Στις 11 Δεκεμβρίου 2025, ο δημοσιογράφος της «Καθημερινής» Πάσχος Μανδραβέλης δέχθηκε απειλητικό τηλεφώνημα που άφησε εκείνον και τον ευρύτερο δημοσιογραφικό κόσμο σοκαρισμένο. Το περιστατικό αυτό αποτελεί ένα ακόμη κεφάλαιο στον αγώνα για την ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα, συνδυάζοντας τις απειλές κατά δημοσιογράφων με το κρίσιμο σκάνδαλο αγροτικών επιδοτήσεων που συγκλόνισε τη χώρα.
Το απειλητικό τηλεφώνημα και η σύνδεσή του με το σκάνδαλο OΠEKEΠE
Ο Πάσχος Μανδραβέλης περιέγραψε το περιστατικό με ζοφερούς όρους που αποκάλυψαν την ένταση των συγκρούσεων γύρω από το σκάνδαλο του OΠEKEΠE. Όπως δήλωσε, κατά τη διάρκεια του δελτίου ειδήσεων του ΣΚΑΪ, σχολίασε αρνητικά τη συμπεριφορά και τις δηλώσεις του Γιώργου Ξυλούρη κατά τη διάρκεια της Εξεταστικής Επιτροπής της Βουλής για το OΠEKEΠE. Αμέσως μετά, κατά το βράδυ της Πέμπτης 11 Δεκεμβρίου, έλαβε ένα τηλεφώνημα από άγνωστο αριθμό με σκληρές απειλές.
Ο απαλός τόνος που χρησιμοποίησε αρχικά ο Μανδραβέλης κατά την αναφορά του περιστατικού σε συνεντεύξεις κρύβει την ουσία του μηνύματος. «Ένας τύπος μού είπε ότι έχω τρεις μέρες περιθώριο να φύγω από τη χώρα. Ότι θα έχω την τύχη του Καραϊβάζ. Ότι ‘θα σε καθαρίσουμε που τολμάς και βάζεις εσύ στο στόμα σου την Κρήτη’», αναφέρει χαρακτηριστικά. Η αναφορά στον δολοφονημένο δημοσιογράφο Γιώργο Καραϊβάζ είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς ο Καραϊβάζ δολοφονήθηκε με δέκα σφαίρες έξω από το σπίτι του, στις 9 Απριλίου 2021.
Όσο για το περιεχόμενο του μηνύματος, ο Μανδραβέλης τόνισε ότι στη συνέχεια του απειλητικού τηλεφωνήματος του ζητήθηκε να εξηγήσει γιατί υποτίθεται ότι είχε κάνει αρνητικά σχόλια για την Κρήτη. Κάτι το οποίο κατηγορηματικά αρνήθηκε ο δημοσιογράφος, εξηγώντας ότι απλώς σχολίασε τη συμπεριφορά του Ξυλούρη ως το «ακρότατο σημείο» μιας ευρύτερης προβληματικής κατάστασης που αφορά τη διανομή παράνομων επιδοτήσεων.
Ο Γιώργος Ξυλούρης, γνωστός ως «Φραπές», είναι ένας γνωστός αγροτοσυνδικαλιστής που βρίσκεται στο κέντρο του σκανδάλου του OΠEKEΠE. Ο άνθρωπος αυτός ελέγχεται από τις αρχές για παρατυπίες, πιθανή νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες επιδοτήσεις και αδικαιολόγητο πλουτισμό. Συγκεκριμένα, ελέγχεται για καταθέσεις 2,5 εκατομμυρίων ευρώ και άλλα περιουσιακά στοιχεία, μεταξύ των οποίων και μία πολυτελής Jaguar.
Κατά τη διάρκεια της Εξεταστικής Επιτροπής της Βουλής, ο Ξυλούρης ήρθε αντιμέτωπος με μια σειρά απαιτητικών ερωτήσεων. Η κατάθεσή του ήταν γεμάτη εντάσεις, με επαναλαμβανόμενη χρήση του «δικαιώματος της σιωπής». Αυτή η στάση προκάλεσε έντονες αντιδράσεις μεταξύ των βουλευτών, οι οποίοι επεσήμαναν ότι ένας μάρτυρας δεν θα έπρεπε να επικαλείται το δικαίωμα της σιωπής εάν δεν ήταν ύποπτος.
Ο Μανδραβέλης αντιπροσώπευε τον κριτικό έλεγχο που πρέπει να ασκούν οι δημοσιογράφοι σε σχέση με τέτοιες αμφίβολες συμπεριφορές κατά τη διάρκεια κρίσιμων διαδικασιών. Η κάλυψή του για τις εξελίξεις στην Εξεταστική Επιτροπή ήταν δημοσιογραφικό καθήκον.
Το σκάνδαλο του OΠEKEΠE δεν είναι απλώς ένα ζήτημα διαχείρισης κονδυλίων. Αναφέρεται σε ένα εκτεταμένο δίκτυο παράνομων επιδοτήσεων που απομυζούσε ευρωπαϊκά κονδύλια για χρόνια μέσω εικονικών δηλώσεων και ψευδών στοιχείων παραγωγής. Η ευρωπαϊκή επιτροπή αποφάσισε να παρακρατήσει € 392,2 εκατομμύρια από τις αγροτικές επιδοτήσεις της Ελλάδας, κάνοντας τη χώρα τη χειρότερα τιμωρημένη ευρωπαϊκή χώρα για τέτοια παραπτώματα.
Στις αρχές Δεκεμβρίου 2025, οι ελληνικές αρχές ανέφεραν την ανακάλυψη ενός καινούργιου δικτύου παράνομων αγροτικών επιδοτήσεων, που εκτεινόταν από το 2019 έως το 2025, με εκτιμώμενο λάφυρο περίπου € 1,7 εκατομμύριων ευρώ. Δεκαπέντε ύποπτοι συνελήφθησαν, ενώ σαράντα δύο άτομα συνολικά βρίσκονται υπό διερεύνηση.
Μεταξύ των κεντρικών προσώπων του δικτύου συγκαταλέγονται ο γνωστός αγροτοσυνδικαλιστής Μ. Ηλιετζάκης και ο λογιστής Γιώργος Λαμπράκης, διευθυντής της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Ηρακλείου. Ο Λαμπράκης έχει σημαντικές πολιτικές συνδέσεις, καθώς ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Νίκος Ανδρουλάκης ήταν κουμπάρος στο γάμο του.
Η κρίση της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα
Το απειλητικό τηλεφώνημα κατά του Πάσχου Μανδραβέλη δεν αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό αλλά βρίσκεται εντός ενός ευρύτερου τοπίου υπονόμευσης της δημοσιογραφικής ελευθερίας στην Ελλάδα. Η χώρα κατέχει ανησυχητικές θέσεις στις διεθνείς κατατάξεις ελευθερίας του τύπου. Σύμφωνα με τον Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου του 2025 από το Reporters Without Borders (RSF), η Ελλάδα κατέχει την 89η θέση μεταξύ 180 χωρών, με βαθμό 55,37.
Η κατάρρευση της ελευθερίας του Τύπου έχει συγκεκριμένες αιτίες. Από το 2021, η Ελλάδα αντιμετωπίζει συστηματική κρίση που περιλαμβάνει την παρακολούθηση δημοσιογράφων από την εθνική υπηρεσία πληροφοριών (ΕΥΠ), τη δολοφονία του δημοσιογράφου Γιώργου Καραϊβάζ που παραμένει ανεπίλυτη, την απόπειρα δολοφονίας του Στέφανου Χίου και επανειλημμένες απειλές κατά της ζωής δημοσιογράφων.
Ο Γιώργος Καραϊβάζ ήταν ένας έμπειρος δημοσιογράφος που ειδικευόταν σε θέματα οργανωμένου εγκλήματος. Πυροβολήθηκε έξω από το σπίτι του, στις 9 Απριλίου 2021, από δύο άτομα που επέβαιναν σε μοτοποδήλατο. Παρά τη σοβαρότητα του εγκλήματος και τις εκατοντάδες αναφορές ότι συνδέεται με το οργανωμένο έγκλημα και το δημοσιογραφικό έργο του θύματος, η δικαστική διαδικασία κατέληξε σε αθώωση των δύο υπόπτων λόγω έλλειψης αποδείξεων, το 2024.
Η επισφαλής κατάσταση των δημοσιογράφων
Η Human Rights Watch, μέσω μιας εκτεταμένης έρευνας που πραγματοποίησε φέτος, κατέγραψε ένα ευρύ φάσμα τρόπων με τους οποίους οι δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν παρενοχλήσεις, εκφοβισμό και παρακολούθηση στην Ελλάδα. Οι είκοσι δύο δημοσιογράφοι που ρωτήθηκαν περιέγραψαν ένα εχθρικό σε γενικές γραμμές περιβάλλον όσον αφορά την κάλυψη κρίσιμων θεμάτων.
Δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν συστηματική αντίσταση ή άρνηση συμμόρφωσης από δημόσιους αξιωματούχους σχετικά με αιτήματα ελευθερίας πληροφοριών, γεγονός που παρεμποδίζει τη διερευνητική δημοσιογραφία.
Ο Πάσχος Μανδραβέλης έθεσε ένα σημαντικό ζήτημα κατά τη διάρκεια των σχολιασμών του για την Εξεταστική Επιτροπή. Διαμαρτυρήθηκε ότι τα πράγματα που συμβαίνουν δεν παίζονται ούτε σε καφενείο.
Σημαντικό είναι ότι η κάλυψη του σκανδάλου του OΠEKEΠE συνδέεται με ένα μεγαλύτερο πολιτικό σύστημα που φαίνεται να έχει αγοράσει τη σιωπή κάποιων δημοσιογράφων και άλλων ενδιαφερόμενων μερών μέσω συμβιβασμών, προστασίας ή άμεσων απειλών.
Σε οποιονδήποτε πολιτισμό ισχυρίζεται ότι τιμά την ελευθερία του Τύπου, η ασφάλεια των δημοσιογράφων θα έπρεπε να είναι δεδομένη. Δεν υπάρχει ελευθερία του Τύπου όταν οι λειτουργοί του βάλλονται ατιμώρητα από απειλές, επιθέσεις, δολοφονίες.
Μετά τη δολοφονία του Καραϊβάζ, η εξέταση των ελληνικών αρχών ήταν προβληματική, συμπεριλαμβανομένης της παρουσίας της και της συνεργασίας με την Europol, που περιορίστηκε σε αλληλογραφία μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και δεν περιελάμβανε φυσική παρουσία ούτε επιτόπου βοήθεια.
Η Ευρώπη βρίσκεται σήμερα σε μια οριακή πολιτική και κοινωνική κατάσταση, όπου οι βεβαιότητες του παρελθόντος κλονίζονται. Οι κοινωνίες της ηπείρου εμφανίζουν έντονη πίεση για επιστροφή στην εθνική κυριαρχία και την πολιτισμική τους ταυτότητα, την ίδια στιγμή που η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αμφισβητείται. Παράλληλα, νέες απειλές και γεωπολιτικές προκλήσεις — από τον πόλεμο στα ανατολικά σύνορα έως τον ανταγωνισμό μεγάλων δυνάμεων — αναδεικνύουν τη σημασία της στρατιωτικής ισχύος και της τεχνολογικής καινοτομίας για την ασφάλεια των κρατών. Μέσα σε αυτή την ασταθή συγκυρία, χώρες όπως η Ελλάδα καλούνται να προσαρμοστούν στρατηγικά, ενισχύοντας την άμυνά τους και αναζητώντας διεθνείς συνεργασίες που θα θωρακίσουν την εθνική τους ασφάλεια. Οι κοινωνικοπολιτικές τάσεις στην Ευρώπη και η πρόσφατη επίσκεψη του Έλληνα υπουργού Άμυνας, Νίκου Δένδια στην Ιαπωνία είναι δύο φαινομενικά άσχετα γεγονότα που έχουν όμως κοινό παρονομαστή: την ανάγκη ενδυνάμωσης της αποτρεπτικής ισχύος και τη στρατηγική προσαρμογή σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο.
Πίεση για εθνική κυριαρχία και πολιτισμική ταυτότητα στην Ευρώπη
Σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη διαμορφώνεται ένα ισχυρό ρεύμα που αξιώνει την ανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας και την ανάδειξη της παραδοσιακής πολιτισμικής ταυτότητας. Μετά από δεκαετίες εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και παγκοσμιοποίησης, ένα μέρος των κοινωνιών αντιδρά στον «αποχρωματισμό» — δηλαδή στην απώλεια των ιδιαίτερων εθνικών και θρησκευτικών χαρακτηριστικών τους. Πολίτες και κινήματα σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Σουηδία εκφράζουν δυσαρέσκεια για τις υπερεθνικές αποφάσεις των Βρυξελλών και την εκχώρηση αρμοδιοτήτων σε μια μη εκλεγμένη γραφειοκρατία, όπως συχνά χαρακτηρίζεται το ευρωπαϊκό θεσμικό σύστημα. Βασικό τους αίτημα είναι ο έλεγχος των σημαντικών πολιτικών — από τη μεταναστευτική πολιτική μέχρι τη δημοσιονομική διακυβέρνηση — να επιστρέψει στα εθνικά κράτη, ώστε οι λαοί να διαφυλάξουν την πολιτισμική τους κληρονομιά, τη γλώσσα, τη θρησκεία και το αξιακό τους σύστημα. Αυτή η εθνοκεντρική πίεση αντανακλάται πολιτικά στην άνοδο κομμάτων και ηγετών που υπόσχονται «ανάκτηση της ταυτότητας» και αντίσταση στη συνέχιση της ευρωπαϊκής ενοποίησης με τους σημερινούς όρους.
Την ίδια στιγμή, ένα άλλο τμήμα των ευρωπαϊκών κοινωνιών φαίνεται να έχει αποδεχθεί — ή και υποστηρίζει — το υπερεθνικό στάτους κβο. Οι πολίτες αυτοί έχουν ενσωματωθεί σε μια κοσμοπολίτικη νοοτροπία, δίνοντας μικρότερη έμφαση στις παραδοσιακές εθνικές διαφοροποιήσεις. Κάποιοι αναλυτές περιγράφουν αυτό το φαινόμενο ως «αποχαύνωση» ή αποξένωση από τις παλιές ταυτότητες: οι κοινωνίες αυτές εμφανίζονται πιο παθητικές, λιγότερο πρόθυμες να θυσιάσουν ευκολίες ή να εμπλακούν ενεργά σε εθνικούς στόχους. Για παράδειγμα, η θρησκευτική πίστη — ιδιαίτερα ο συνειδητός χριστιανισμός — έχει εξασθενήσει σε πολλές χώρες, αφαιρώντας ένα παραδοσιακό στοιχείο συνοχής. Η εξέλιξη αυτή συμβαδίζει με μια κουλτούρα ευδαιμονισμού και ατομικισμού που αφήνει σε δεύτερη μοίρα συλλογικές αξίες όπως η πατρίδα ή η θυσία για το κοινό καλό. Έτσι, στην Ευρώπη του 21ου αιώνα διαμορφώνεται μια βαθιά πόλωση: από τη μία, οι υπέρμαχοι της εθνικής ανασυγκρότησης· από την άλλη, οι υποστηρικτές μιας μεταεθνικής, ΄άχρωμης΄ Ευρώπης. Αυτές οι αντικρουόμενες δυναμικές συνυπάρχουν, καθιστώντας το κοινωνικό τοπίο εξαιρετικά σύνθετο.
