Εικαστικά

Ένα σπιτικό, ζεστό περιβάλλον προκαλεί ένα αίσθημα άνεσης, νοσταλγίας και ασφάλειας.

Στον φιλόξενο χώρο μιας κουζίνας ή μιας ταβέρνας, η οικογένεια ή φίλοι χαλαρώνουν μαζί, πίνοντας ίσως και λίγο κρασί, μοιράζονται τα νέα τους, συζητούν για διάφορα θέματα.

Αυτή τη θαλπωρή και οικειότητα μεταφέρουν οι νεκρές φύσεις bodegón, στην ισπανική ζωγραφική, αναδεικνύοντας τη σημασία απλών, συνηθισμένων αντικειμένων καθημερινής χρήσης, τα οποία τείνουμε να παραβλέπουμε, σε σημαίνοντας αισθητικά στοιχεία.

Στα ισπανικά, ο όρος bodega σημαίνει κελάρι κρασιού, ντουλάπι ή ταβέρνα.

Ο παραγόμενος όρος bodegón (μποντεγκόν) χρησιμοποιείται στην ισπανική τέχνη για να περιγράψει μια νεκρή φύση που απεικονίζει είδη από το κελάρι, συχνά αραδιασμένα σε ένα τραπέζι πανδοχείου ή ταβέρνας. Ο όρος υποδηλώνει επίσης τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης.

Η σχεδόν μονόχρωμη, γήινη χρωματική παλέτα των πινάκων μποντεγκόν δημιουργεί μια ρουστίκ ατμόσφαιρα, που παραπέμπει στην άνεση και τη σπιτική γαλήνη.

Ντιέγο Βελάθκεθ

 

Στον πίνακα «Πωλητής νερού στη Σεβίλλη», ο Βελάθκεθ [Diego Rodríguez de Silva y Velázquez, 1599-1660] απεικονίζει μια καθημερινή σκηνή. Στο έργο διακρίνονται τρεις μορφές: δύο στο πρώτο πλάνο και μία τρίτη να αχνοφαίνεται στο σκοτεινό φόντο. Τα πρόσωπα δεν κοιτάζουν το ένα το άλλο, αν και ο άντρας που είναι κρυμμένος στη σκιά φαίνεται να κοιτάζει απευθείας τον θεατή. Καθένας κρατά στα χέρια του ένα δοχείο πόσης, σαν τα αγγεία να είναι αγωγοί που αντανακλούν τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.

Φαίνεται ότι αυτοί οι τρεις συμμετέχουν σε ένα τελετουργικό εθιμοτυπικής ανταλλαγής. Αν και ο πίνακας αποτυπώνει μόνο μια στιγμή μίας συνηθισμένης σκηνής στην αγορά, ο ζωγράφος δημιουργεί μια ατμόσφαιρα αυξημένης σημασίας, μετατρέποντας το συνηθισμένο σε τελετουργικό.

Ο πωλητής νερού είναι ντυμένος απλά, με ένα χιτώνιο από χοντρό καφέ ύφασμα ριγμένο πάνω από ένα λευκό πουκάμισο. Απεικονίζεται προφίλ, και το χρώμα του προσώπου και των χεριών του είναι σε αρμονία με τους ζεστούς τόνους του χιτώνα. Σχετικά συνοφρυωμένος και χαμηλώνοντας ελαφρά τα μάτια, ο άντρας περνά σιωπηλά ένα ποτήρι με νερό στο αγόρι. Το ποτήρι περιέχει σύκα, που δίνουν στο νερό μια κάπως γλυκιά γεύση – αυτό είναι ένα έθιμο που διατηρείται ακόμα στη Σεβίλλη.

 

Η παλέτα του Βελάσκεθ είναι περιορισμένη: λευκό στο μανίκι του πωλητή και στον γιακά του αγοριού, σκούρο καφέ για τις σκιές και το φόντο, έντονο κοκκινοκαφέ χρώμα για τον χιτώνα και το δέρμα του πωλητή, γκριζόλευκοι, κρεμώδεις τόνοι στα κεραμικά αγγεία και το δέρμα του αγοριού. Η απλότητα της παλέτας ενισχύει τη σοβαρότητα και την ψυχολογική ένταση της σκηνής.

Η μεγάλη κεραμική κανάτα στο πρώτο πλάνο, τη λαβή της οποίας ακουμπά ο πωλητής νερού, είναι ζωγραφισμένη με μεγάλη λεπτομέρεια, σχεδόν νιώθουμε την υφή της και τις σταγόνες του νερού που κυλούν στην επιφάνειά της. Ένα μικρό βαθούλωμα στο δοχείο προσθέτει ρεαλισμό.

Χουάν βαν ντερ Χάμεν υ Λεόν

 

Στον πίνακα του Χουάν βαν ντερ Χάμεν [Juan van der Hamen y León, 1596-1631] «Νεκρή φύση με γλυκά και κεραμικά», τα φρούτα, το ψωμί και τα αρτοσκευάσματα εκτίθενται τοποθετημένα σε τρεις πέτρινες βάσεις. Το μαύρο φόντο επιτρέπει στα αντικείμενα στο πρώτο πλάνο να ξεχωρίζουν με ακόμη μεγαλύτερη ευκρίνεια.

