίτη ομάδα έκανε μια ουδέτερη δραστηριότητα ως ομάδα ελέγχου.

Στην αρχή και στο τέλος της μελέτης, οι συμμετέχοντες έδωσαν δείγματα αίματος. Οι επιστήμονες έψαξαν για αλλαγές σε ένα σύνολο γονιδίων που συνδέονται με τη φλεγμονή και το άγχος. Γονίδια που, όταν είναι υπερδραστήρια, συνδέονται με αυξημένες πιθανότητες ανάπτυξης ασθενειών όπως οι καρδιακές παθήσεις.

Τα ευρήματα ήταν συναρπαστικά. Η ομάδα που έκανε καλές πράξεις για άλλους έδειξε τη μεγαλύτερη θετική αλλαγή στη γονιδιακή δραστηριότητα των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος: τα δείγματα αίματος έδειξαν μειωμένη έκφραση γονιδίων που συνδέονται με τη φλεγμονή και το άγχος.

image-5931973
(Γράφημα: The Epoch Times)

 

Τα ευρήματά τους επιβεβαίωσαν μια από τις προηγούμενες μελέτες τους, του 2017, στην οποία κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «δεν απαιτήθηκαν δαπανηρές, καθοδηγούμενες από εκπαιδευτή ή εργοβόρες δραστηριότητες· η απλή ενσωμάτωση μικρών πράξεων καλοσύνης προς τους άλλους στην καθημερινή ρουτίνα ήταν αρκετή για να αλλάξει η ρύθμιση των γονιδίων των λευκοκυττάρων».

Η καλοσύνη μεταδίδεται

«Οι περισσότερες ανθρώπινες συμπεριφορές, συναισθήματα και χαρακτηριστικά είναι κοινωνικά μεταδοτικά», λέει η Αμπιγκέιλ Μαρς, νευροεπιστήμονας και ερευνήτρια της ενσυναίσθησης στο Πανεπιστήμιο Georgetown, στην Epoch Times.

Όταν βλέπουμε τους άλλους να κάνουν ευγενικές πράξεις, ενεργοποιούνται τα μιμητικά κυκλώματα του εγκεφάλου, και μαθαίνουμε να είμαστε ευγενικοί χωρίς συνειδητή προσπάθεια.

Μια διάσημη παραβολή αφηγείται πώς μια καταιγίδα ξέβρασε χιλιάδες αστερίες στην παραλία, όπου αργοπέθαιναν. Πλήθος είχε συγκεντρωθεί και παρακολουθούσε, χωρίς να κάνει κάτι. Ξαφνικά, ένα παιδί άρχισε να μαζεύει τους αστερίες έναν-έναν και να τους ρίχνει πίσω στη θάλασσα. «Γιε μου», του είπε ένας άνδρας, «δεν βλέπεις πόσο μεγάλη είναι αυτή η παραλία και πόσοι αστερίες υπάρχουν; Δεν μπορείς να τους σώσεις όλους». Το παιδί χαμογέλασε, μάζεψε έναν άλλο αστερία, τον έριξε στη θάλασσα και απάντησε: «Έσωσα αυτόν!» Ο άνδρας συγκινήθηκε και άρχισε να βοηθά το παιδί. Η προσπάθειά τους μεταδόθηκε σιγά σιγά και στους άλλους μέχρι που στο τέλος όλο το πλήθος συμμετείχε.

Όπως δείχνουν τα στοιχεία, μεμονωμένες πράξεις καλοσύνης μπορεί να εξαπλωθούν περισσότερο από ό,τι νομίζετε.

Η έρευνα του Άνταμ Γκραντ [Adam Grant], καθηγητή στο Wharton School του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια, επιβεβαιώνει το μεταδοτικό στοιχείο της καλοσύνης σε αυτό που ονομάζει «αντίστροφη αμοιβαιότητα». Σε ελεγχόμενα πειράματα, όταν οι συμμετέχοντες είδαν κάποιον άνθρωπο να προσφέρει τη βοήθειά του, οι πιθανότητα να βοηθήσουνς αργότερα έναν άγνωστο αυξήθηκε κατά 26%.