Στρατιωτική ανασυγκρότηση ή κοινωνική απάθεια; Μια ευρωπαϊκή αντίφαση
Η πόλωση αυτή δεν περιορίζεται σε θεωρητικό ή πολιτισμικό επίπεδο, αλλά έχει απτές συνέπειες στις πολιτικές ασφαλείας. Καθώς οι γεωπολιτικές εντάσεις αυξάνονται — με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον πόλεμο στην Ουκρανία και την αναβίωση της ρωσικής απειλής — τα ευρωπαϊκά κράτη βρίσκονται υπό την πίεση να ενισχύσουν τη στρατιωτική τους ισχύ. Δηλώσεις Ευρωπαίων ηγετών και στρατιωτικών αξιωματούχων τα τελευταία χρόνια φανερώνουν ότι η ήπειρος προετοιμάζεται, έστω και θεωρητικά, για το ενδεχόμενο μιας μεγάλης σύρραξης. Πολλές χώρες δεσμεύονται να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες και υλοποιούν προγράμματα εξοπλισμού σε χρόνο-ρεκόρ, αναγνωρίζοντας ότι η μακρά περίοδος μεταψυχροπολεμικής ειρήνης ίσως φτάνει στο τέλος της. Για παράδειγμα, η Γερμανία — επί δεκαετίες απρόθυμη να επενδύσει στρατιωτικά — ανακοίνωσε ειδικό ταμείο 100 δισ. ευρώ για τις ένοπλες δυνάμεις της, ενώ χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (Πολωνία, Βαλτικές) αυξάνουν θεαματικά τη θητεία και τον εξοπλισμό τους. Αυτές οι κινήσεις αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης στρατιωτικής ανασυγκρότησης της Ευρώπης.
Ωστόσο, αυτή η στρατιωτική αφύπνιση σκοντάφτει πάνω σε μια κοινωνική απάθεια ή και αντίδραση. Καθώς πολλά ευρωπαϊκά κράτη, τις προηγούμενες δεκαετίες, κατήργησαν τη γενική στρατιωτική θητεία και επένδυσαν στο επαγγελματικό μοντέλο στρατού, οι κοινωνίες τους εξοικειώθηκαν με την ιδέα της ειρήνης ως δεδομένου αγαθού. Η προοπτική επιστροφής σε μια κατάσταση επιστράτευσης ή γενικής κινητοποίησης ξενίζει και φοβίζει σημαντική μερίδα πολιτών. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Γερμανίας, όπου πρόσφατα οργανώθηκαν διαδηλώσεις σε δεκάδες πόλεις ενάντια στο ενδεχόμενο επαναφοράς της υποχρεωτικής θητείας. Παρόμοιες αντιδράσεις σημειώνονται και αλλού, καθιστώντας σαφές ότι μεγάλα τμήματα των Ευρωπαίων πολιτών διστάζουν μπροστά στην ιδέα θυσιών για την άμυνα. Το φαινόμενο αυτό αποτελεί κραυγαλέα αντίφαση: την ώρα που οι κυβερνήσεις αντιλαμβάνονται πως χωρίς ισχυρές ένοπλες δυνάμεις δεν υπάρχει αποτροπή, δυσκολεύονται να πείσουν τις κοινωνίες τους για την αναγκαιότητα μέτρων όπως η αύξηση της θητείας ή η διάθεση πόρων για εξοπλισμούς. Το κόστος σε πολιτικό κεφάλαιο είναι υψηλό, καθώς κάθε απόφαση ενίσχυσης της άμυνας μπορεί να αντιμετωπιστεί με δυσπιστία ή και εχθρότητα από ψηφοφόρους που έχουν εθιστεί σε μια νοοτροπία ειρηνικής αμεριμνησίας.
Στο πλαίσιο αυτό, διαμορφώνεται ένα κρίσιμο ερώτημα για την Ευρώπη: πώς θα συμβιβαστεί η ανάγκη για ασφάλεια με την κοινωνική συνοχή; Αν η ηγεσία αποτύχει να εμπνεύσει στους πολίτες το αίσθημα του επείγοντος, η αμυντική θωράκιση θα προχωρήσει δύσκολα και αργά. Αν, από την άλλη, αγνοηθεί πλήρως η λαϊκή βούληση, ελλοχεύει ο κίνδυνος πολιτικής κρίσης και περαιτέρω ανόδου των άκρων. Το βέβαιο είναι ότι η ιστορική παρένθεση της μεταπολεμικής ειρήνης δείχνει να κλείνει. Μετά από σχεδόν τρεις γενιές που έζησαν θεωρώντας τον πόλεμο αδιανόητο, η πραγματικότητα ξαναγίνεται εύθραυστη. Ευρωπαίοι και Αμερικανοί στρατηγικοί αναλυτές προειδοποιούν ότι η Ευρώπη, έχοντας υπονομευθεί πολιτισμικά και απολέσει το αγωνιστικό της φρόνημα, κινδυνεύει να βρεθεί απροετοίμαστη μπροστά στις προκλήσεις. Αν όμως οι ευρωπαϊκές κοινωνίες αφυπνιστούν — είτε μέσω σταδιακής συνειδητοποίησης είτε έπειτα από κάποιο τραυματικό σοκ — δεν αποκλείεται να επανέλθουν στα ιστορικά πρότυπα, επαναφέροντας στο προσκήνιο αξίες όπως η φιλοπατρία, η συλλογική ασφάλεια και η προθυμία για θυσίες. Από αυτή την άποψη, η σημερινή αναταραχή ίσως αποδειχθεί το μεταβατικό στάδιο προς μια «νέα κανονικότητα», όπου η στρατιωτική ισχύς και η εθνική ταυτότητα θα εκτιμώνται και πάλι ως θεμέλια της ευρωπαϊκής επιβίωσης.
Η Ελλάδα μέσα στην ευρωπαϊκή δίνη
Η Ελλάδα, ως κράτος-μέλος της Ευρώπης με ιδιαίτερες γεωπολιτικές ανησυχίες, βιώνει αυτές τις τάσεις με ξεχωριστό τρόπο. Από τη μια πλευρά, οι ίδιες κοινωνικές διεργασίες που παρατηρούνται στον ευρωπαϊκό Βορρά και Δυτικό κόσμο αντηχούν και στην ελληνική κοινωνία: και εδώ υπάρχει μια αυξανόμενη έμφαση στην εθνική κυριαρχία και στην προστασία της ταυτότητας, όπως μαρτυρά η δημόσια συζήτηση για το μεταναστευτικό, τη σχέση με την ΕΕ ή θέματα παιδείας και πολιτισμού. Ωστόσο, η ελληνική περίπτωση παρουσιάζει και διαφορές. Η Ελλάδα γνώρισε ιστορικά τραύματα και απειλές που κράτησαν ζωντανό το αίσθημα της εγρήγορσης: η μνήμη της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, οι διαρκείς εντάσεις στο Αιγαίο, καθώς και η γεωγραφική εγγύτητα με εύφλεκτες περιοχές (Βαλκάνια, Μέση Ανατολή) έχουν διατηρήσει ψηλά το φρόνημα για άμυνα. Σε αντίθεση με πολλές δυτικοευρωπαϊκές χώρες, η στρατιωτική θητεία ουδέποτε καταργήθηκε — οι Έλληνες εξακολουθούν να θεωρούν σχεδόν αυτονόητη την υποχρέωση υπηρεσίας στην πατρίδα. Αυτό σημαίνει ότι η κοινωνία, παρά τις όποιες τάσεις ατομικισμού και ευδαιμονισμού, δεν έχει αποκοπεί πλήρως από την έννοια της συλλογικής άμυνας. Η πολιτική ηγεσία διαθέτει ίσως μεγαλύτερα περιθώρια κινήσεων για ενίσχυση της άμυνας χωρίς τον βαθμό πολιτικού κόστους που θα αντιμετώπιζε π.χ. ένας Γερμανός ή Ισπανός ηγέτης σε ανάλογη περίπτωση.
Πράγματι, την τελευταία δεκαετία η Ελλάδα έχει προβεί σε σημαντικά βήματα αμυντικής αναβάθμισης. Έπειτα από μια περίοδο οικονομικής κρίσης κατά την οποία οι αμυντικές δαπάνες περιορίστηκαν, η χώρα επανήλθε δυναμικά: προμηθεύτηκε προηγμένα πολεμικά αεροσκάφη (όπως τα γαλλικά Rafale), συμφώνησε στην απόκτηση νέων φρεγατών για το Πολεμικό Ναυτικό, εκσυγχρονίζει τα άρματα και τα πυραυλικά της συστήματα, ενώ συμμετέχει ενεργά σε προγράμματα της ΕΕ και του ΝΑΤΟ για ανάπτυξη προηγμένων δυνατοτήτων (όπως τα ευρωπαϊκά προγράμματα μη επανδρωμένων αεροσκαφών). Η στρατηγική προσαρμογή της Ελλάδας υπαγορεύεται από το περιβάλλον ασφαλείας: με τη γειτονική Τουρκία να εξοπλίζεται ταχύτατα και να προβάλει ηγεμονικές βλέψεις στην Ανατολική Μεσόγειο, η Αθήνα αντιλαμβάνεται ότι η αποτροπή είναι μονόδρομος. Η ενίσχυση της στρατιωτικής ισχύος δεν θεωρείται πολυτέλεια, αλλά αναγκαία συνθήκη για τη διασφάλιση της εθνικής κυριαρχίας και της ειρήνης. Υπό αυτή την έννοια, η Ελλάδα λειτουργεί ως χαρακτηριστικό παράδειγμα ευρωπαϊκού κράτους που «πιάνει το νήμα» της ιστορίας, αναγνωρίζοντας εκ νέου — όπως σε παλαιότερες εποχές — ότι si vis pacem, para bellum (αν επιθυμείς ειρήνη, προετοιμάσου για πόλεμο).
Ελλάδα–Ιαπωνία: Δύο νησιωτικές δυνάμεις με κοινές ανησυχίες
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ενίσχυσης της αποτρεπτικής ισχύος, η Ελλάδα δεν περιορίζεται μόνο στις παραδοσιακές της συμμαχίες (ΝΑΤΟ, ΕΕ), αλλά αναζητά διεθνείς συνεργασίες που θα πολλαπλασιάσουν την ασφάλειά της. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το άνοιγμα των επαφών με την Ιαπωνία, μια χώρα μακρινή γεωγραφικά, αλλά με αξιοσημείωτες ομοιότητες σε στρατηγικό επίπεδο. Η επίσημη επίσκεψη του υπουργού Εθνικής Άμυνας Νίκου Δένδια στο Τόκυο — η πρώτη τού είδους στην ιστορία των διμερών σχέσεων — ανέδειξε αυτές τις συγκλίσεις. Όπως τόνισαν και οι δύο πλευρές, η Ελλάδα και η Ιαπωνία είναι νησιωτικές χώρες με μεγάλη ναυτική παράδοση, οι οποίες αντιμετωπίζουν προκλήσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον τους.
Ο υπουργός Εθνικής ‘Αμυνας Νίκος Δένδιας με τον Ιάπωνα ομόλογό του, Σιντζίρο Κοϊζούμι. Τόκυο, 4 Δεκεμβρίου 2025. (Χ μέσω ΑΠΕ-ΜΠΕ)
Για την Ελλάδα, η θάλασσα του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου αποτελεί ζωτικό χώρο όπου δοκιμάζεται καθημερινά η κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματά της, απέναντι σε μια αναθεωρητική Τουρκία. Αντίστοιχα, η Ιαπωνία — ένα αρχιπέλαγος στον Ειρηνικό — βρίσκεται αντιμέτωπη με τις πιέσεις της Κίνας στη Νότια Σινική Θάλασσα και τον Δυτικό Ειρηνικό, καθώς και με μια διαρκή διαφωνία με τη Ρωσία για τα νησιά Κουρίλες στον βορρά. Και οι δύο χώρες, λοιπόν, έχουν κάθε λόγο να ενδιαφέρονται για την εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας και την ενίσχυση των ναυτικών τους δυνάμεων. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ιαπωνία είναι μεταξύ των χωρών που έχουν υπογράψει σημαντικές διεθνείς συνθήκες όπως η Συνθήκη της Λωζάνης (1923) και η Συνθήκη του Μοντρέ (1936) — γεγονός που την καθιστά γνώριμη με τις νομικές αρχές που διέπουν το καθεστώς των στενών και των θαλασσίων οδών, θέματα κρίσιμα και για την Ελλάδα. Παρότι τα γεωπολιτικά μεγέθη διαφέρουν (η Ιαπωνία είναι οικονομική και τεχνολογική υπερδύναμη, ενώ η Ελλάδα μικρότερο μέλος μιας ευρύτερης συμμαχίας), η οπτική γωνία από την οποία βλέπουν τον κόσμο έχει ομοιότητες: αμφότερες προσβλέπουν σε μια διεθνή τάξη βασισμένη σε κανόνες, αντιστέκονται σε μονομερείς διεκδικήσεις που απειλούν την εδαφική τους ακεραιότητα, και επενδύουν στη ναυτική ισχύ για την προστασία των συμφερόντων τους.
Ναυτική τεχνολογική καινοτομία και αμυντική αναβάθμιση
Ένα πεδίο όπου η Ελλάδα επιδιώκει να επωφεληθεί από τη συνεργασία με την Ιαπωνία είναι η τεχνολογική καινοτομία στον ναυτικό τομέα. Η Ιαπωνία διαθέτει ένα από τα πιο προηγμένα οικοσυστήματα αμυντικής τεχνολογίας παγκοσμίως, ιδιαίτερα όσον αφορά συστήματα ναυτικής άμυνας. Για πολλά χρόνια, λόγω των μεταπολεμικών περιορισμών, η ιαπωνική αμυντική βιομηχανία λειτουργούσε διακριτικά και με περιορισμένες εξαγωγές. Πρόσφατα, όμως, η πολιτική αυτή άρχισε να αλλάζει: το Τόκυο χαλαρώνει σταδιακά τους περιορισμούς που το ίδιο επέβαλλε και αναζητά ευκαιρίες συνεργασίας με εταίρους. Έχει ήδη αρχίσει να εξάγει επιλεγμένα αμυντικά προϊόντα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη συμφωνία πώλησης ιαπωνικών μη επανδρωμένων συστημάτων (drone) στην Αυστραλία, η οποία θα φάνταζε αδιανόητη πριν μερικές δεκαετίες. Επιπλέον, η Ιαπωνία συμμετέχει πλέον σε διεθνή αναπτυξιακά προγράμματα υψηλής τεχνολογίας, όπως το νέο μαχητικό αεροσκάφος 6ης γενιάς που αναπτύσσει από κοινού με τη Βρετανία και την Ιταλία. Η διάθεση της Ιαπωνίας να συνεργαστεί τεχνολογικά με άλλες δημοκρατικές χώρες ανοίγει ένα παράθυρο ευκαιρίας και για την Ελλάδα.
Κατά την επίσκεψη Δένδια, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη ναυτική τεχνολογία αιχμής. Ο Έλληνας υπουργός επισκέφθηκε ιαπωνικά κέντρα τεχνολογίας και καινοτομίας, όπου ενημερώθηκε για τις τελευταίες εξελίξεις σε υποβρύχια όπλα, προηγμένα σόναρ, μέσα ανθυποβρυχιακής άμυνας, συστήματα αυτονομίας και ρομποτικής στη θάλασσα. Οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν στο πώς τέτοιες τεχνολογίες θα μπορούσαν να έχουν εφαρμογή στο ελληνικό ναυτικό περιβάλλον — από την επιτήρηση του Αιγαίου μέχρι την προστασία κρίσιμων θαλάσσιων οδών στην Ανατολική Μεσόγειο. Η ελληνική πλευρά, μάλιστα, πρότεινε τη σύνδεση του Ελληνικού Κέντρου Αμυντικής Καινοτομίας με το αντίστοιχο ιαπωνικό, διευκολύνοντας έτσι την ανταλλαγή γνώσης, τις επισκέψεις ειδικών και — δυνητικά — τη συμμετοχή σε κοινά ερευνητικά προγράμματα. Αν και καμία χώρα δεν παραχωρεί εύκολα τα μυστικά της (ιδίως όταν πρόκειται για ακριβοπληρωμένη τεχνολογία υψηλής ευαισθησίας), τέτοιου είδους επαφές είναι κρίσιμες για να χτιστεί εμπιστοσύνη και αμοιβαία κατανόηση.
Για την Ελλάδα, η απόκτηση πρόσβασης σε υψηλή τεχνογνωσία αποτελεί στοίχημα στρατηγικής σημασίας. Η εγχώρια αμυντική βιομηχανία, λόγω μεγέθους και περιορισμένων πόρων, δεν μπορεί να αναπτύξει αυτόνομα όλα τα σύγχρονα συστήματα που απαιτούνται. Την ίδια στιγμή, ανταγωνιστικές χώρες — όπως η Τουρκία — επενδύουν τεράστια ποσά σε έρευνα και ανάπτυξη για να αποκτήσουν εγχώρια προηγμένα οπλικά συστήματα. Σε αυτό το περιβάλλον, η Ελλάδα επιδιώκει ένα έξυπνο άνοιγμα: να εκμεταλλευτεί τις συνεργασίες με τεχνολογικά ανεπτυγμένες χώρες, ώστε να καλύψει το χαμένο έδαφος και να αναβαθμίσει την αποτρεπτική της ικανότητα. Η Ιαπωνία προσφέρει μια τέτοια ευκαιρία — όχι μόνο λόγω των συστημάτων που παράγει (όπως υπερσύγχρονες φρεγάτες, αντιτορπιλικά 10.000+ τόνων, ηλεκτρονικά πολέμου τελευταίας γενιάς κ.ά.), αλλά και λόγω της εμπειρίας της στο πώς μια νησιωτική χώρα μπορεί να οργανώσει την άμυνά της αποτελεσματικά. Για παράδειγμα, οι ιαπωνικές ναυπηγικές εταιρείες έχουν μακρά παράδοση και τεράστιες βιομηχανικές δυνατότητες, ενώ πολλά από τα ηλεκτρονικά και τους αισθητήρες στα πολεμικά τους πλοία είναι εγχώριας ανάπτυξης και θεωρούνται κορυφαία. Η μεταφορά μιας τέτοιας τεχνογνωσίας — έστω και μερικώς — στην Ελλάδα, θα μπορούσε να έχει πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα στην αποτρεπτική ισχύ της, ειδικά στον τομέα της θάλασσας όπου διακυβεύονται ύψιστα εθνικά συμφέροντα.
Γεωπολιτικές και πολιτισμικές προεκτάσεις
Οι εξελίξεις που περιγράψαμε — από την εσωτερική πόλωση της Ευρώπης μέχρι τα νέα πλέγματα συνεργασιών — φέρουν σημαντικές γεωπολιτικές και πολιτισμικές συνέπειες. Σε γεωπολιτικό επίπεδο, γίνεται ολοένα πιο σαφές ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Αν συνεχιστεί η πίεση για επιστροφή εξουσιών στα έθνη-κράτη, ενδέχεται να δούμε μια ΕΕ πιο χαλαρή, όπου τα κράτη θα κινούνται ευέλικτα για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους, ακόμη κι εκτός κοινού πλαισίου. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα διάλυση της Ένωσης, αλλά μάλλον μια μετεξέλιξή της: τα ευρωπαϊκά κράτη ίσως αναζητήσουν μια νέα ισορροπία ανάμεσα στη συλλογικότητα και την εθνική αυτονομία. Ήδη ορισμένες κυβερνήσεις υιοθετούν πιο ανεξάρτητη στάση σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας — π.χ. η Ουγγαρία και η Πολωνία διαφοροποιούνται σε ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος, η Γαλλία προωθεί την «ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία», ενώ χώρες του Νότου καλλιεργούν σχέσεις με δυνάμεις εκτός Δύσης. Εάν λοιπόν η εθνοκεντρική στροφή συνεχιστεί, η ΕΕ θα κληθεί να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της — είτε επιτρέποντας περισσότερη διαφοροποίηση, είτε αντιμετωπίζοντας εσωτερικές ρήξεις. Σε κάθε περίπτωση, το γεωπολιτικό αποτύπωμα της Ευρώπης θα εξαρτηθεί από το κατά πόσο τα κράτη-μέλη θα καταφέρουν να συμβιβάσουν την ανάγκη τους για κυριαρχία με την αξία της συνεργασίας. Μια κατακερματισμένη Ευρώπη κινδυνεύει να χάσει την συνολική της ισχύ στη διεθνή σκηνή· αντίθετα, μια Ευρώπη που θα ανακάμψει δυναμικά ίσως το κάνει μέσα από την ανανέωση του εθνικού σφρίγους των μελών της.
Σε πολιτισμικό επίπεδο, οι συνέπειες είναι εξίσου βαθιές. Η ταυτότητα και το φρόνημα των ευρωπαϊκών λαών αναδεικνύονται ως παράγοντες-κλειδιά για την μελλοντική τους πορεία. Ο βαθμός που μια κοινωνία διατηρεί τις αξίες, τις μνήμες και τη συνοχή της επηρεάζει ευθέως την ικανότητά της να αντιδρά σε κρίσεις. Η διάβρωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας τις περασμένες δεκαετίες — είτε μέσω της υπερβολικής έμφασης στον ατομικισμό είτε μέσω της λήθης της ιστορικής εμπειρίας του πολέμου — μπορεί να έχει καταστήσει την κοινή γνώμη απρόθυμη να αντιμετωπίσει δυσκολίες. Η αντιμιλιταριστική κουλτούρα που κυριάρχησε σε πολλές κοινωνίες, αν και κατανοητή μετά τις φρικαλεότητες του 20ού αιώνα, σήμερα ενδέχεται να λειτουργεί ως αχίλλειος πτέρνα: χωρίς μια στοιχειώδη αποδοχή ότι η ελευθερία και η ειρήνη απαιτούν κόπο και θυσίες, οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες κινδυνεύουν να αιφνιδιαστούν από επιθετικούς αντιπάλους. Από την άλλη πλευρά, η αναζωπύρωση του εθνικού αισθήματος μπορεί μεν να αναζωογονήσει τις κοινωνίες, δίνοντάς τους στόχο και κοινή κατεύθυνση, εγκυμονεί όμως και τον κίνδυνο του υπερβολικού εθνικισμού ή της εσωστρέφειας. Το ζητούμενο είναι μια ισορροπία: η Ευρώπη να θυμηθεί τις ρίζες της και να ανακτήσει την αυτοπεποίθησή της, χωρίς να διολισθήσει σε διχασμό και ξενοφοβία.
Η Ελλάδα, με την πλούσια ιστορική και πολιτισμική της κληρονομιά, προσπαθεί να πετύχει αυτή την ισορροπία. Το στρατηγικό άνοιγμά της προς την Ιαπωνία — χώρα με επίσης ισχυρή αίσθηση παράδοσης και συλλογικού καθήκοντος — δείχνει μια διάθεση εξωστρέφειας, που όμως δεν αρνείται την ταυτότητα. Αντιθέτως, βασίζεται σε αυτήν: δύο έθνη με αυτογνωσία και συναίσθηση της ιστορίας τους συνεργάζονται, ακριβώς επειδή αναγνωρίζουν το ένα στο άλλο κοινές αξίες, όπως ο σεβασμός στην κυριαρχία, η εμμονή στην καινοτομία για την επιβίωση και η πίστη σε έναν κανόνα δικαίου που θα προστατεύει τους μικρούς απέναντι στους μεγάλους. Από αυτή την άποψη, η στρατηγική προσαρμογή κρατών σαν την Ελλάδα δεν είναι μόνο ζήτημα όπλων και συμμαχιών, αλλά και ζήτημα πολιτισμικής αυτογνωσίας: να ξέρεις ποιος είσαι, τι υπερασπίζεσαι και με ποιους μπορείς να συμπορευτείς.
Ένα πρωτοφανές περιστατικό εκτυλίχθηκε στη Βουλή των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της Εξεταστικής Επιτροπής για το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ. Πρωταγωνιστής είναι ένα πρόσωπο γνωστό με το παρατσούκλι «Φραπές» του ΟΠΕΚΕΠΕ, το οποίο φέρεται να εξαπέλυσε σοβαρές απειλές κατά της Ζωής Κωνσταντοπούλου. Το ζήτημα έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις, με αποκαλύψεις για την ταυτότητα και το ρόλο του «Φραπέ», τη σύνδεσή του με το σκάνδαλο αγροτικών επιδοτήσεων, καθώς και έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις σχετικά με τις απειλές που καταγγέλθηκαν.
Ποιος είναι ο «Φραπές» του ΟΠΕΚΕΠΕ;
Ο επονομαζόμενος «Φραπές» του ΟΠΕΚΕΠΕ είναι ο Γιώργος Ξυλούρης, ένα πρόσωπο με ισχυρούς δεσμούς με τη Νέα Δημοκρατία και ενεργό ρόλο στους αγροτικούς συνεταιρισμούς της Κρήτης. Ο Ξυλούρης περιγράφεται ως διαχρονικός κομματάρχης της ΝΔ στην περιοχή της Μεσαράς Ηρακλείου, με το παρατσούκλι «Φραπές» να του αποδίδεται λόγω της συνήθειάς του να πίνει πολλούς καφέδες. Σύμφωνα με πληροφορίες, η οικογένειά του έχει στενή σχέση «κουμπαριάς» με την οικογένεια του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη. Το στοιχείο αυτό έχει ιδιαίτερη πολιτική σημασία, καθώς ο ίδιος ο Ξυλούρης δήλωσε στην Εξεταστική ότι «θα είναι με τη δεξιά μέχρι να πεθάνει», ευθυγραμμιζόμενος πλήρως με το αφήγημα της κυβέρνησης σχετικά με το σκάνδαλο.
Παρότι ο «Φραπές» δεν κατείχε επίσημη θέση διοίκησης εντός του ίδιου του ΟΠΕΚΕΠΕ, οι δραστηριότητές του συνδέονται άμεσα με το σύστημα διαχείρισης αγροτικών επιδοτήσεων. Υπήρξε επικεφαλής συνεταιρισμού σταφιδοπαραγωγών (ΚΣΟΣ Σουλτανίνα) στην Κρήτη και η οικογένειά του διαχειρίζεται κέντρο υποβολής δηλώσεων (ΚΥΔ) για επιδοτήσεις, μέσω του οποίου καταγγέλλεται ότι διογκώνονταν πλασματικά οι δηλωμένοι αριθμοί ζώων προκειμένου να εισπραχθούν παράνομες ενισχύσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε μία περίπτωση ο αριθμός ζώων συγγενών του εμφανίστηκε να αυξάνεται από ~4.885 το 2014 σε 54.681 το 2023. Ο Γιώργος Ξυλούρης φέρεται επίσης να έχει στην κατοχή του μεγάλη ακίνητη περιουσία (ακόμη και ολόκληρη βουνοπλαγιά), ενώ ασχολείται με βιολογικές καλλιέργειες (ελιές, κτηνοτροφικά προϊόντα) — πεδίο όπου εντοπίστηκαν παρατυπίες, όπως δήθεν βιολογικό λάδι, που τελικά δεν πληρούσε τις προδιαγραφές.
Το όνομα του Ξυλούρη βρίσκεται στο επίκεντρο δικογραφίας που συνέταξε η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία για εκτεταμένη απάτη με κοινοτικές αγροτικές επιδοτήσεις. Οι τηλεφωνικές συνομιλίες που καταγράφονται στη δικογραφία τον καθιστούν «πρωταγωνιστή» του σκανδάλου, με αναφορές ακόμη και σε απειλές κατά της Ευρωπαίας εισαγγελέως που ερευνούσε την υπόθεση. Η Αρχή για το Ξέπλυμα Μαύρου Χρήματος, διερευνώντας τα οικονομικά του, αποκάλυψε αδικαιολόγητη περιουσία ύψους ~2,5 εκατομμυρίων ευρώ την περίοδο 2021-2023, καθώς και οκτώ πολυτελή αυτοκίνητα (μέχρι και Jaguar) στο όνομά του. Οι δηλώσεις «πόθεν έσχες» του παρουσίαζαν ανεξήγητες «μαύρες τρύπες», ενώ εντοπίστηκε περίπτωση ψευδούς δήλωσης εκτάσεων (π.χ. στη Χίο) για είσπραξη επιδότησης, η οποία ουδέποτε επιστράφηκε. Όλα τα ευρήματα υποδεικνύουν ένα καλά εδραιωμένο κύκλωμα εκμετάλλευσης αγροτικών ενισχύσεων, στο οποίο ο «Φραπές» είχε ηγετικό ρόλο.
Σημειώνεται ότι ο Γιώργος Ξυλούρης φαίνεται να απολάμβανε και πολιτική εύνοια σε επίπεδο διορισμών. Ρεπορτάζ αναφέρουν πως κατά τη διακυβέρνηση της ΝΔ βολεύτηκε σε θέση στην Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (Ε.Ε.Τ.Α.Α. Α.Ε.), παρά το ότι η εταιρεία αυτή δεν έχει σχέση με τον αγροτικό τομέα. Η τοποθέτηση έγινε επί υπουργίας Μάκη Βορίδη (και υφ. Στ. Πέτσα) στο υπουργείο Εσωτερικών, γεγονός που προκαλεί ερωτήματα για το πώς ένας αγροτοσυνδικαλιστής βρέθηκε να αξιοποιείται ως «σύμβουλος» σε εταιρεία της τοπικής αυτοδιοίκησης. Οι αποκαλύψεις αυτές συνθέτουν την εικόνα ενός προσώπου με ισχυρή πολιτική δικτύωση και κομματική προστασία.
Η καταγγελία για απειλή κατά της Ζωής Κωνσταντοπούλου
Η Ζωή Κωνσταντοπούλου, ως πρόεδρος της Πλεύσης Ελευθερίας και μέλος της Εξεταστικής Επιτροπής, βρέθηκε σε ευθεία αντιπαράθεση με τον Γ. Ξυλούρη κατά την κατάθεσή του στις 11 Δεκεμβρίου 2025. Σύμφωνα με όσα καταγγέλλει η ίδια, μετά την ολοκλήρωση της πολύωρης εξέτασης του μάρτυρα, ο επονομαζόμενος «Φραπές» αποχωρώντας από την αίθουσα προέβη σε ανοιχτές απειλές κατά της ζωής της. «Θα τη σκοτώσω, θα της κόψω το λαρύγγι», φέρεται να φώναξε ο Ξυλούρης στους διαδρόμους της Βουλής, αναφερόμενος στην Κωνσταντοπούλου. Οι φράσεις αυτές — «θα τη σκοτώσω», «θα της στρίψω το λαρύγγι», «που θα με βάλει αυτή φυλακή» — καταγράφηκαν από παρόντες αυτόπτες και αυτήκοους μάρτυρες. Η ίδια η Ζωή Κωνσταντοπούλου επιβεβαίωσε δημοσίως το περιστατικό, τονίζοντας ότι ένα «κακοποιό στοιχείο» ένιωσε την ελευθερία να εκτοξεύει απειλές θανάτου εναντίον μιας αρχηγού πολιτικού κόμματος μέσα στο Ελληνικό Κοινοβούλιο.