Οι κοινωνικοί επιστήμονες Τζέιμς Φάουλερ και Νικόλας Χρηστάκης [James Fowler, Nicholas Christakis] πραγματοποίησαν μια μελέτη-ορόσημο, που έδειξε ότι η γενναιόδωρη συμπεριφορά διαδίδεται μέσω των κοινωνικών δικτύων έως και τρεις βαθμούς μακριά. Η μελέτη τους, που δημοσιεύθηκε στο κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό Proceedings of the National Academy of Sciences, διαπίστωσε ότι όταν ένα άτομο ενεργεί γενναιόδωρα, εμπνέει και άλλους να ενεργούν γενναιόδωρα απέναντι σε ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών ανθρώπων, δημιουργώντας έτσι μια αλυσίδα ευγενικών πράξεων.

Διαπίστωσαν ότι όταν ένα άτομο ενεργεί ανιδιοτελώς, εμπνέει τους φίλους του και ακόμη και τους φίλους των φίλων του να είναι επίσης πιο γενναιόδωροι. Ο αντίκτυπος συνεχίζεται μέχρι και ένα τρίτο επίπεδο, μεταδιδόμενος σαν κύμα μέσα από τα ανθρώπινα δίκτυα.

image-5929072
Η γενναιόδωρη συμπεριφορά ενός ατόμου εξαπλώνεται τρεις βαθμίδες μακριά από αυτόν, φτάνοντας στον φίλο του φίλου του φίλου, και κάθε άτομο που επηρεάζεται ενεργεί επίσης γενναιόδωρα σε μελλοντικές αλληλεπιδράσεις. (Γράφημα: The Epoch Times)

 

Πόσο μακριά μπορεί να φτάσει η καλοσύνη;

Στη δεκαετία του 1960, ο Αμερικανός ψυχολόγος Στάνλεϋ Μίλγκραμ [Stanley Milgram] διεξήγαγε ένα πείραμα που διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι μπορούσαν να φτάσουν σε οποιονδήποτε άγνωστο μέσω 5,2 μεσαζόντων κατά μέσο όρο. Αυτό είναι το λεγόμενο «πρόβλημα του μικρού κόσμου», δηλαδή ότι είμαστε πολύ πιο συνδεδεμένοι από ό,τι συνειδητοποιούμε. Με την τεχνολογία, ο κόσμος έχει γίνει ακόμα μικρότερος — ο μέσος όρος μεσαζόντων μειώθηκε σε 3,57 .

Ακόμα και σήμερα, η ιστορία του Κεντ Νέρμπερν, που βοήθησε ανιδιοτελώς την ηλικιωμένη γυναίκα πριν από 40 χρόνια, συνεχίζει να επηρεάζει τους ανθρώπους. Ο ίδιος είπε ότι όταν μοιράστηκε την ιστορία στο διαδίκτυο, έλαβε αμέτρητα μηνύματα, ειδικά από νέους ανθρώπους που έλεγαν πόσο βαθιά τους συγκίνησε και τους ενέπνευσε. Η ιστορία έχει παρακινήσει πολλούς από αυτούς να ενεργούν με περισσότερη καλοσύνη στη ζωή τους, με την πεποίθηση ότι ακόμα και μια απλή πράξη καλοσύνης είναι σημαντική.

Καλλιεργώντας την καλοσύνη

Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Psychological Science, οι ερευνητές ανέθεσαν σε εθελοντές τυχαία είτε μια οκτάμηνη εκπαίδευση στην ενσυνειδητότητα είτε μια δραστηριότητα ελέγχου.

Στο τέλος του πειράματος, οι συμμετέχοντες συγκεντρώθηκαν σε μία αίθουσα, όπου περίμεναν όπως πίστευαν για να δώσουν αναφορά για μια εργασία. Ένα άτομο, μία ηθοποιός, μπήκε στην αίθουσα περπατώντας με πατερίτσες. «Η πάσχουσα, που έδειχνε να πονάει καθώς περπατούσε, σταμάτησε όταν έφτασε στις καρέκλες. Στη συνέχεια, κοίταξε το κινητό της, αναστέναξε και έγειρε στον τοίχο», σημείωσαν οι συγγραφείς.

Αυτό που συνέβη στη συνέχεια ήταν αρκετά αποκαλυπτικό: οι μισοί της ομάδας που είχε εκπαιδευτεί στον διαλογισμό σηκώθηκαν άμεσα, προσφέροντας τις θέσεις τους, ενώ μόνο το 15% της ομάδας ελέγχου έκανε το ίδιο.

Οι συγγραφείς σημείωσαν ότι «ο διαλογισμός είχε τεράστιο αποτέλεσμα, πενταπλασιάζοντας τις πιθανότητες να αναλάβει κάποιος δράση για να ανακουφίσει τον πόνο ενός άλλου ατόμου».

Μεταγενέστερα πειράματα επιβεβαίωσαν ότι ακόμη και πιο σύντομες χρονικά πρακτικές διαλογισμού, όπως τριών εβδομάδων, επίσης καλλιεργούν σε σημαντικό βαθμό την ενσυναίσθηση.

Ένας άλλος τρόπος για να αναπτύξετε την καλοσύνη σας είναι να νιώσετε ότι αποτελείτε μέρος ενός  συνόλου μεγαλύτερου από τον εαυτό σας. Ένας τρόπος να βιώσετε αυτό το αίσθημα είναι μέσω του δέους που προκαλεί η φύση. Σε μελέτη του 2015 που δημοσιεύθηκε στο Journal of Personality and Social Psychology, ορισμένοι από τους συμμετέχοντες στάθηκε μπροστά από ψηλά δέντρα ευκαλύπτου κοιτάζοντάς τα για ένα λεπτό, ενώ οι υπόλοιποι κοίταξαν ένα σύγχρονο κτίριο. Εκείνοι που κοίταξαν τα δέντρα έδειξαν αργότερα μεγαλύτερη διάθεση να προσφέρουν τη βοήθειά τους και ανέφεραν μειωμένο εγωκεντρισμό.

Ο Κεντ Νέρμπερν είπε ότι από εκείνη τη βραδιά με την ηλικιωμένη κυρία, υιοθέτησε πιο συνειδητά αυτή τη συμπεριφορά.

«Ένας απλός τρόπος είναι [να ρωτάς τον εαυτό σου] αν το καλό που θα κάνεις για τον άλλον υπερβαίνει τη δυσκολία ή το ξεβόλεμα που υφίστασαι ο ίδιος. Αν είναι όντως έτσι… τότε κάνε το καλό!»

Οι συνειδητές πράξεις καλοσύνης μπορεί να ξεκινήσουν από μικρά πράγματα. Η Μαρς προτείνει την εξής φόρμουλα: όταν συμβεί το Χ, τότε θα κάνω το Υ — με όσο το δυνατόν περισσότερες λεπτομέρειες. «Κάθε φορά που περνάω από μια πόρτα, θα προσέχω αν πλησιάζει κάποιος και θα την κρατάω ανοιχτή για αυτόν… όταν βλέπω σκουπίδια στο έδαφος, θα τα μαζεύω, κοκ».

«Στην αρχή ίσως είναι λίγο δύσκολο, αλλά μετά γίνεται συνήθεια», δηλώνει.

Ο Νέρμπερν κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ευκαιρίες για μία πράξη καλοσύνης — όπως η διαδρομή που προσέφερε με το ταξί — εμφανίζονται απροσδόκητα, αλλά κάθε μέρα συναντάμε κάποιες. Όταν έρχονται, «αξιοποιήστε τις· δείξτε καλοσύνη».

«Μακροπρόθεσμα, η ζωή σας θα γίνει πολύ καλύτερη.»

Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο αποτελούν απόψεις των συγγραφέων και δεν αντανακλούν απαραίτητα τις απόψεις της Epoch Times.

* * * * *

* Το παρόν αποτελεί το ενδέκατο μέρος της σειράς «Η ιατρική της αρετής». Τα προηγούμενα μέρη είναι τα:

Μέρος 1ο: Ευγνωμοσύνη: Ένα εναλλακτικό φάρμακο για τον θυμό και την κατάθλιψη

Μέρος 2ο: Το τίμημα των ψεμάτων

Μέρος 3ο: Το ‘μαγικό ραβδί’ της συγχώρεσης

Μέρος 4ο: Μνησικακία: Ένας βλαβερός για την καρδιά μας φιλοξενούμενος

Μέρος 5ο: Δέος: Μία βασική ανθρώπινη ανάγκη που κάνει θαύματα στο ανοσοποιητικό σύστημα