Αμέσως μετά το επεισόδιο, η κα Κωνσταντοπούλου αντέδρασε δυναμικά. Μόλις αντιλήφθηκε τον Ξυλούρη εκτός αιθούσης, τον πλησίασε και τον ρώτησε κοιτάζοντάς τον κατά πρόσωπο: «Είπατε ότι θα μου στρίψετε το λαρύγγι, κύριε; Το είπατε αυτό για μένα; Ότι θα με σκοτώσετε;» Ο μάρτυρας δεν έδωσε καμία απάντηση και απομακρύνθηκε σιωπηλός, χωρίς να διαψεύσει την εκτόξευση των απειλών. Εντός της αίθουσας, νωρίτερα, η Ζωή Κωνσταντοπούλου είχε ήδη ζητήσει από το προεδρείο της Επιτροπής τη σύλληψη του μάρτυρα για ψευδορκία, καθώς θεωρούσε ότι ο Ξυλούρης απέφευγε σκοπίμως να πει την αλήθεια. Το κλίμα ήταν ήδη τεταμένο από τη σφοδρή στιχομυθία που είχε προηγηθεί κατά την εξέταση, με την Κωνσταντοπούλου να πιέζει τον μάρτυρα για τις καταγραφές της δικογραφίας (όπου ακούγεται να απειλείται η Ευρωπαία εισαγγελέας Πόπη Παπανδρέου) και να του απευθύνει ευθέως τα υβριστικά λόγια που περιλαμβάνονται στα πρακτικά. Αυτή η τακτική της — να διαβάσει δηλαδή τις ωμές εκφράσεις των απομαγνητοφωνημένων συνομιλιών («πώς θα γ** την Παπανδρέου», «πώς θα ξεκ… την Παπανδρέου») — προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων στην αίθουσα, με τους βουλευτές της συμπολίτευσης να διαμαρτύρονται ότι «δεν επιτρέπονται τέτοιες εκφράσεις» και την ίδια να αντιτείνει πως «είναι στις απομαγνητοφωνήσεις, δεν τις επινόησα», κατηγορώντας την προεδρεύουσα (βουλευτή της ΝΔ, Μαρία Συρεγγέλα) ότι «τον προστατεύει». Ο διάλογος πήρε προσωπικό χαρακτήρα όταν η Ζ. Κωνσταντοπούλου ρώτησε τον μάρτυρα πώς γίνεται και ο 25χρονος γιος του διαθέτει πολυτελές αυτοκίνητο Porsche στο χωριό, αμφισβητώντας τη νομιμότητα των εισοδημάτων του, με τον Ξυλούρη να απαντά ειρωνικά: «Εσύ τι είσαι, λογίστρια;» Η ένταση κορυφώθηκε, αντανακλώντας το έκρυθμο κλίμα της όλης διαδικασίας.
Μετά την καταγγελλόμενη απειλή στους διαδρόμους, η Ζωή Κωνσταντοπούλου πέρασε άμεσα από τα λόγια στις πράξεις. Μη βλέποντας άμεση αντίδραση από τις αρμόδιες αρχές, αποφάσισε να καλέσει η ίδια την αστυνομία. Το ίδιο βράδυ (11/12), ανήρτησε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ένα βίντεο που τη δείχνει να τηλεφωνεί στο 100 (Άμεση Δράση) ζητώντας να καταγγείλει επισήμως τα γεγονότα. Στο τηλεφώνημα αυτό, η κα Κωνσταντοπούλου δηλώνει την ιδιότητά της (πρόεδρος κόμματος και δικηγόρος) και αναφέρει ότι στην Εξεταστική Επιτροπή διαπράχθηκε σειρά αυτόφωρων αδικημάτων από τον μάρτυρα Γιώργο Ξυλούρη: ψευδορκία, απόπειρα επηρεασμού της επιτροπής, καθώς και απειλές κατά της ζωής της. Ζητά να ενημερωθεί άμεσα ανώτερος αξιωματικός και ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, ώστε να κινηθεί η διαδικασία του αυτοφώρου. «Θα δούμε σε τι χώρα ζούμε» ακούγεται να λέει, εκφράζοντας την αγανάκτησή της για τη μέχρι τότε αδράνεια των αρχών. Πράγματι, όπως ανέφερε, είχαν περάσει περίπου 3,5 ώρες από τη λήξη της συνεδρίασης χωρίς καμία εισαγγελική παρέμβαση. Σύμφωνα με την ίδια, περιπολικό τελικά έφτασε στο σημείο όπου βρισκόταν (τηλεοπτικός σταθμός Kontra Channel όπου θα εμφανιζόταν), όμως «κάποιος τους είπε να φύγουν» πριν της πάρουν κατάθεση, με αποτέλεσμα η κα Κωνσταντοπούλου να δηλώνει την επόμενη μέρα ότι εξακολουθεί να περιμένει ανταπόκριση των αρχών.
Ο Δεκέμβριος του 2025 αποτελεί σημείο καμπής για τον ελληνικό πρωτογενή τομέα. Αγρότες, κτηνοτρόφοι και ψαράδες βρίσκονται αντιμέτωποι με μια σειρά δομικών προβλημάτων που είχαν συσσωρευθεί για χρόνια και οξύνθηκαν απότομα μέσα σε λίγους μόλις μήνες. Η συμπαράσταση των ψαράδων της Μαγνησίας στα αγροτικά μπλόκα δεν ήταν μια απλή πράξη αλληλεγγύης· ανέδειξε την κοινή μοίρα διαφορετικών παραγωγικών ομάδων, οι οποίες, αν και δραστηριοποιούνται σε διαφορετικό περιβάλλον — γη και θάλασσα — αντιμετωπίζουν πανομοιότυπα εμπόδια: υψηλό κόστος παραγωγής, ανεπαρκείς ενισχύσεις, εξάρτηση από κοινοτικούς πόρους, αργοπορημένες αποζημιώσεις και έντονη γραφειοκρατία.
Η πιο χαρακτηριστική στιγμή αυτής της ενότητας ήταν στις 10 Δεκεμβρίου 2025, όταν αγρότες και κτηνοτρόφοι από τα τρία μεγάλα μπλόκα της Θεσσαλίας κατέφθασαν στο εμπορικό λιμάνι του Βόλου. Εκεί, οι ψαράδες της Μαγνησίας επέλεξαν να μην παραμείνουν θεατές. Με τις βάρκες τους σχημάτισαν έναν θαλάσσιο αποκλεισμό, τον οποίο συντόνισαν με τον αποκλεισμό της στεριάς από τα τρακτέρ. Η δράση τους δεν περιορίστηκε σε απλή παρουσία· χρησιμοποίησαν καπνογόνα και εμφανίστηκαν με πλήρη διάταξη, αποδεικνύοντας ότι η κινητοποίηση της θάλασσας μπορεί να σταθεί ισότιμα δίπλα στην κινητοποίηση της γης. Η συμβολική αυτή κίνηση υπογράμμισε την κοινή ταυτότητα των κλάδων. Στην πράξη, τόσο οι ψαράδες όσο και οι αγρότες θεωρούν ότι ο αγώνας του ενός είναι άμεσα συνδεδεμένος με την επιβίωση του άλλου. Παρά το γεγονός ότι η κινητοποίηση στο λιμάνι τερματίστηκε έπειτα από εκκλήσεις των αρχών, το μήνυμα θεωρήθηκε ισχυρό και πολυεπίπεδο.
Για να γίνει κατανοητή η ένταση των αντιδράσεων, πρέπει να ιδωθεί το ευρύτερο πλαίσιο της κρίσης. Στο επίκεντρο των κινητοποιήσεων βρέθηκε το «πάγωμα» κοινοτικών επιδοτήσεων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μετά από έρευνα της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας για εκτεταμένη απάτη σε δηλώσεις εκτάσεων και ζωικού κεφαλαίου. Η απόφαση αυτή μπλόκαρε ποσό ύψους 600 εκατομμυρίων ευρώ και προκάλεσε άμεση έλλειψη ρευστότητας σε χιλιάδες αγρότες, κτηνοτρόφους αλλά και αλιείς, οι οποίοι βασίζονται στις κοινοτικές ενισχύσεις για τη λειτουργία των εκμεταλλεύσεών τους. Ταυτόχρονα, η κρίση της ευλογιάς των προβάτων στέρησε από εκατοντάδες κτηνοτρόφους μεγάλο μέρος ή και το σύνολο των κοπαδιών τους. Παρά τις δεσμεύσεις για αποζημιώσεις, πολλοί παραγωγοί καταγγέλλουν μεγάλες καθυστερήσεις στις πληρωμές, την ώρα που τα λειτουργικά τους έξοδα αυξάνονται και οι υποχρεώσεις τους συνεχίζουν να τρέχουν.
Σε αυτό το περιβάλλον, οι ψαράδες της Μαγνησίας βρέθηκαν με τη σειρά τους αντιμέτωποι με παγιωμένα προβλήματα. Η υποχρεωτική χρήση πιστοποιημένων ζυγαριών, οι πολύπλοκες διαδικασίες καταγραφής των αλιευμάτων, η καθυστέρηση αποζημιώσεων για ζημίες και η άνοδος του κόστους των καυσίμων επιβαρύνουν σημαντικά την οικονομική τους δραστηριότητα. Για πολλούς, η συμμετοχή στις κινητοποιήσεις των αγροτών δεν ήταν μόνο συμβολική, αλλά αναγνώριση ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν είναι κοινές και ότι οι λύσεις απαιτούν ενιαία διεκδίκηση και πίεση.
Τα αιτήματα των παραγωγών, ανεξαρτήτως αν προέρχονται από τη γη ή τη θάλασσα, έχουν σημαντικές ομοιότητες. Στο κέντρο όλων των κινητοποιήσεων βρίσκεται η ανάγκη δραστικής μείωσης του κόστους παραγωγής, από το ρεύμα και το πετρέλαιο έως τις ζωοτροφές και τα υλικά συντήρησης. Παράλληλα, ζητείται η διασφάλιση ενός βιώσιμου εισοδήματος μέσα από την αναθεώρηση των τιμών πώλησης, οι οποίες — όπως υποστηρίζουν οι παραγωγοί — δεν καλύπτουν πλέον ούτε το ελάχιστο κόστος λειτουργίας. Η άμεση καταβολή των χρωστούμενων ενισχύσεων και αποζημιώσεων αποτελεί επίσης βασικό αίτημα, καθώς οι καθυστερήσεις δημιουργούν αδιέξοδα που επηρεάζουν ολόκληρα νοικοκυριά. Τέλος, υπάρχει μια κοινή αντίληψη ότι η ποινικοποίηση των κινητοποιήσεων και οι παρεμβάσεις καταστολής υπονομεύουν το δικαίωμα των εργαζομένων του πρωτογενούς τομέα να διεκδικούν τα δικαιώματά τους.
Η ενότητα που εκφράστηκε στο λιμάνι του Βόλου κατέδειξε ότι ο πρωτογενής τομέας βρίσκεται ενώπιον μιας κρίσης που δεν μπορεί πλέον να αντιμετωπιστεί με αποσπασματικά μέτρα. Η γεωργία και η αλιεία αποτελούν τους δύο πυλώνες της ελληνικής πρωτογενούς παραγωγής. Όταν ένας από αυτούς υποχωρεί, ολόκληρη η δομή της επισιτιστικής αλυσίδας απειλείται. Το συμβολικό μήνυμα των ψαράδων της Μαγνησίας ήταν ότι η λύση βρίσκεται στη συνεργασία και στη συλλογική δράση· ότι οι διαφορετικοί κλάδοι του πρωτογενούς τομέα δεν έχουν την πολυτέλεια να διεκδικούν απομονωμένα, αλλά πρέπει να συγκροτούν κοινό μέτωπο απέναντι στις κοινές προκλήσεις.
Παρότι ο θαλάσσιος αποκλεισμός διήρκεσε λίγες μόνο ώρες, οι κινητοποιήσεις συνεχίζονται σε ολόκληρη τη χώρα. Αγρότες και κτηνοτρόφοι συζητούν νέα σημεία αποκλεισμού και νέες μορφές πίεσης, ενώ και οι ψαράδες δηλώνουν ότι είναι έτοιμοι να προχωρήσουν σε κλιμάκωση εάν δεν υπάρξει ανταπόκριση. Οι αποφάσεις των συλλογικών οργάνων που θα ακολουθήσουν κατά τις επόμενες εβδομάδες αναμένεται να καθορίσουν και την τροχιά του αγώνα μέσα στο 2026.
Η Google δημοσίευσε το Year in Search 2025, την ετήσια ανασκόπηση που αποτυπώνει τις αναζητήσεις με τη μεγαλύτερη αύξηση ενδιαφέροντος στην Ελλάδα. Τα στοιχεία που προέκυψαν αποκαλύπτουν ένα ενδιαφέρον σχήμα στη συμπεριφορά των χρηστών, δείχνοντας ότι οι Έλληνες κινούνται ανάμεσα σε δύο βασικούς άξονες: την άμεση ενημέρωση επί καθημερινών ζητημάτων και την αναζήτηση ψυχαγωγίας. Αυτή η δυαδική τάση αντανακλά τόσο τις ανησυχίες της κοινωνίας όσο και τις διασκεδάσεις που ζητά το κοινό σε μία κρίσιμη χρονιά.
Γενικές αναζητήσεις: Πληροφόρηση και καθημερινότητα
Στην κορυφή των γενικών αναζητήσεων κυριάρχησαν όροι που σχετίζονται με την επικαιρότητα και τις υποχρεώσεις των πολιτών απέναντι στο κράτος. Η αναζήτηση «Σεισμός τώρα» κατέλαβε την πρώτη θέση, αποδεικνύοντας πόσο σημαντική είναι η άμεση ενημέρωση σε έκτακτες καταστάσεις που απειλούν την ασφάλεια των κατοίκων. Το 2025 ήταν μια χρονιά που χαρακτηρίστηκε από σημαντικές σεισμικές δραστηριότητες, ιδιαίτερα στη Σαντορίνη, που συγκέντρωσαν το ενδιαφέρον της κοινωνίας καθώς πολλοί αναζήτησαν πληροφορίες, ανεξαρτήτως απόστασης από το επίκεντρο.
Αμέσως μετά ακολουθεί η αναζήτηση «Κοινωνικός Τουρισμός 2025», που αποτυπώνει την ανάγκη των Ελλήνων να βρουν πληροφορίες για κρατικά προγράμματα που προσφέρουν δυνατότητες διακοπών σε προσιτές τιμές. Η συνέχεια της κατάστασης των αριθμητικών και φορολογικών υποχρεώσεων φαίνεται στις αναζητήσεις «Προσωπικός Αριθμός» και «ΕΝΦΙΑ 2025», όπου οι πολίτες ζητούν ενημέρωση σχετικά με τις νέες διατάξεις του συστήματος αναγνώρισης ταυτότητας και τις φορολογικές υποχρεώσεις τους.
Σε ιδιαίτερα υψηλή θέση βρέθηκε και η αναζήτηση «Βάσεις 2025», που συνδέεται με τα κριτήρια εισαγωγής στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, ένα θέμα που απασχολεί τεράστιο μέρος του πληθυσμού (γονείς, μαθητές, εκπαιδευτικοί). Το φαινόμενο αυτό αποδεικνύει πώς ένα θέμα που ενδιαφέρει ένα ευρύ τμήμα της κοινωνίας μπορεί να διεισδύσει στη λίστα των δημοφιλέστερων αναζητήσεων του έτους.
Δεν λείπουν από τη λίστα ούτε και άλλα πολιτικά-διοικητικά ζητήματα. Η αναζήτηση «Σαντορίνη» αναφέρεται στην ειδική μνεία που έλαβε το νησί λόγω των σεισμών, το «ΟΠΣΥΔ» σχετίζεται με τη διαδικασία υποψηφίων εκπαιδευτικών, ενώ το «Πόθεν έσχες» αφορά τη δήλωση περιουσίας των πολιτικών.
Πρόσωπα
Στην κατηγορία των προσώπων, οι αναζητήσεις των Ελλήνων αποτυπώνουν ένα μίγμα τρέχουσας επικαιρότητας και δημοφιλών προσωπικοτήτων. Η Κλαυδία, μια ποπ σταρ που έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον του κοινού, κατέλαβε την πρώτη θέση στις αναζητήσεις προσώπων. Την ακολούθησε η Χρυσή Βαρδινογιάννη.