Μέρος 6ο: Γενναιοδωρία: Δίνοντας λίγα κερδίζουμε πολλά

Μέρος 7ο: Διαμορφώνοντας τον εαυτό μας με θάρρος

Μέρος 8ο: Αντί για αντικαταθλιπτικά, αισιοδοξία

Μέρος 9ο: Αγάπη, βάλσαμο καρδιάς

Μέρος 10ο: Ελπίδα, το τελευταίο καταφύγιο

Μέρος 11ο: Η μεταμορφωτική και μεταδοτική δύναμη της καλοσύνης

 
 

Η ρωσική στήριξη στους Σέρβους της Βοσνίας προκαλεί αντιδράσεις σε ΕΕ και ΝΑΤΟ

Από

Τριάντα χρόνια συμπληρώνονται αυτόν τον μήνα από τη Συμφωνία του Ντέιτον, η οποία έθεσε τέλος σε έναν εμφύλιο πόλεμο διάρκειας άνω των τριών ετών στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, με 100.000 νεκρούς.

Η συμφωνία διατήρησε το ενιαίο κράτος της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, αλλά το διαίρεσε στη σερβική Δημοκρατία Σέρπσκα και στην Ομοσπονδία Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, όπου κατοικούν κυρίως Βόσνιοι Μουσουλμάνοι και Κροάτες.

Η Δημοκρατία Σέρπσκα πρόκειται να διεξαγάγει προεδρικές εκλογές στις 23 Νοεμβρίου, για την αντικατάσταση του Μίλοραντ Ντόντικ—στενού συμμάχου του Κρεμλίνου—ο οποίος απομακρύνθηκε από το αξίωμα μετά από παρέμβαση του Ύπατου Εκπροσώπου (OHR), θεσμού που διορίζεται από διεθνή όργανα υπό την επιρροή του ΟΗΕ, της ΕΕ και μελών του ΝΑΤΟ.

Τα Δυτικά Βαλκάνια έχουν αποκτήσει καίρια σημασία, καθώς η Κροατία —μέλος της ΕΕ— συνορεύει με τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τη Σερβία, σύνορα τα οποία αξιοποιούν δίκτυα παράνομης διακίνησης προς την ΕΕ.

Στις 22 Οκτωβρίου, η βρετανική κυβέρνηση επέβαλε κυρώσεις σε δύο κυκλώματα διακινητών με έδρα το Κόσοβο και την Κροατία. Σε ανακοίνωσή του, το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών ανέφερε ότι το δεύτερο κύκλωμα, υπό τον Νουσρέτ Σεφερόβιτς, είχε «προμηθεύσει πλαστά κροατικά διαβατήρια σε βαλκανικές συμμορίες για να διευκολύνει την είσοδό τους σε ευρωπαϊκές χώρες».

Το υπουργείο πρόσθεσε ότι ο Σεφερόβιτς είχε εξασφαλίσει τα πλαστά διαβατήρια, τα οποία πωλήθηκαν σε οργανωμένα εγκληματικά δίκτυα, μεταξύ των οποίων οι συμμορίες Σκάλιαρι και Καβάλτς του Μαυροβουνίου.

Τον Οκτώβριο, η Βρετανίδα υπουργός Εξωτερικών Υβέτ Κούπερ υπογράμμισε ότι «η ασφάλεια στα Δυτικά Βαλκάνια επηρεάζει συνολικά την ασφάλεια της Ευρώπης».

Τα παράπονα των Σέρβων της Βοσνίας

Ο Κρίστιαν Σμιτ (Christian Schmidt), Ύπατος Εκπρόσωπος για τη Βοσνία–Ερζεγοβίνη και πρώην Γερμανός υπουργός, διορίστηκε από την ΕΕ το 2021, αλλά συγκρούστηκε επανειλημμένα με τον Ντόντικ, ο οποίος επιδιώκει την απόσχιση της Δημοκρατίας Σέρπσκα και την ένταξή της στη Σερβία.

Ο Ντόντικ, που εξελέγη πρόεδρος της Δημοκρατίας Σέρπσκα τον Νοέμβριο 2022, συναντήθηκε πολλές φορές φέτος με τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, ενώ η Μόσχα έχει στηρίξει συστηματικά τον Βόσνιο Σέρβο ηγέτη στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Τον Φεβρουάριο, ο Ντόντικ καταδικάστηκε σε έναν χρόνο φυλάκιση και αποκλείστηκε από την πολιτική για έξι χρόνια, μετά από απόφαση του Δικαστηρίου της Βοσνίας–Ερζεγοβίνης ότι αγνόησε τις εντολές του Ύπατου Εκπροσώπου.

Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, καταδίκασε την απόφαση, αναφέροντας ότι θα μπορούσε να έχει «πολύ αρνητικές συνέπειες» για τα Βαλκάνια. Επισήμανε επίσης ότι η δίωξη ήταν «απολύτως πολιτική» και στρεφόταν όχι μόνο κατά του Ντόντικ, αλλά και «όλων των πατριωτικών σερβικών δυνάμεων», κάτι που χαρακτήρισε «απαράδεκτο».

Στις 6 Αυγούστου, ο Ντόντικ απομακρύνθηκε από το αξίωμα, αφού αρνήθηκε να συμμορφωθεί με απόφαση του Εφετείου που επικύρωνε την ποινή. Αργότερα η ποινή μετατράπηκε σε χρηματικό πρόστιμο, το οποίο κατέβαλε.

Ο ιδρυτής και εκδότης του περιοδικού Indikt, Αλεξάνταρ Γκρμπιτς, δήλωσε στην εφημερίδα The Epoch Times ότι η απομάκρυνση του Ντόντικ ήταν «αντιδημοκρατική». Υποστήριξε ότι καμία απόφαση Ύπατου Εκπροσώπου δεν μπορεί να θεωρηθεί δημοκρατική, «καθώς το ίδιο το αξίωμα στερείται δημοκρατικής νομιμοποίησης». Κατηγόρησε επίσης την ΕΕ και το ΝΑΤΟ ότι έχουν επιδείξει μεροληψία εις βάρος των Σέρβων τις τελευταίες δεκαετίες και ότι οι αποφάσεις του OHR «έχουν σταθερά λειτουργήσει εις βάρος των Σέρβων».

Σε συνέντευξή του που δημοσιεύτηκε στις 25 Οκτωβρίου, ο Σμιτ τόνισε ότι η αποστολή του είναι «να υπερασπιστεί το Ντέιτον». Παράλληλα, κατηγόρησε τον Ντόντικ ότι χρησιμοποιείται «ως πιόνι» από τον Πούτιν.

Ο ρόλος της Ρωσίας 

Η θρησκευτική αντιπαλότητα βρίσκεται στη ρίζα της σύγκρουσης. Οι Σέρβοι της Βοσνίας είναι κυρίως χριστιανοί ορθόδοξοι, οι Κροάτες καθολικοί και οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι.

Η Ρωσία, ως ορθόδοξη χριστιανική υπερδύναμη, θεωρεί εδώ και δεκαετίες ότι αποτελεί προστάτιδα των Σέρβων, μια αντίληψη που ανάγεται σε εποχές πριν από το 1914, όταν ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ξέσπασε μετά τη δολοφονία του αρχιδούκα της Αυστροουγγαρίας, Φραγκίσκου Φερδινάνδου, στο Σαράγεβο από τον Γαβρίλο Πρίντσιπ, Σερβοβόσνιο.

Ο Ντένις Τζίντιτς (Denis Dzidic), εκτελεστικός διευθυντής του Balkan Investigative Reporting Network, το οποίο χρηματοδοτείται από κυβερνήσεις κρατών-μελών της ΕΕ, δήλωσε στην Epoch Times ότι ο Σμιτ «απέδωσε απολύτως σωστά» τον ρόλο του Ντόντικ. Εξήγησε ότι ο τελευταίος «επηρεάζεται άμεσα από το Κρεμλίνο» και ότι πολλές αποσταθεροποιητικές κινήσεις του γίνονται «με τη βεβαιότητα ότι θα έχει τη ρωσική στήριξη».

Στις 8 Ιανουαρίου 2025, ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν εξέδωσε εκτελεστικό διάταγμα για την ανάσχεση προσπαθειών που «αμφισβητούν την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα κρατών των Δυτικών Βαλκανίων». Εννέα ημέρες αργότερα, το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών επέβαλε κυρώσεις σε συνεργάτες του Ντόντικ.