Ο Γιώργος Μαζωνάκης βρέθηκε και αυτός σε υψηλή θέση, όπως και οι Αλέξης Κούγιας, Ντέιβιντ Λυντς και Λεξ.
Αθλητισμός: Το Eurobasket και τα ντέρμπι
Τα αθλητικά γεγονότα έχουν πάντα θέση σε έναν κατάλογο δημοφιλέστερων αναζητήσεων σε ένα κράτος με βαθιές αθλητικές παραδόσεις όπως η Ελλάδα. Το Eurobasket κατέλαβε την πρώτη θέση στις αθλητικές αναζητήσεις, κάτι που ήταν αναμενόμενο δεδομένου ότι η Ελλάδα είχε άριστη απόδοση και κέρδισε το χάλκινο μετάλλιο, με τον Γιάννη Αντετοκούνμπο να είναι η κύρια προσωπικότητα σε αυτό το τουρνουά.
Τα ντέρμπι μεταξύ των μεγάλων ελληνικών ομάδων κυριάρχησαν στις αναζητήσεις με ζεύγη όπως AEK-Ολυμπιακός, Ολυμπιακός-Παναθηναϊκός και Ολυμπιακός-ΠΑΟΚ να βρίσκονται στις κορυφαίες θέσεις. Το Europa League και τα ευρωπαϊκά ματς των ελληνικών ομάδων επίσης συγκέντρωσαν σημαντικό ενδιαφέρον, με αγώνες όπως Barcelona-Olympiakos, Olympiakos-Bodo/Glimt και Panathinaikos-Fiorentina να κατέχουν σημαντικές θέσεις στις αναζητήσεις.
Συνταγές
Η κατηγορία των συνταγών αποκαλύπτει ένα ενδιαφέρον μίγμα παραδοσιακής ελληνικής κουζίνας και σύγχρονων τάσεων. Η μαγειρίτσα κατέλαβε την πρώτη θέση στις αναζητήσεις συνταγών, κάτι που δεν είναι τυχαίο δεδομένου ότι πρόκειται για ένα παραδοσιακό ελληνικό πιάτο που κάθε περιοχή της χώρας προετοιμάζει με διαφορετικό τρόπο. Οι χρήστες αναζητούν συχνά τέτοια συνταγές προκειμένου να φτιάξουν το πιάτο στο σπίτι τους. Η γαριδομακαρονάδα εμφανίστηκε ως άλλη μία δημοφιλής ελληνική συνταγή.
Ταυτόχρονα, αυξήθηκε το ενδιαφέρον για σύγχρονες διεθνείς συνταγές, με αναζητήσεις για cinnamon rolls και guacamole να δείχνουν πως οι Έλληνες ενσωματώνουν παγκόσμιες τάσεις στη δική τους κουζίνα.
Απορίες και ορισμοί: «Τι σημαίνει»
Το κομμάτι των αναζητήσεων «Τι σημαίνει» αποκαλύπτει πολλά για τις ανησυχίες, τις απορίες και τις αλλαγές στη γλώσσα και την κοινωνική συζήτηση. Όροι όπως «νεποτισμός», και «φλεξάρω» κατέχουν υψηλές θέσεις, δείχνοντας πώς η γλώσσα, η κοινωνική συζήτηση και η επικαιρότητα διαμορφώνουν το online λεξιλόγιο. Αυτές οι αναζητήσεις υποδεικνύουν ότι οι Έλληνες χρήστες ενδιαφέρονται να κατανοήσουν νέες έννοιες.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2025, ο αγροτικός κόσμος σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες βρέθηκε σε αναβρασμό, με μαζικές κινητοποιήσεις σε Αγγλία, Γαλλία, Ολλανδία και Γερμανία. Οι Ευρωπαίοι αγρότες διαμαρτυρήθηκαν για μια σειρά από σοβαρά προβλήματα που θέτουν σε κίνδυνο την επιβίωση των εκμεταλλεύσεών τους: από το ολοένα αυξανόμενο κόστος παραγωγής και τις πιέσεις της αγοράς μέχρι νέες κυβερνητικές πολιτικές και περιβαλλοντικούς περιορισμούς, καθώς και διεθνείς εμπορικές συμφωνίες που θεωρούνται απειλή για τον ευρωπαϊκό αγροτικό τομέα. Με τις κινητοποιήσεις τους — που περιελάμβαναν μπλόκα με τρακτέρ, πορείες διαμαρτυρίας και συμβολικές δράσεις — οι αγρότες προέβαλαν κοινά αιτήματα: καλύτερες τιμές και εισόδημα, δικαιότερους όρους ανταγωνισμού και στήριξη απέναντι στις προκλήσεις της κλιματικής πολιτικής. Οι κυβερνήσεις κλήθηκαν να δώσουν λύσεις, ενώ οι εξελίξεις πυροδότησαν συζητήσεις ακόμα και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης για την πορεία της αγροτικής πολιτικής.
Αίτια των κινητοποιήσεων
Αυξημένο κόστος παραγωγής και χαμηλές τιμές: Ένα βασικό αίτιο δυσαρέσκειας ήταν η οικονομική πίεση που υφίστανται οι παραγωγοί. Τα έξοδα για ενέργεια, καύσιμα και λιπάσματα εκτοξεύθηκαν τα τελευταία χρόνια — ειδικά μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία — την ίδια στιγμή που οι τιμές παραγωγού για πολλά προϊόντα έπεσαν. Για παράδειγμα, στη Γερμανία οι τιμές γάλακτος υποχώρησαν το 2025 κάτω από το κόστος: το πρώτο εξάμηνο οι κτηνοτρόφοι λάμβαναν ~0,53 €/κιλό, οριακά όσο το κόστος, αλλά ως το τέλος της χρονιάς η τιμή έπεσε στα 0,46 €, φέρνοντας πολλές φάρμες στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Οι αγρότες κατήγγειλαν ότι οι μεγάλοι λιανέμποροι και οι γαλακτοβιομηχανίες συμπιέζουν τις τιμές με «πολέμους προσφορών», μεταφέροντας όλο το βάρος στους παραγωγούς — με το γερμανικό Αγροτικό Σύλλογο να προειδοποιεί πως, αν συνεχιστεί αυτό, οι αγρότες είναι έτοιμοι να αναβιώσουν τις δυναμικές διαδηλώσεις του παρελθόντος.
Ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές: Πολλές κινητοποιήσεις προκλήθηκαν από αποφάσεις κυβερνήσεων για φόρους ή περικοπές ενισχύσεων που επιδεινώνουν την οικονομική θέση των αγροτών. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η απόφαση της νέας κυβέρνησης να καταργήσει ένα παλιό φορολογικό προνόμιο και να επιβάλει φόρο κληρονομιάς 20% στη γεωργική γη αξίας άνω του £1 εκατ. προκάλεσε την οργή των αγροτών, οι οποίοι προειδοποίησαν ότι τέτοια μέτρα θα καταστρέψουν τις οικογενειακές φάρμες. Την ίδια στιγμή, στη Γερμανία η ομοσπονδιακή κυβέρνηση, υπό δημοσιονομική πίεση, ανακοίνωσε στα τέλη του 2024 ένα πρόγραμμα λιτότητας που περιελάμβανε τη σταδιακή κατάργηση φοροαπαλλαγών και επιδοτήσεων στο αγροτικό πετρέλαιο κίνησης (Agrardiesel) και στα αγροτικά οχήματα. Οι Γερμανοί αγρότες θεώρησαν άδικη την περικοπή αυτών των ζωτικών ενισχύσεων — που θα εξοικονομούσαν μόλις € 300 εκατ. στον προϋπολογισμό, όταν οι συνολικές επιδοτήσεις προς τον αγροτικό τομέα είναι ~€ 9 δισ. — και κατήγγειλαν ότι καλούνται να πληρώσουν δυσανάλογα το κόστος της δημοσιονομικής προσαρμογής.
Περιβαλλοντικοί και κλιματικοί περιορισμοί: Η μετάβαση σε μια ‘πράσινη’ γεωργία υπήρξε άλλη μία πηγή έντασης. Στην Ολλανδία, οι αγρότες εδώ και καιρό αντιδρούν στα αυστηρά μέτρα μείωσης των εκπομπών αζώτου (αμμωνία από την κτηνοτροφία) για την προστασία ευαίσθητων οικοσυστημάτων. Η προηγούμενη κυβέρνηση είχε θεσπίσει στόχο μείωσης 50% ως το 2030, κάτι που πολλοί αγρότες έκριναν αδύνατο χωρίς το κλείσιμο χιλιάδων αγροκτημάτων. Πράγματι, το 2025 η νέα κυβέρνηση της Χάγης — υπό την πίεση της ισχυρής αγροτικής παράταξης BBB — αποφάσισε να αναβάλει αυτόν τον στόχο για πέντε χρόνια, μεταθέτοντας την προθεσμία στο 2035, ώστε να δοθεί περισσότερος χρόνος προσαρμογής στους κτηνοτρόφους. Η κίνηση αυτή ήρθε σε σύγκρουση με δικαστικές αποφάσεις και τις υποχρεώσεις της χώρας βάσει της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, αντανακλά όμως το πολιτικό βάρος των αγροτικών αντιδράσεων. Παρομοίως, σε όλη την Ευρώπη οι αγρότες δηλώνουν ότι νιώθουν πιεσμένοι από ένα συνεχώς αυξανόμενο πλέγμα περιβαλλοντικών κανόνων — από τη μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων μέχρι τις νέες απαιτήσεις για την ευζωία των ζώων και τις κλιματικές επενδύσεις — που ανεβάζουν το κόστος και μειώνουν την παραγωγικότητα. Πολλοί θεωρούν ότι αντιμετωπίζονται περισσότερο ως «κηπουροί της υπαίθρου» παρά ως παραγωγοί τροφίμων, και εκφράζουν αγανάκτηση για τη γραφειοκρατία και τη συχνή αλλαγή κανονισμών, που δημιουργεί αβεβαιότητα, ειδικά στους μικρούς γεωργούς.
Φθηνές εισαγωγές και εμπορικές συμφωνίες: Ένα ακόμη αγκάθι είναι ο ανταγωνισμός από εισαγόμενα αγροτικά προϊόντα, που συχνά παράγονται φθηνότερα σε χώρες με χαμηλότερα πρότυπα. Οι Ευρωπαίοι αγρότες καταγγέλλουν ότι καλούνται να τηρούν αυστηρούς κανόνες, ενώ παράλληλα η αγορά πλημμυρίζει με φθηνά τρόφιμα από το εξωτερικό, δημιουργώντας άνισους όρους ανταγωνισμού. Στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης (π.χ. Πολωνία), υπήρξαν έντονες διαμαρτυρίες για τις μεγάλες ποσότητες δημητριακών που εισήχθησαν από την Ουκρανία μετά το 2022 — σε σημείο που αρκετές κυβερνήσεις επέβαλαν μονομερώς περιορισμούς στις ουκρανικές εισαγωγές για να προστατεύσουν τις τοπικές τιμές. Στη δυτική Ευρώπη, ιδιαίτερα στη Γαλλία, στο επίκεντρο βρέθηκε η προτεινόμενη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου ΕΕ–Mercosur. Από τα τέλη του 2024, όταν ανακοινώθηκε ότι η συμφωνία με τις χώρες της Ν. Αμερικής μπαίνει στην τελική ευθεία, οι Γάλλοι αγρότες ηγήθηκαν πανευρωπαϊκού κύματος αντιδράσεων, υποστηρίζοντας ότι η συμφωνία θα οδηγήσει σε μαζικές εισαγωγές φθηνού βοδινού, ζάχαρης, σιτηρών κ.ά. από τη Βραζιλία και άλλες χώρες, προϊόντων που δεν πληρούν τα ίδια πρότυπα ασφαλείας και περιβαλλοντικής προστασίας. Οι παραγωγοί φοβούνται ότι κάτι τέτοιο θα υπονομεύσει την ευρωπαϊκή κτηνοτροφία και γεωργία· όπως χαρακτηριστικά δήλωσε η πρόεδρος του γαλλικού συνδικάτου Coordination Rurale, «αν υπογραφεί η συμφωνία Mercosur, θα σημάνει το τέλος της γεωργίας μας».
Βασικά αιτήματα των αγροτών
Παρά τις διαφορετικές αφορμές κάθε χώρας, τα αιτήματα που προέβαλαν οι αγρότες το 2025 είχαν έναν κοινό παρονομαστή: την ανάγκη προστασίας του εισοδήματος και του τρόπου ζωής τους απέναντι σε αλλαγές που θεωρούνται απειλητικές.
Οικονομική ανάσα και δίκαιες τιμές: Οι αγρότες ζήτησαν άμεσα μέτρα για την εξισορρόπηση του αυξημένου κόστους παραγωγής και της πτώσης των τιμών παραγωγού. Σε πολλές περιπτώσεις απαίτησαν τη διατήρηση ή επαναφορά φορολογικών ελαφρύνσεων και επιδοτήσεων. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Γερμανίας, όπου οι διαδηλωτές αξίωσαν να μην κοπεί το ειδικό καθεστώς φθηνού αγροτικού πετρελαίου και η απαλλαγή τελών στα αγροτικά μηχανήματα. Ο πρόεδρος της Γερμανικής Ένωσης Αγροτών, Γιοάχιμ Ρούκβιντ, προειδοποίησε μάλιστα ότι οι κινητοποιήσεις που ήδη έγιναν ήταν «μόνο οι προσεισμοί» και αν η κυβέρνηση δεν αλλάξει πορεία, θα επακολουθήσει «έκρηξη» δυσαρέσκειας στην ύπαιθρο. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι αγρότες απαίτησαν από την κυβέρνηση να αποσύρει τον λεγόμενο ‘οικογενειακό φόρο’ στα αγροκτήματα, υποστηρίζοντας ότι η κατάργηση της παλιάς απαλλαγής κληρονομιάς θα αποτελέσει χαριστική βολή για πολλές μικρομεσαίες φάρμες. Γενικότερα, σε όλη την Ευρώπη οι παραγωγοί ζητούν μηχανισμούς που να εξασφαλίζουν βιώσιμο εισόδημα: είτε μέσω ρύθμισης της αγοράς (ώστε οι τιμές να μην πέφτουν κάτω του κόστους) είτε μέσω ενισχύσεων και αποζημιώσεων όταν πλήττονται από κρίσεις. Όπως τόνισε η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Αγροτικών Συλλόγων Copa-Cogeca σε επιστολή της προς την ηγεσία της ΕΕ, χρειάζεται μια συνεκτική πολιτική, που να προστατεύει τους αγρότες από τις διακυμάνσεις της αγοράς και τις επιπτώσεις των εμπορικών συμφωνιών.
Προστασία από τον αθέμιτο ανταγωνισμό: Κεντρικό αίτημα, ιδίως σε Γαλλία και άλλες χώρες της δυτικής Ευρώπης, ήταν η θωράκιση της ευρωπαϊκής αγοράς από φθηνές εισαγωγές που δεν τηρούν τα ίδια πρότυπα. Οι Γάλλοι αγρότες πίεσαν την κυβέρνησή τους να μπλοκάρει τη συμφωνία Mercosur και να διασφαλίσει ότι δεν θα ανοίξει η πόρτα σε αμφιβόλου ποιότητας προϊόντα από το εξωτερικό. Ζήτησαν ρητές εγγυήσεις από τον πρωθυπουργό (Φρανσουά Μπαϊρού) ότι η πολιτική του θα εστιάζει στην προστασία των μικρών παραγωγών που «συνθλίβονται από το ελεύθερο εμπόριο». «Θέλουμε ελέγχους στα εισαγόμενα προϊόντα, και όχι διαρκώς σε εμάς — έχουμε κουραστεί», δήλωσε χαρακτηριστικά ένας Γάλλος αγρότης στις διαδηλώσεις του Ιανουαρίου. Παρόμοια μηνύματα έστειλαν και άλλες χώρες: στην Πολωνία, το σύνθημα των κινητοποιήσεων ήταν «5 x STOP», περιλαμβάνοντας την αντίθεση στις εισαγωγές από Ουκρανία και στη συμφωνία Mercosur, ενώ η ολλανδική οργάνωση Farmers Defence Force τόνισε ότι οι Ευρωπαίοι αγρότες δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τρίτες χώρες με πολύ φθηνότερο εργατικό κόστος και χαλαρότερες ρυθμίσεις.