Στις 17 Οκτωβρίου, η κυβέρνηση Τραμπ ήρε τις κυρώσεις σε τέσσερα από αυτά τα πρόσωπα —Ντανιέλ Ντραγκίσεβιτς, Γιέλενα Πάγιτς Μπαστινάτς, Ντιάνα Μιλάνκοβιτς και Γκόραν Ράκοβιτς— και στις 29 Οκτωβρίου ήρε τις κυρώσεις και από τον ίδιο τον Ντόντικ, χωρίς εξήγηση.

Σε συνάντηση στο Κρεμλίνο στις 2 Οκτωβρίου, ο Πούτιν σημείωσε ότι ο Ντόντικ είχε «συμβάλει προσωπικά» στη βελτίωση των σχέσεων με τη Ρωσία.

Στις 18 Οκτωβρίου, το κοινοβούλιο των Σέρβων της Βοσνίας όρισε την Άνα Τρίσιτς Μπάμπιτς ως προσωρινή πρόεδρο έως τις νέες εκλογές. Το κόμμα του Ντόντικ, SNSD, υποστήριξε τον Σίνισα Κάραν για διάδοχο, ενώ η αντιπολίτευση προωθεί τον Μπράνκο Μπλάνουσα.

Οι ηγέτες των κρατών της περιοχής —Σερβίας, Κροατίας, Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, Μαυροβουνίου, Κοσόβου και Βόρειας Μακεδονίας— συμμετείχαν στη σύνοδο κορυφής του Berlin Process στις 22 Οκτωβρίου, που στοχεύει στην «προώθηση περιφερειακής συνεργασίας και ασφάλειας».

Χάρτης που δείχνει τα όρια του ομοσπονδιακού κράτους της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και των γειτονικών του χωρών. (Google Maps/Screenshot μέσω The Epoch Times)

 

Η «Διαδικασία του Βερολίνου» πραγματοποιείται τριάντα χρόνια μετά τη Συμφωνία του Ντέιτον, η οποία επιτεύχθηκε στη Βάση της Πολεμικής Αεροπορίας Wright–Patterson, κοντά στο Ντέιτον του Οχάιο, τον Νοέμβριο του 1995, και υπεγράφη επισήμως τον επόμενο μήνα στο Παρίσι.

Ο καθηγητής νομικής Ρον Σλάι (Ron Slye), από το Πανεπιστήμιο του Σιάτλ, ανέφερε στην Epoch Times ότι ο Πούτιν επιδιώκει στρατηγικά συμφέροντα στην περιοχή, θέλοντας «να αποδυναμώσει και να αποσταθεροποιήσει τη Δύση ή την Ευρώπη» και ότι η πρώην Γιουγκοσλαβία αποτελεί μέρος αυτής της επιδίωξης.

Ανέφερε ότι παγκοσμίως επικρατεί ένταση μεταξύ της ιδέας ενός «πιο καθαρού εθνικού κράτους» και ενός «πολυπολιτισμικού μοντέλου πλούσιου σε μετανάστες», κάτι που αναπόφευκτα αντανακλάται και στους Σέρβους της Βοσνίας.

Ο Τζίντιτς πρόσθεσε ότι η Μόσχα αντιμετωπίζει τα Δυτικά Βαλκάνια ως «παιχνιδότοπο αποσταθεροποίησης», επιδιώκοντας όχι απαραίτητα πόλεμο, αλλά αναταραχή.

Ο Γκρμπιτς, από την πλευρά του, απέδωσε την τρέχουσα ένταση στις αποφάσεις του Σμιτ.

Η Συμφωνία του Ντέιτον

Η συμφωνία αρχικά ξεκίνησε στις 21 Νοεμβρίου 1995 και υπογράφηκε επισήμως στις 14 Δεκεμβρίου 1995 από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, την Κροατία και τη Γιουγκοσλαβία, η οποία υπέγραψε «εκ μέρους της Δημοκρατίας Σέρπσκα». Είχε προηγηθεί η σφαγή της Σρεμπρένιτσα, όπου έως και 8.000 Βόσνιοι μουσουλμάνοι σκοτώθηκαν από σερβικές δυνάμεις.

Οι ΗΠΑ, η Βρετανία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ρωσία ήταν μάρτυρες της συμφωνίας, χωρίς ωστόσο να την εγγυώνται.

Δύο χρόνια αργότερα, ο Ύπατος Εκπρόσωπος απέκτησε τις λεγόμενες «Εξουσίες της Βόννης», που του επιτρέπουν να παύει εκλεγμένους αξιωματούχους, να επιβάλλει νομοθεσία, να προχωρά σε δικαστικές μεταρρυθμίσεις και ακόμη και να ακυρώνει αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου.

Ο Γκρμπιτς ανέφερε ότι ο Σμιτ άρχισε να ασκεί πιο ενεργά τις λεγόμενες «Εξουσίες της Βόννης», γεγονός που, όπως είπε, ενέτεινε τη σύγκρουση που υπήρχε ήδη ανάμεσα στον ίδιο και τον Μίλοραντ Ντόντικ. Πρόσθεσε ότι, υπό πολιτική πίεση και με το ενδεχόμενο δίωξης να βρίσκεται ανοιχτό, ο Ντόντικ είχε ανακοινώσει πως θα απαντούσε αναλόγως.

Το Μνημείο Ποτοτσάρι, κοντά στη Σρεμπρένιτσα, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στις 20 Μαρτίου 2016. (Amel Emric/AP Photo)

 

Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούττε, επισκεπτόμενος το Σαράγεβο τον Μάρτιο, διαβεβαίωσε ότι το ΝΑΤΟ «παραμένει σταθερά προσηλωμένο στη σταθερότητα της περιοχής». Παρότι ο Ρούτε δεν κατονόμασε τη Ρωσία, σημείωσε ότι ολόκληρη η περιοχή θα ωφεληθεί από μια πραγματική δέσμευση στη συμφιλίωση και στη διαρκή ειρήνη, υπογραμμίζοντας πως μεταφέρει το ίδιο μήνυμα σε όλους τους παράγοντες της περιοχής.

Η ΕΕ προχωρεί σε ενταξιακές διαπραγματεύσεις με Αλβανία, Μαυροβούνιο και Σερβία, ενώ τον Δεκέμβριο 2023 αποφάσισε να ανοίξει διαπραγματεύσεις και με τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, «όταν επιτευχθεί ο αναγκαίος βαθμός συμμόρφωσης με τα κριτήρια ένταξης».

Ο Τζίντιτς σχολίασε ότι «η Ρωσία έχει δηλώσει ξεκάθαρα» πως αντιμετωπίζει πλέον την ΕΕ όπως και το ΝΑΤΟ· ως αντίπαλο. Θεωρεί ότι η Μόσχα επιθυμεί τα Δυτικά Βαλκάνια «κατακερματισμένα, αποσταθεροποιημένα και φορτισμένα εθνοτικά», ώστε να λειτουργήσουν ως «ωρολογιακή βόμβα εντός της ΕΕ».

Η Γιουγκοσλαβία διασπάστηκε σε Σερβία και Μαυροβούνιο το 2003, δύο χρόνια μετά τη σύλληψη και έκδοση του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς στη Χάγη. Η Συμφωνία του Ντέιτον προέβλεπε ότι η Βοσνία-Ερζεγοβίνη θα αποτελείται από δύο οντότητες· την Ομοσπονδία Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και τη Δημοκρατία Σέρπσκα, χωρίς σύνορα μεταξύ τους, με πρωτεύουσα το Σαράγεβο.

Ο Γκρμπιτς σχολίασε ότι, για τους Σέρβους, η Συμφωνία του Ντέιτον αρχικά αντιμετωπίστηκε με έντονη κριτική αλλά τελικά έγινε αποδεκτή ως μόνιμο πλαίσιο συνύπαρξης των τριών εθνοτήτων.

Θεσμοθετημένος διαχωρισμός

Ο Γκρμπιτς παρατήρησε ότι τα προβλήματα προέκυψαν αργότερα, καθώς δύο θεσμοί που δημιουργήθηκαν από τη συμφωνία —το Συνταγματικό Δικαστήριο και το Γραφείο του Ύπατου Εκπροσώπου— και οι οποίοι, όπως είπε, επηρεάζονται έντονα από δυτικές πολιτικές ελίτ, αναδιαμόρφωσαν ουσιαστικά τις πρόνοιές της, σε βαθμό που η αρχική της μορφή έγινε σχεδόν αγνώριστη.