Ρεαλιστικοί περιβαλλοντικοί στόχοι και στήριξη για την προσαρμογή: Οι αγρότες αναγνωρίζουν την ανάγκη για πιο βιώσιμη γεωργία, αλλά ζητούν χρόνο, πόρους και ευελιξία στην προσαρμογή. Στην Ολλανδία, το αγροτικό κίνημα πέτυχε η νέα κυβέρνηση να υιοθετήσει μια πιο σταδιακή προσέγγιση στο πρόβλημα του αζώτου, δίνοντας παράταση πέντε ετών και ένα πακέτο εκκίνησης € 2,2 δισ. για τους κτηνοτρόφους που δραστηριοποιούνται κοντά σε προστατευόμενες περιοχές. «Το σχέδιο δίνει προοπτική στους αγρότες και χώρο για καινοτομία, ενώ παράλληλα συνεχίζουμε να εργαζόμαστε για την αποκατάσταση της φύσης», δήλωσε η υπουργός Γεωργίας Φέμκε Βίερσμα, εκπροσωπώντας μια προσπάθεια εξισορρόπησης ανάμεσα στις οικολογικές απαιτήσεις και τη βιωσιμότητα των αγροκτημάτων. Και σε άλλες χώρες, οι αγρότες απαίτησαν να ακουστεί η φωνή τους όταν καταρτίζονται αγροτικά μέτρα για το κλίμα. Για παράδειγμα, στην Γερμανία αντέδρασαν έντονα στην κυβερνητική εξαγγελία για άμεση κατάργηση της επιστροφής φόρου στο αγροτικό πετρέλαιο, με αποτέλεσμα η κυβέρνηση τελικά να αποσύρει το μέτρο της εφ’ άπαξ κατάργησης και να συμφωνήσει σε βαθμιαία μείωση της ενίσχυσης σε ορίζοντα τριετίας. Οι γεωργικές ενώσεις επιμένουν ότι απαιτούνται μεταβατικές διευκολύνσεις και επενδυτική στήριξη (π.χ. για «πράσινες» τεχνολογίες) ώστε οι αγρότες να μπορούν να συμμορφωθούν με νέους κανόνες χωρίς να καταστραφούν οικονομικά.
Μορφές διαμαρτυρίας
Οι κινητοποιήσεις των αγροτών, το 2025, υπήρξαν θεαματικές και ποικιλόμορφες, προσελκύοντας εκτεταμένη κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης. Το κύριο όπλο των διαδηλωτών ήταν τα ίδια τους τα τρακτέρ. Σε όλες τις προαναφερθείσες χώρες, οργανώθηκαν εντυπωσιακές πορείες τρακτέρ προς πρωτεύουσες και μεγάλα αστικά κέντρα, μεγάλα κομβόι αγροτικών μηχανημάτων. Στη Γαλλία, εκατοντάδες τρακτέρ ξεκίνησαν τα ξημερώματα της 5ης Ιανουαρίου από διάφορες επαρχίες με προορισμό το Παρίσι, σε μια προσπάθεια να αποκλείσουν τις οδικές αρτηρίες γύρω από την πόλη. Η αστυνομία έσπευσε να στήσει οδοφράγματα και να απαγορεύσει την είσοδο των βαρέων οχημάτων στο κέντρο, ωστόσο αυτό δεν απέτρεψε σοβαρά μποτιλιαρίσματα πολλών χιλιομέτρων.
Παρόμοια κατάσταση διαμορφώθηκε και στο Λονδίνο, πρόσφατα: στις 26 Νοεμβρίου, ημέρα παρουσίασης του προϋπολογισμού, Βρετανοί αγρότες αψήφησαν την εντολή της Μητροπολιτικής Αστυνομίας που απαγόρευε τα τρακτέρ στο Ουεστμίνστερ, και οδήγησαν δεκάδες μηχανήματα στο κέντρο, παρκάροντάς τα έξω από το κοινοβούλιο με πανό διαμαρτυρίας. Μάλιστα, κάποιοι εμφανίστηκαν με χριστουγεννιάτικη διάθεση: ένας αγρότης έντυσε τον εαυτό του Άη Βασίλη και στόλισε το τρακτέρ του με έλατο, συνοδεύοντας το με ένα πλακάτ που έγραφε: «Farmer Christmas – στη λίστα των κακών παιδιών: Στάρμερ, Ρηβς…», στοχοποιώντας την ηγεσία του κυβερνώντος κόμματος.
Ανάλογες κινητοποιήσεις με τρακτέρ έγιναν και στη Γερμανία: τον Ιανουάριο, πάνω από 5.000 τρακτέρ κατέκλυσαν το Βερολίνο, παρατάχθηκαν μπροστά στην Πύλη του Βρανδεμβούργου και έστειλαν ηχηρό μήνυμα στην κυβέρνηση Σολτς. Εξίσου δυναμικές ήταν οι διαδηλώσεις στην ολλανδική ύπαιθρο το φθινόπωρο, όπου δεκάδες αγρότες απέκλεισαν με τα μηχανήματά τους την έδρα της επαρχιακής κυβέρνησης στο Ντεν Μπος, διαμαρτυρόμενοι για το νέο σχέδιο στάβλων της επαρχίας Βορείου Μπραμπάντ.
«Αυτή τη στιγμή βρίσκονται 200 τρακτέρ στο μπλόκο της Θήβας», δηλώνει ο αντιπρόεδρος του Αγροτικού Συλλόγου Θήβας, Κώστας Καφές, τονίζοντας ότι οι αγρότες «παράγουν ό,τι τρώει η κοινωνία», αλλά αισθάνονται «χωρίς καμία βοήθεια, μόνοι απέναντι σε συνεχώς αυξανόμενες δυσκολίες».
Όπως σημειώνει, το στάρι αυτή την περίοδο πωλείται προς 0,18 €/κιλό, την ώρα που το ψωμί φτάνει τα 2 ευρώ. Υπενθυμίζει ότι όταν η τιμή του σιταριού είχε ανέβει στα 0,50 €/κιλό, η τιμή του ψωμιού αυξήθηκε μέσα σε μία εβδομάδα και «δεν ξαναμειώθηκε έκτοτε», παρότι η τιμή του παραγωγού έχει πλέον υποχωρήσει.
Ο ίδιος υπολογίζει το κόστος παραγωγής στα 0,25 €/κιλό, επισημαίνοντας ότι με σημερινή τιμή 0,18 €/κιλό οι παραγωγοί γράφουν ζημίες και υποστηρίζει ότι μια τιμή τουλάχιστον 0,27 €/κιλό θα επέτρεπε την κάλυψη των εξόδων.
Ο κος Καφές υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει ουσιαστική στήριξη ούτε από το κράτος ούτε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, κατηγορώντας την πολιτεία ότι αφήνει τους αγρότες εκτεθειμένους («Το κράτος τα έφαγε [ΟΠΕΚΕΠΕ]. Αυτή είναι η αλήθεια»), ενώ ταυτόχρονα «τους εμφανίζει ως υπεύθυνους» για τις υψηλές τιμές στο ράφι.
«Δεν ζητάμε τίποτα παραπάνω από το να είμαστε βιώσιμοι. Θέλουμε το ρεύμα και το πετρέλαιο όπως τα δικαιούμαστε και μια δίκαιη αξία για ό,τι παράγουμε», καταλήγει.
Σε μια δυναμική κινητοποίηση που υπολογίζεται ότι θα προκαλέσει σημαντικές επιπτώσεις στην κυκλοφορία της περιοχής, οι αγρότες της Εύβοιας κλείνουν την Υψηλή Γέφυρα Ευρίπου, στη Χαλκίδα ως τμήμα της ευρύτερης αγροτικής κινητοποίησης που λαμβάνει χώρα σε ολόκληρη τη χώρα. Η κινητοποίηση αυτή αποτελεί σαφή ένδειξη της απόγνωσης του αγροτικού κόσμου για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει, από την ευλογιά του ζωικού κεφαλαίου μέχρι τα σκάνδαλα διαφθοράς που έχουν διαστρεβλώσει τα συστήματα στήριξης.
Η κινητοποίηση της Τετάρτης 10 Δεκεμβρίου
Πανευβοϊκή συγκέντρωση πραγματοποιήθηκε σήμερα, Τετάρτη 10 Δεκεμβρίου, στις 10:30 το πρωί, έξω από το Διοικητήριο της Περιφερειακής Ενότητας Ευβοίας στη Χαλκίδα, με κομβόι αγροτικών μηχανημάτων, τρακτέρ και μελισσοκομικών φορτηγών. Οι αγρότες ξεκίνησαν από τις πρώτες πρωινές ώρες με τα τρακτέρ τους προκειμένου να φτάσουν στη Χαλκίδα και, σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες, το κομβόι κατευθύνθηκε προς την Υψηλή Γέφυρα όπου προέβη στον αποκλεισμό της. Αυτή η ενέργεια αποτελεί την κλιμάκωση των κινητοποιήσεων, μετά τα πρώτα μπλόκα σε Κήρινθο και Ιστιαία.
Η απόφαση για το κλείσιμο της γέφυρας λήφθηκε σε σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 6 Δεκεμβρίου στο Δημαρχείο Ψαχνών, όπου σύλλογοι και συνεταιρισμοί από όλον τον νομό συμφώνησαν σε κοινό μέτωπο διεκδικήσεων. Πάνω από δώδεκα Αγροτικοί και Μελισσοκομικοί Σύλλογοι έχουν συνυπογράψει τις κινητοποιήσεις, τονίζοντας πως «ο μόνος δρόμος είναι ο κοινός αγώνας — διαφορετικά ο κλάδος μας θα σβήσει».
Ο φετινός Δεκέμβριος έχει αναδειχθεί ως κρίσιμη περίοδος για τις αγροτικές κινητοποιήσεις, που χαρακτηρίζονται από συνεχή κλιμάκωση. Την Παρασκευή 5 Δεκεμβρίου, αγρότες και κτηνοτρόφοι από Επανομή, Τρίλοφο, Βασιλικά, Χαλκιδική, Γαλάτιστα και Τρίγλια έστησαν το αγροτικό μπλόκο στα «Πράσινα Φανάρια», στο κομβικό σημείο της διασταύρωσης πριν από το αεροδρόμιο «Μακεδονία». Παράλληλα, στη Δυτική Ελλάδα, με αποκλεισμό της Γέφυρας Ρίου-Αντιρρίου την Τετάρτη στις 11 το πρωί, οι κινητοποιήσεις έχουν γίνει πανελλαδικές.
Πέρα από τη Χαλκίδα, τα μπλόκα έχουν επεκταθεί σε όλη τη χώρα. Στη Βόρεια Εύβοια ενισχύονται τα μπλόκα στην Κήρινθο, στο 59ο χιλιόμετρο του δρόμου Χαλκίδας-Αιδηψού, και στην Ιστιαία. Στη Θεσσαλία, εκατοντάδες τρακτέρ βρίσκονται παρατεταγμένα στο μπλόκο της Νίκαιας, με την εθνική οδό Αθηνών-Θεσσαλονίκης να παραμένει κλειστή και στα δύο ρεύματα.
Αγρότες και κτηνοτρόφοι της Ναυπακτίας, της Δωρίδας, του Μεσολογγίου και της Βόνιτσας παραμένουν στα μπλόκα που έχουν στήσει στις γέφυρες του Μόρνου και του Ευήνου, καθώς και στην Αμβρακία οδό.
Ιδιαίτερη σημασία φέρει το μπλόκο του λιμανιού του Βόλου, το οποίο αποτελεί ένα «crash test» για την κλιμάκωση των αγροτικών κινητοποιήσεων. Οι αγρότες από τη Μαγνησία και τη Θεσσαλία πραγματοποίησαν σήμερα το πρωί τον εμπορικό αποκλεισμό του λιμανιού, τον οποίο τώρα έχουν τερματίσει, αποχωρώντας οργανωμένα από το λιμάνι επιστρέφοντας με τα τρακτέρ τους στο μπλόκο της Νίκαιας. Ομοίως, οι αλιείς που συμμετείχαν απέσυραν τα καΐκια τους από την προβλήτα.
Κομβικές αποφάσεις και επόμενα βήματα
Κατευθυντήριας σημασίας αναμένεται να είναι η πανελλαδική σύσκεψη που θα γίνει το Σάββατο 13 Δεκεμβρίου, στις 12 το μεσημέρι, στο πολιτιστικό κέντρο της Νίκαιας Λάρισας. Σε αυτή τη σύσκεψη θα ληφθούν αποφάσεις για τον συντονισμό των μπλόκων σε πανελλαδική κλίμακα και τις επόμενες κινήσεις των αγροτών απέναντι στην κυβέρνηση.
Οι αγρότες έχουν δηλώσει αποφασισμένοι να μην υποχωρήσουν εύκολα και να εντείνουν τις κινητοποιήσεις. Στον Μπράλο, οι αγρότες έχουν ανακοινώσει ότι «έως και την Παρασκευή 12 Δεκεμβρίου θα κλείνουν καθημερινά όλους τους παραδρόμους από τις 4 έως 5 κάθε απόγευμα».
Το κλείσιμο της Υψηλής Γέφυρας από τους αγρότες αποτελεί σαφή ένδειξη του βαθμού αγωνίας και απόγνωσης που χαρακτηρίζει τον πρωτογενή τομέα της Ελλάδας. Οι αγρότες εξέφρασαν σαφώς ότι τα αιτήματά τους δεν αποτελούν υπερβολές, αλλά όρους επιβίωσης.
Με τη συνέχιση των αγροτικών κινητοποιήσεων και με αποκλεισμό σημαντικών υποδομών όπως γέφυρες, λιμάνια και εθνικές οδοί, η κατάσταση αναμένεται να παραμείνει τεταμένη στις ερχόμενες εβδομάδες. Τα σημάδια δείχνουν ότι δεν πρόκειται να υπάρξει εύκολη λύση εάν δεν υπάρξουν ουσιαστικές κυβερνητικές δεσμεύσεις για τα αιτήματα του αγροτικού κόσμου.
Σε μετωπική σύγκρουση βρίσκονται η κυβέρνηση και οι αγρότες, με τις αγροτικές κινητοποιήσεις να κλιμακώνονται και να αποκτούν πανελλαδική έκταση. Οι δρόμοι από τον Έβρο μέχρι την Κρήτη γεμίζουν με τρακτέρ σε μπλόκα, σε μια διαμαρτυρία πρωτοφανούς κλίμακας που δεν έχει προηγούμενο σε αριθμό συμμετοχών. Παρά την όποια ταλαιπωρία, η κοινή γνώμη συμπαρατάσσεται σε μεγάλο βαθμό με τους αγρότες. Πολλοί πολίτες δείχνουν κατανόηση για την παρουσία των αγροτών στους δρόμους, αναγνωρίζοντας ότι τα προβλήματα που πλήττουν τον πρωτογενή τομέα αντικατοπτρίζονται στην καθημερινότητα όλων — από τις τιμές στα ράφια των καταστημάτων έως τη διαθεσιμότητα βασικών αγαθών.
Από την άλλη πλευρά, η κυβέρνηση έχει επιλέξει μια σκληρή γραμμή απέναντι στα αγροτικά μπλόκα. Ακολουθεί μια τακτική «κοινωνικού αυτοματισμού», επιχειρώντας να στρέψει άλλα κοινωνικά στρώματα κατά των κινητοποιήσεων, επικαλούμενη τα προβλήματα που προκαλούν στις μετακινήσεις και στην αγορά. Ωστόσο, αυτή η αντιπαραθετική προσέγγιση δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερη απήχηση, δεδομένου ότι η πλειονότητα της κοινωνίας συμμερίζεται τα αιτήματα των αγροτών. Ακόμη και μεμονωμένα επεισόδια έντασης που σημειώθηκαν — και τα οποία καταδικάστηκαν από όλους — δεν φαίνεται να μειώνουν τη γενική συμπάθεια προς τον αγώνα των αγροτών. Το αποτέλεσμα είναι μια πρωτόγνωρη πίεση προς την κυβέρνηση, η οποία καλείται να διαχειριστεί μια σύγκρουση με έναν κλάδο που απολαμβάνει ασυνήθιστα ευρεία κοινωνική υποστήριξη.
Δίκαια αιτήματα και αλυσιδωτές επιπτώσεις
Οι αγρότες δηλώνουν αποφασισμένοι να παραμείνουν στα μπλόκα έως ότου ικανοποιηθούν συγκεκριμένα αιτήματά τους, τα οποία θεωρούν ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή τους. Οι λόγοι της αγανάκτησης των αγροτών είναι πολλοί και αλληλένδετοι:
Καθυστερήσεις στις οφειλόμενες πληρωμές: Σημαντικά ποσά (υπολογίζεται ότι φτάνουν τα 1-2 δισεκατομμύρια ευρώ) από επιδοτήσεις και ενισχύσεις δεν έχουν ακόμα καταβληθεί. Οι καθυστερήσεις αυτές αφήνουν τους παραγωγούς χωρίς ρευστότητα και δημιουργούν αλυσιδωτά προβλήματα: όταν ο αγρότης δεν πληρώνεται έγκαιρα, αδυνατεί να πληρώσει τον γεωπόνο, τον προμηθευτή και γενικά τους συνεργάτες του, επηρεάζοντας ολόκληρη την εφοδιαστική αλυσίδα στον πρωτογενή τομέα. Με άλλα λόγια, το ζήτημα δεν αφορά μόνο μια επαγγελματική ομάδα, αλλά διαπερνά την οικονομική αλυσίδα της αγροτικής παραγωγής.
Το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ: Προσφάτως αποκαλύφθηκε σκάνδαλο στον οργανισμό που είναι υπεύθυνος για τις πληρωμές αγροτικών επιδοτήσεων. Το γεγονός αυτό έχει κλονίσει την εμπιστοσύνη των παραγωγών και θεωρείται από πολλούς η «σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι». Βλέποντας κακοδιαχείριση ή πιθανές παρατυπίες στον κρίσιμο αυτό μηχανισμό, οι αγρότες αισθάνονται έντονη αγανάκτηση, καθώς εκτιμούν ότι τέτοια προβλήματα συμβάλλουν στις καθυστερήσεις και στην αβεβαιότητα των πληρωμών τους.
Αυξημένο κόστος και μειωμένη βιωσιμότητα: Οι τιμές των καυσίμων, των λιπασμάτων και των ζωοτροφών έχουν αυξηθεί, ενώ την ίδια στιγμή οι παραγωγοί συχνά πουλούν τα προϊόντα τους σε τιμές που μόλις καλύπτουν — ή δεν καλύπτουν — το κόστος παραγωγής. Αυτό το ασφυκτικό περιθώριο κέρδους οδηγεί πολλούς αγρότες σε οικονομικό αδιέξοδο. Η κατάσταση δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο, όπου οι παραγωγοί δανείζονται ή καθυστερούν πληρωμές για να συνεχίσουν τη δραστηριότητά τους, δημιουργώντας αβεβαιότητα για την επιβίωση.
Υπαρξιακή ανασφάλεια για το επάγγελμα: Πολλοί αγρότες — και ιδιαίτερα οι νεότεροι — φοβούνται ότι αν οι συνθήκες δεν βελτιωθούν, θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν το επάγγελμα. Ήδη παρατηρείται πως λιγότεροι νέοι στρέφονται στη γεωργία και την κτηνοτροφία, βλέποντας το μέλλον του κλάδου αβέβαιο. Αυτή η προοπτική εγκατάλειψης του πρωτογενούς τομέα εντείνει την ανησυχία, καθώς διακυβεύεται όχι μόνο η προσωπική τους επιβίωση αλλά και η συνέχεια της αγροτικής παραγωγής στη χώρα.
Οι παραπάνω παράγοντες εξηγούν γιατί οι αγροτικές κινητοποιήσεις χαίρουν αποδοχής από την κοινωνία. Τα αιτήματα χαρακτηρίζονται ευρέως δίκαια και λογικά, καθώς συνδέονται άμεσα με την επιβίωση ενός κλάδου που αφορά όλους. Η πίεση προς την κυβέρνηση να δώσει λύσεις είναι συνεπώς ισχυρή, διότι τυχόν αδιαφορία δεν θα πλήξει μόνο ένα επαγγελματικό στρώμα, αλλά θα έχει ευρύτερες κοινωνικοοικονομικές συνέπειες.
Πώς γίνεται τα μανταρίνια να πωλούνται από τον παραγωγό 0,20 λεπτά/κιλό και στο ράφι των σούπερ μάρκετ να είναι οι τιμές εξωπραγματικές; Όταν στο παιχνίδι μπαίνουν και οι ευρωπαϊκές συμφωνίες για αδασμολόγητες εισαγωγές αγαθών από τρίτες, συνήθως υποανάπτυκτες, χώρες, πώς να το ανταγωνιστούν; Η ενεργειακή κρίση, η πράσινη ευρωπαϊκή μετάβαση, οι πολλαπλοί φόροι, η ακρίβεια στα έξοδα παραγωγής και στα έξοδα διαβίωσης οδηγούν τους αγρότες σε αδιέξοδο.
Δομική κρίση του πρωτογενούς τομέα
Πίσω από την τωρινή σύγκρουση αναδύεται μια βαθύτερη, δομική κρίση του πρωτογενούς τομέα. Το πρόβλημα δεν περιορίζεται σε συγκυριακές δυσκολίες ή σε έναν ακόμα κύκλο διαμαρτυριών· αντιθέτως, πρόκειται για ένα χρόνιο ζήτημα που έχει φτάσει πλέον σε οριακό σημείο.
Μείωση των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων: Η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης φέρνει σταδιακή μείωση των επιδοτήσεων προς τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους. Κάθε χρόνο, τα ποσά των οικονομικών ενισχύσεων που δικαιούνται οι παραγωγοί μειώνονται, γεγονός που συρρικνώνει ένα σημαντικό σταθερό εισόδημα, στο οποίο βασίζονταν πολλοί αγρότες. Αυτή η εξέλιξη σημαίνει ότι το υφιστάμενο μοντέλο δεν είναι βιώσιμο μακροπρόθεσμα: ακόμα κι αν σήμερα βρεθούν πόροι για να κλείσουν προσωρινά οι τρέχουσες οικονομικές τρύπες, του χρόνου τα ίδια προβλήματα πιθανότατα θα επανεμφανιστούν εντονότερα.
Χαμηλή ανταγωνιστικότητα και απόδοση: Πέραν των επιδοτήσεων, αναδεικνύονται σοβαρές υστερήσεις στην παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα της ελληνικής αγροτικής παραγωγής. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της απόδοσης ανά έκταση καλλιεργήσιμης γης: εκτιμάται ότι στην Ελλάδα το μέσο έσοδο ανά στρέμμα γης βρίσκεται περίπου στα 200 ευρώ, ενώ σε άλλες χώρες με προηγμένη γεωργία τα αντίστοιχα μεγέθη είναι πολλαπλάσια (ενδεικτικά, γύρω στα 1.500 ευρώ στην Ολλανδία και 1.400 ευρώ στο Ισραήλ, παρά το γεγονός ότι το Ισραήλ έχει δυσμενέστερες φυσικές συνθήκες όπως εκτεταμένες ερημικές εκτάσεις). Αυτή η σύγκριση καταδεικνύει ότι υπάρχει τεράστιο περιθώριο βελτίωσης στην Ελλάδα. Η χώρα διαθέτει φυσικές προϋποθέσεις για υψηλή παραγωγικότητα και ποικιλία προϊόντων — εύφορες εκτάσεις, ήπιο κλίμα, ποικιλία μικροκλιμάτων — όμως αυτές οι δυνατότητες δεν έχουν αξιοποιηθεί πλήρως.
Γήρανση του αγροτικού πληθυσμού: Όπως αναφέρθηκε, ολοένα και λιγότεροι νέοι επιλέγουν να ασχοληθούν με αγροτικά επαγγέλματα. Ακόμη και οι γονείς αγρότες δεν προτρέπουν τα παιδιά τους να γίνουν νέοι αγρότες, με αποτέλεσμα πτώση στις αιτήσεις του προγράμματος. Το δημογραφικό αυτό πρόβλημα σημαίνει ότι ο πρωτογενής τομέας όχι μόνο συρρικνώνεται οικονομικά, αλλά χάνει σταδιακά και το ανθρώπινο δυναμικό του.
Όλα τα παραπάνω συνθέτουν ένα σκηνικό παραγωγικού αδιεξόδου. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι εάν δεν αντιμετωπιστούν οι δομικές αυτές παθογένειες, οι αγροτικές κινητοποιήσεις θα εξελιχθούν σε ετήσιο φαινόμενο που θα κλιμακώνεται, καθώς κάθε χρόνο η πίεση θα αυξάνεται. Η τρέχουσα αναμέτρηση απλώς φέρνει στην επιφάνεια συσσωρευμένα προβλήματα δεκαετιών, τα οποία απαιτούν συνολική επανεξέταση και μεταρρυθμίση του πρωτογενούς τομέα.
Αυτάρκεια και ανάγκη εθνικού σχεδιασμού
Μέσα στη συζήτηση για την κρίση στον πρωτογενή τομέα, επανέρχεται με έμφαση η έννοια της εθνικής αυτάρκειας. Όπως υπογραμμίζουν αγρότες και αναλυτές, μια χώρα που δεν μπορεί να καλύψει βασικές διατροφικές της ανάγκες από την δική της παραγωγή είναι μια χώρα ευάλωτη και εξαρτημένη από εξωτερικούς παράγοντες. Η Ελλάδα ιστορικά έχει τη δυνατότητα — λόγω γεωγραφίας και κλίματος — να παράγει ένα μεγάλο εύρος προϊόντων, εξασφαλίζοντας σε μεγάλο βαθμό την αυτάρκειά της, μια δυνατότητα που έχουν λίγες χώρες στη Γη. Ωστόσο, η σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα απέχει από αυτό το ιδανικό. Η μείωση της παραγωγής σε ορισμένους τομείς και η αύξηση των εισαγωγών βασικών αγαθών υποδηλώνουν ότι το μοντέλο χρειάζεται αναπροσαρμογή. Η προοπτική αναδιάρθρωσης της γεωργίας και της κτηνοτροφίας στη χώρα συζητείται πλέον ανοιχτά ως αναγκαιότητα.
Καθοριστικής σημασίας θεωρείται η κατάρτιση ενός μακροπρόθεσμου εθνικού σχεδίου για τον πρωτογενή τομέα. Πολλοί παρατηρητές σημειώνουν ότι απαιτείται μια συνολική στρατηγική με ορίζοντα τουλάχιστον δεκαετίας ή και εικοσαετίας, η οποία να στηριχθεί σε επιστημονικά δεδομένα και τεχνογνωσία. Μια πρόταση που κερδίζει έδαφος είναι η εκπόνηση αυτού του σχεδίου από ανεξάρτητους φορείς κύρους — για παράδειγμα από πανεπιστημιακά ιδρύματα και ειδικούς στον αγροτικό τομέα — ώστε το αποτέλεσμα να έχει επιστημονική τεκμηρίωση και να χαίρει γενικής αποδοχής.
Εξίσου σημαντικό είναι το στοιχείο της εθνικής συνεννόησης. Δεδομένου ότι τα οφέλη από μια αγροτική μεταρρύθμιση θα αφορούν τη χώρα μακροπρόθεσμα, θεωρείται κρίσιμο όλες οι πολιτικές δυνάμεις να συμφωνήσουν σε βασικές αρχές και στόχους αυτού του σχεδίου. Η διακομματική συναίνεση θα εξασφαλίσει ότι ο σχεδιασμός δεν θα αλλάζει ριζικά με κάθε εναλλαγή κυβέρνησης, αλλά αντιθέτως θα υπάρξει συνέχεια και συνέπεια στην εφαρμογή των απαραίτητων μέτρων.
Η θεσμοθέτηση ειδικής, ισόβιας και αφορολόγητης σύνταξης ύψους 1.700 ευρώ μηνιαίως για τους πληγέντες των τραγωδιών στο Μάτι και στη Μάνδρα αποτελεί ένα από τα πιο ισχυρά, θεσμικά μέτρα που έχει λάβει η Πολιτεία τα τελευταία χρόνια για την ηθική και οικονομική αποκατάσταση θυμάτων φυσικών καταστροφών στην Ελλάδα. Η ρύθμιση, που εναρμονίζει επιτέλους το καθεστώς στήριξης των πληγέντων με αυτό των θυμάτων της τραγωδίας στα Τέμπη, συνδυάζει το σταθερό μηνιαίο εισόδημα με πλήρη θωράκιση αποζημιώσεων, διαγραφή οφειλών και διευρυμένη υγειονομική και ψυχοκοινωνική στήριξη, προβάλλοντας την ειδική σύνταξη ως κεντρικό πυλώνα ενός ευρύτερου πλέγματος προστασίας. Παράλληλα, συμπληρώνεται από ρυθμίσεις που απλοποιούν τη δικαστική διεκδίκηση αποζημιώσεων, με το Δημόσιο να παραιτείται από ένδικα μέσα και να επιταχύνει τις καταβολές.
Ιστορικό των τραγωδιών και η πορεία μέχρι τη θεσμοθέτηση της σύνταξης
Η πλημμύρα της 15ης Νοεμβρίου 2017 στη Μάνδρα Δυτικής Αττικής και η πυρκαγιά της 23ης Ιουλίου 2018 στην Ανατολική Αττική (Μάτι και γύρω περιοχές) θεωρούνται από τις πλέον τραυματικές φυσικές καταστροφές στη σύγχρονη Ελλάδα, με δεκάδες νεκρούς και τραυματίες, τεράστιες υλικές ζημιές και βαθύ κοινωνικό τραύμα. Οι καταστροφές αυτές ανέδειξαν όχι μόνο τις παθογένειες στον χωροταξικό και αντιπλημμυρικό σχεδιασμό, αλλά και τα σοβαρά ελλείμματα στον μηχανισμό άμεσης κρατικής ανταπόκρισης, τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και αποκατάστασης.
Σε πρώτη φάση, η κρατική παρέμβαση επικεντρώθηκε σε έκτακτες ενισχύσεις, αποζημιώσεις για υλικές ζημιές, μέτρα στήριξης επιχειρήσεων και ορισμένα κοινωνικά βοηθήματα στις οικογένειες των νεκρών. Ωστόσο, η απουσία ενός σταθερού, ειδικού συνταξιοδοτικού καθεστώτος για τους συγγενείς των θυμάτων και τους βαριά τραυματίες, σε συνδυασμό με τη χρονοβόρο δικαστική διεκδίκηση αποζημιώσεων, διατήρησε την αίσθηση αδικίας και εγκατάλειψης για χρόνια.