Ο Σλάι, ο οποίος το 1996 είχε συγγράψει ακαδημαϊκό άρθρο για τη συνταγματική δομή του νέου τότε κράτους της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, ανέφερε ότι το σύστημα του είχε φανεί «παράξενο». Εξήγησε ότι η ψηφοφορία εξαρτιόταν από το αν κάποιος ανήκε σε συγκεκριμένη εθνότητα και κατοικούσε σε συγκεκριμένη περιοχή.

Επεσήμανε ότι το πλαίσιο «έμοιαζε να θεσμοθετεί τον διαχωρισμό» μεταξύ των εθνοτικών ομάδων, αντί να ενθαρρύνει την ανάμειξή τους, και πρόσθεσε ότι, όπως είχε κατανοήσει συνομιλώντας με άτομα που συμμετείχαν στις τότε διαπραγματεύσεις, αυτή η επιλογή θεωρήθηκε «πραγματιστική και ρεαλιστική».

Τόνισε επίσης ότι οι διαπραγματευτές του Ντέιτον πίστευαν πως δεν θα κατέληγαν σε συμφωνία εάν δεν υπήρχε κάποιος βαθμός προστασίας για τις ομάδες που επιθυμούσαν μια μορφή «διαχωρισμού».

Ο Γκρμπιτς σημείωσε ότι οι Σέρβοι δεν επιδιώκουν «ανατροπή της Συμφωνίας του Ντέιτον», αλλά ότι η δυσαρέσκειά τους προέρχεται από τις παρεμβάσεις του Ύπατου Εκπροσώπου και του Συνταγματικού Δικαστηρίου —με ξένους δικαστές— οι οποίες έχουν, όπως είπε, μεταβάλει επανειλημμένα την αρχική συμφωνία και έχουν αφαιρέσει αρμοδιότητες από τη Δημοκρατία Σέρπσκα.

Ο Τζίντιτς σχολίασε ότι, ως ειρηνευτικό πλαίσιο, η Συμφωνία του Ντέιτον υπήρξε εντυπωσιακά επιτυχημένη, αλλά ως δομή διακυβέρνησης δημιούργησε «ένα εξαιρετικά δυσλειτουργικό σύστημα» για τη λειτουργία ενός δημοκρατικού κράτους.

Ο Γκρμπιτς πρόσθεσε ότι ο Ντόντικ και ο Πρόεδρος της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, φαίνεται να διατηρούν στενή σχέση και ότι είναι «απολύτως φυσικό» το Βελιγράδι να στηρίζει τους Σέρβους της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, τονίζοντας πως «στο κάτω κάτω, αποτελούν τον ίδιο λαό». Ωστόσο, υπογράμμισε ότι δεν θα υπερέβαλλε όσον αφορά την πιθανότητα σύγκρουσης στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, καθώς του φαίνεται «ιδιαίτερα απίθανη» στο παρόν στάδιο.

Η Epoch Times έχει επικοινωνήσει με το γραφείο του Ύπατου Εκπροσώπου στο Σαράγεβο και το γραφείο του πρώην Προέδρου Ντόντικ, χωρίς μέχρι στιγμής να έχει λάβει απάντηση.

Του Chris Summers

Αλήθεια & Παράδοση

Facebook-f Linkedin Twitter Youtube
  • Stories
  • Community
  • Blog
  • Careers
  • Brand Assets

36 ΧΩΡΕΣ, 22 ΓΛΩΣΣΕΣ

  • Αγγλικά
  • Γαλλικά
  • Γερμανικά
  • Εβραϊκά
  • Ελληνικά
  • Ιαπωνικά
  • Ινδονησιακά
  • Ισπανικά
  • Ιταλικά
  • Κινεζικά
  • Κορεάτικα
  • Ολλανδικά
  • Ουκρανικά
  • Περσικά
  • Πολωνικά
  • Πορτογαλικά
  • Ρουμανικά
  • Ρωσικά
  • Σλοβακικά
  • Σουηδικά
  • Τουρκικά
  • Τσέχικα