Το κενό αυτό επιχειρήθηκε να καλυφθεί σταδιακά μέσα από δικαστικές αποφάσεις αποζημίωσης λόγω ψυχικής οδύνης και ηθικής βλάβης, με το Δημόσιο συχνά να προσφεύγει σε ένδικα μέσα, επιμηκύνοντας τον χρόνο μέχρι την τελική καταβολή. Το 2025, ωστόσο, ψηφίστηκε ειδική ρύθμιση που προβλέπει ότι το Ελληνικό Δημόσιο παραιτείται από εφέσεις και άλλα ένδικα μέσα κατά αποφάσεων που αφορούν αποζημιώσεις για θανάτους και τραυματισμούς στις τραγωδίες Μάτι και Μάνδρα, με στόχο την ταχεία καταβολή των ποσών.
Στο πλαίσιο αυτό, σε διάστημα περίπου έξι μηνών από την ψήφιση της ρύθμισης, το Δημόσιο είχε ήδη αποσυρθεί από δεκάδες ένδικα μέσα και είχε καταβάλει αποζημιώσεις σχεδόν 2,9 εκατ. ευρώ σε 37 υποθέσεις, με μέσο χρόνο καταβολής περίπου έναν μήνα από την ολοκλήρωση των δικαιολογητικών. Η εξέλιξη αυτή αποτέλεσε το προοίμιο για την πιο ολοκληρωμένη θεσμική παρέμβαση: την καθιέρωση ειδικής σύνταξης 1.700 ευρώ για τους πληγέντες.
Χαρακτηριστικά της ειδικής σύνταξης των 1.700 ευρώ
Η νέα ειδική σύνταξη ορίζεται ρητά ως ποσό ίσο με το τετραπλάσιο της πλήρους εθνικής σύνταξης, όπως αυτή ισχύει κάθε φορά. Με βάση τα σημερινά δεδομένα, το ποσό προσδιορίζεται στα 1.700 ευρώ μηνιαίως, γεγονός που την τοποθετεί σε επίπεδο σαφώς ανώτερο από τις συνήθεις συντάξεις γήρατος ή αναπηρίας και υποδηλώνει έναν έντονο αναδιανεμητικό και συμβολικό χαρακτήρα.
Το κρίσιμο στοιχείο είναι ότι η σύνταξη συνδέεται διαρκώς με την εθνική σύνταξη: κάθε μελλοντική αύξηση της εθνικής σύνταξης μεταφέρεται αυτόματα και στην ειδική σύνταξη, διασφαλίζοντας ότι το επίπεδο προστασίας δεν θα διαβρώνεται από τον πληθωρισμό ή τη μισθολογική εξέλιξη. Έτσι, η παροχή δεν λειτουργεί ως ένα στατικό βοήθημα, αλλά ως ένας ζωντανός μηχανισμός διαρκούς προσαρμογής.
Ένα από τα πιο ουσιαστικά χαρακτηριστικά της σύνταξης είναι η πλήρης θωράκιση της από φορολογικές και λοιπές επιβαρύνσεις. Συγκεκριμένα:
Είναι αφορολόγητη, δηλαδή δεν προσμετράται στο φορολογητέο εισόδημα των δικαιούχων.
Είναι ακατάσχετη και ανεκχώρητη, κάτι που σημαίνει ότι δεν μπορεί να κατασχεθεί για χρέη προς το Δημόσιο, ασφαλιστικά ταμεία, τράπεζες ή τρίτους ούτε να εκχωρηθεί.
Δεν συμψηφίζεται με οφειλές ούτε συνδέεται με ρυθμίσεις χρεών ή εξωδικαστικούς μηχανισμούς.
Παράλληλα, η σύνταξη δεν στερεί άλλες κοινωνικές παροχές και καταβάλλεται ανεξαρτήτως τυχόν άλλης σύνταξης ή μισθού, είτε από τον ιδιωτικό είτε από τον δημόσιο τομέα. Επομένως, δεν πρόκειται για μια παροχή που αντικαθιστά άλλα δικαιώματα, αλλά για πρόσθετο δίχτυ ασφαλείας.
Η σύνταξη έχει ισόβιο χαρακτήρα για τους βασικούς δικαιούχους (π.χ. γονείς, σύζυγοι, βαριά εγκαυματίες), υπό τις προϋποθέσεις που ορίζονται ειδικά για κάθε κατηγορία. Ειδικές διατάξεις ρυθμίζουν τη σχέση της σύνταξης με άλλα επιδόματα ή ενισχύσεις που έχουν θεσπιστεί στο παρελθόν για τις ίδιες τραγωδίες.
Για παράδειγμα, προβλέπεται ότι τέκνα αποβιωσάντων, τα οποία δικαιούνται τόσο την ειδική σύνταξη όσο και μηνιαία οικονομική ενίσχυση από προηγούμενες πράξεις νομοθετικού περιεχομένου ή νόμους στήριξης πληγέντων, λαμβάνουν το μεγαλύτερο από τα δύο ποσά, ώστε να αποφεύγονται αλληλοεπικαλύψεις και να διατηρείται η συνοχή της κοινωνικής πολιτικής.
Ποιοι δικαιούνται τη σύνταξη: Μάτι
Στην περίπτωση της πυρκαγιάς στο Μάτι, η ειδική σύνταξη χορηγείται κατ’ αρχήν σε συγγενείς πρώτου βαθμού των θυμάτων. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται ενδεικτικά:
Γονείς των αποβιωσάντων
Σύζυγοι ή σύμφωνοι συμβίωσης
Τέκνα, με ειδικούς όρους ως προς τη διάρκεια λήψης
Η στόχευση στους συγγενείς πρώτου βαθμού αντανακλά τη λογική της παροχής ως αποκατάσταση του εισοδήματος που χάθηκε με τον θάνατο του «τροφοδότη» της οικογένειας, αλλά και ως έμπρακτη αναγνώριση της ψυχικής και κοινωνικής βλάβης που υπέστη ο στενός οικογενειακός κύκλος.
Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν οι εγκαυματίες της πυρκαγιάς στο Μάτι, οι οποίοι υπέστησαν εγκαύματα δεύτερου ή τρίτου βαθμού και έχουν πιστοποιημένη αναπηρία τουλάχιστον 50%. Βασική προϋπόθεση είναι να περιλαμβάνονται στο Μητρώο Εγκαυματιών, ένα ειδικό μητρώο που λειτουργεί ως επίσημη καταγραφή των βαριά τραυματισμένων.
Για τους εγκαυματίες, η σύνταξη λειτουργεί ως αντιστάθμισμα της μόνιμης ή μακροχρόνιας απώλειας επαγγελματικής ικανότητας, καθώς και στις αυξημένες ανάγκες υγειονομικής και ψυχολογικής υποστήριξης που συνοδεύουν τα βαριά εγκαύματα. Το ισόβιο και μη ανταποδοτικό της παροχής υπογραμμίζει ότι δεν αποτελεί προϊόν ασφαλιστικών εισφορών, αλλά ειδική κρατική αναγνώριση μιας ιδιότυπης «δημόσιας θυσίας» σε συνθήκες κρατικής ανεπάρκειας.
Ποιοι δικαιούνται τη σύνταξη: Μάνδρα
Για την τραγωδία στη Μάνδρα, η ειδική σύνταξη θεσπίζεται υπέρ της οικογένειας όσων απεβίωσαν κατά τη διάρκεια και εξαιτίας της πλημμύρας της 15ης Νοεμβρίου 2017 στη Δυτική Αττική.
Τυπικά δικαιούχοι μπορεί να είναι:
Ο/η επιζών σύζυγος ή σύμφωνος συμβίωσης
Τα τέκνα των αποβιωσάντων
Άλλοι στενοί συγγενείς, όπως γονείς, με ειδικούς όρους και ιεράρχηση, σύμφωνα με τη λογική των «έμμεσων» συντάξεων λόγω θανάτου
Η ρύθμιση αναγνωρίζει ρητά ότι ο θάνατος προήλθε «κατά τη διάρκεια και εξαιτίας» της πλημμύρας, διασφαλίζοντας τον αιτιώδη σύνδεσμο μεταξύ φυσικής καταστροφής και συνταξιοδοτικού δικαιώματος. Αυτή η διατύπωση έχει σημασία, καθώς αποκλείει αυθαίρετες ερμηνείες και εστιάζει στην κάλυψη των άμεσα πληγέντων.
Ιδιαίτερη πρόβλεψη υπάρχει για τα τέκνα των αποβιωσάντων στη Μάνδρα, όπου η διάρκεια καταβολής της σύνταξης εξαρτάται από την ηλικία και την εκπαιδευτική ή υγειονομική τους κατάσταση. Η σύνταξη καταβάλλεται:
Μέχρι την ενηλικίωση
Ή μέχρι την ολοκλήρωση των σπουδών και έως τη συμπλήρωση του 24ου έτους της ηλικίας
Ή εφ’ όρου ζωής, εφόσον τα τέκνα είναι άγαμα και ανίκανα για κάθε βιοποριστική εργασία, με αναπηρία τουλάχιστον 50%.
Επιπλέον, ορίζεται ότι τα ηλικιακά όρια δεν ισχύουν για τα πρώτα δέκα έτη από την ημερομηνία της πλημμύρας, προκειμένου να υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία και προστασία στην κρίσιμη περίοδο μετά την τραγωδία. Πρόκειται για έναν μηχανισμό που συνδυάζει την κλασική λογική των συντάξεων λόγω θανάτου με ειδικές, ευνοϊκές ρυθμίσεις εξαιτίας της φύσης του συμβάντος.
Συμπληρωματικά μέτρα που «αγκαλιάζουν» τη σύνταξη
Παράλληλα με την ειδική σύνταξη, οι νέες ρυθμίσεις προβλέπουν πλήρη θωράκιση των δικαστικά επιδικασμένων αποζημιώσεων, οι οποίες καθίστανται αφορολόγητες, ανεκχώρητες και ακατάσχετες, όπως ακριβώς και η σύνταξη. Επιπρόσθετα, το Δημόσιο δεσμεύεται να μην ασκεί ένδικα μέσα κατά αποφάσεων που επιδικάζουν αποζημιώσεις για ψυχική οδύνη, ηθική βλάβη, έξοδα νοσηλείας και κηδείας στις τραγωδίες Μάτι και Μάνδρα, ενώ παραιτείται και από εκκρεμείς εφέσεις.
Η επιλογή αυτή έχει ήδη πρακτικό αποτέλεσμα, καθώς επιτάχυνε την πληρωμή δεκάδων υποθέσεων με συνολικό ποσό σχεδόν 2,9 εκατ. ευρώ, μειώνοντας τη χρονική και ψυχολογική φθορά των θυμάτων από πολυετείς δικαστικές διαμάχες. Με αυτόν τον τρόπο, η ειδική σύνταξη δεν λειτουργεί αποκομμένα, αλλά ως μέρος ενός συνολικού πακέτου, όπου η οικονομική αποκατάσταση αποκτά σταθερότητα και προβλεψιμότητα.
Μία ακόμη κομβική πτυχή είναι η καθολική και αυτοδίκαιη διαγραφή οφειλών προς:
Τη φορολογική διοίκηση
Τα ασφαλιστικά ταμεία
Τους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης
Η διαγραφή αφορά τόσο τους άμεσα πληγέντες όσο και τους στενούς συγγενείς των αποβιωσάντων, ενώ περιλαμβάνει ακόμη και οφειλές που βρίσκονται σε ρύθμιση ή στον εξωδικαστικό μηχανισμό ή που προέκυψαν από συμμετοχή σε διοίκηση νομικών προσώπων. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι ο ασφαλιστικός χρόνος που αντιστοιχεί στις διαγραφόμενες εισφορές διατηρείται πλήρως, ώστε να μην θίγονται μελλοντικά συνταξιοδοτικά δικαιώματα.
Η ρύθμιση αυτή ανακουφίζει τους πληγέντες από έναν οικονομικό βραχνά που σε πολλές περιπτώσεις είχε διογκωθεί εξαιτίας της απώλειας εργασίας ή περιουσίας μετά τις καταστροφές, μετατρέποντας την ειδική σύνταξη σε πραγματικό και όχι θεωρητικό δίχτυ ασφαλείας.
Ειδικά για τους εγκαυματίες του Ματιού και τις οικογένειες των θυμάτων, θεσπίζεται πλήρης υγειονομική κάλυψη στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, χωρίς πλαφόν συμμετοχής ή ανώτατα όρια δαπανών από τον ΕΟΠΥΥ. Η κάλυψη περιλαμβάνει:
Νοσηλείες και χειρουργικές επεμβάσεις
Μακροχρόνια φυσικοθεραπεία και αποκατάσταση
Πλαστικές και επανορθωτικές επεμβάσεις
Ψυχολογική υποστήριξη για τους εγκαυματίες και τις οικογένειες των θυμάτων
Παράλληλα, προβλέπεται δωρεάν εξατομικευμένη ψυχολογική στήριξη για τους συγγενείς, αναγνωρίζοντας ότι το τραύμα δεν είναι μόνο σωματικό, αλλά βαθύτατα ψυχικό και κοινωνικό. Έτσι, η ειδική σύνταξη πλαισιώνεται από υπηρεσίες που στοχεύουν στη συνολική αποκατάσταση της ζωής των πληγέντων και όχι μόνο στο εισοδηματικό σκέλος.
Ειδικά για τη Μάνδρα, το νομοθετικό πλαίσιο ενσωματώνει και δικαίωμα διορισμού στο Δημόσιο ή τον ευρύτερο δημόσιο τομέα για μέλη οικογενειών θυμάτων που έχασαν τη ζωή τους κατά την εκτέλεση υπηρεσιακού καθήκοντος στη διάρκεια της πλημμύρας. Η ρύθμιση αυτή, κατ’ αναλογία με παλαιότερες διατάξεις για πεσόντες εν ώρα καθήκοντος, προσθέτει μία ακόμη διάσταση επαγγελματικής ασφάλειας σε όσους βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή.
Πολιτική, κοινωνική και ηθική σημασία της ρύθμισης
Ένα κρίσιμο σημείο είναι ότι οι νέες διατάξεις εξισώνουν θεσμικά τους πληγέντες του Ματιού και της Μάνδρας με τους συγγενείς των θυμάτων της τραγωδίας των Τεμπών, όσον αφορά την ειδική σύνταξη, τη θωράκιση αποζημιώσεων, τη διαγραφή οφειλών και την υγειονομική κάλυψη.
Η εξίσωση αυτή κλείνει ένα πολυετές «θεσμικό κενό», όπου διαφορετικές εθνικές τραγωδίες αντιμετωπίζονταν με ανομοιόμορφα πλαίσια στήριξης, δημιουργώντας αίσθημα άνισης μεταχείρισης μεταξύ των θυμάτων και των οικογενειών τους. Με την εναρμόνιση των καθεστώτων, η Πολιτεία στέλνει το μήνυμα ότι η αξία της ανθρώπινης ζωής και η ηθική της υποχρέωση απέναντι στα θύματα δεν είναι υπό διαπραγμάτευση.
Σε μια περίοδο εντεινόμενων οικονομικών πιέσεων και αβεβαιότητας, η εγγύηση ενός ισόβιου ποσού 1.700 ευρώ μηνιαίως, ανεξάρτητου από αγορά εργασίας, συντάξεις γήρατος ή άλλα επιδόματα, λειτουργεί ως κρίσιμη «άγκυρα» οικονομικής ασφάλειας για τους πληγέντες.
Το γεγονός ότι η σύνταξη:
δεν φορολογείται
δεν κατάσχεται
δεν συμψηφίζεται με χρέη
δεν στερεί άλλες παροχές
καθιστά το ποσό αυτό πραγματικά διαθέσιμο για τη διαβίωση, την ιατρική περίθαλψη και την εν γένει αναδιοργάνωση της ζωής των δικαιούχων, χωρίς τον φόβο ότι θα «χαθεί» μέσα σε υποχρεώσεις προς το κράτος ή τις τράπεζες.