Αριστερά, στην επάνω βάση, μέσα σε ένα φαρδύ καλάθι σε σχήμα βεντάλιας, βρίσκονται πολλά λαμπερά ημιδιαφανή φρούτα, ένα χρυσό καρβέλι ψωμί και πλεγμένη ζύμη σε σχήμα ντόνατ. Οι καρποί ποικίλλουν σε σχήμα και χρώμα. Άλλα είναι δαμασκηνί, μικρά και στρογγυλά, άλλα είναι ρουμπινένια, σε σχήμα στριφτού σχοινιού. Ένα ζευγάρι μεγάλες κεχριμπαρένιες μπάλες, σαν αυγά σε φωλιά πουλιών, βρίσκονται στις κορυφές των κόκκινων φρούτων. Ο θεατής έχει την αίσθηση ότι θα μπορούσε να δοκιμάσει αυτά τα ζαχαρωμένα φρούτα.

Κάτω αριστερά υπάρχουν τρία πήλινα αγγεία διαφορετικών σχημάτων και αποχρώσεων του πορτοκαλί και του σκουριασμένου κόκκινου, δίπλα σε ένα μικρό στρογγυλό, ξύλινο κουτί με το καπάκι του ακουμπισμένο δίπλα του. Το τσίγκινο πιάτο περιέχει διάφορα αρτοσκευάσματα, κάποια ζαχαρωμένα, καθώς και ζαχαρωμένα σύκα.

Οι ιστορικοί τέχνης προτείνουν ότι αυτή η νεκρή φύση ανήκε σε μια σειρά αφιερωμένη στις τέσσερεις εποχές. Εάν συμβαίνει αυτό, θα εξηγούσε την έλλειψη εποχιακών φρούτων και λαχανικών και την επιλογή των αρτοσκευασμάτων που διατίθενται κατά τη διάρκεια του κρύου χειμώνα της Μαδρίτης. Το καπάκι ενός κουτιού αμυγδαλόπαστας (;) υποδηλώνει ότι κάποιος μόλις το άνοιξε και θα επιστρέψει σύντομα.

Στην τρίτη βάση, στη δεξιά πλευρά του πίνακα, βρίσκονται δύο στρογγυλά ξύλινα κουτιά, το ένα πάνω στο άλλο, ενώ πάνω πάνω υπάρχει ένα διαφανές γυάλινο βάζο με φρούτα που θυμίζουν κεράσια μαρασκίνο. Δίπλα σε αυτή την πυραμίδα των δοχείων βρίσκεται ένα άλλο γυάλινο βάζο, που περιέχει μια αδιαφανή ουσία στο χρώμα της καμένης σιένας – πιθανώς μαρμελάδα. Πίσω της, στη σκιά, είναι τοποθετημένη μια διαφανής καράφα. Στα αριστερά του βάζου με τη μαρμελάδα βλέπουμε μια διαφανή γυάλινη κούπα με κομψές πράσινες λαβές και ένα μεγάλο κοίλο δοχείο από τερακότα. Το χαλκοκόκκινο αγγείο φέρει φυτικά μοτίβα γύρω από το κοίλο κέντρο του, έχει φουσκωτή βάση και στόμιο σαν κρήνη. Αυτό το είδος πήλινου αγγείου ονομάζεται loch (λοχ) και είναι γερμανικής προέλευσης.

Ο βαν ντερ Χάρμεν μεταφέρει διακριτικά τη λεία υφή του ξύλου, του παγωμένου και ανακλαστικού γυαλιού και τη ματ επιφάνεια των κεραμικών. Κάθε μία από αυτές τις υφές αλληλεπιδρά με το φως με έναν ιδιαίτερο τρόπο και μεταφέρει μία σπιτική ατμόσφαιρα. Αυτή είναι η ιδιαιτερότητα του στυλ μποντεγκόν. Προκαλώντας σκέψεις σπιτικής άνεσης, οι πίνακες μποντεγκόν μας βοηθούν να συνειδητοποιήσουμε πώς η ανθρώπινη παρουσία μετατρέπει έναν χώρο σε αληθινό σπιτικό.

Τόμας Γιέπες

 

Ο πίνακας του Τόμας Γιέπες [Thomas Yepes, 1595-1674] «Νεκρή φύση» περιλαμβάνει πλήθος ετερόκλητων αντικειμένων: ένα ψητό πουλί σε ένα μπρούτζινο τηγάνι, ένα χρυσό κέικ σε σχήμα σαύρας,  ένα τσίγκινο πιάτο διακοσμημένο με μπρούντζο στο κάτω και δεξί μέρος της σύνθεσης, πλαισιωμένα από κλαδιά με  λεμόνια, κυδώνια και πορτοκάλια στην επάνω δεξιά και κάτω αριστερή γωνία της σύνθεσης.

Ένα κυλινδρικό ψάθινο καλάθι με ανοιχτό καπάκι είναι γεμάτο με ψωμάκια, ενώ τα λευκά κρόσσια ενός τραπεζομάντιλου που εξέχει από το καλάθι λάμπουν στο φως. Στο φως του απαντούν οι αντανακλάσεις των μεταλλικών αντικειμένων. Γνωστός για τις προσεκτικά συμμετρικές νεκρές φύσεις του και τα βάζα της Βαλένθια, εδώ ο Γιέπες εγκαταλείπει τη συμμετρία για χάρη της φυσικότητας. Είναι σαφώς αισθητή η φροντίδα ενός ανθρώπινου χεριού και οι λεπτομέρειες δείχνουν ότι το γεύμα πρόκειται να συνεχιστεί.

Τόσο ο Γιέπες όσο και ο βαν ντερ Χάμεν και ο Βελάθκεθ χρησιμοποίησαν τη διαλογιστική παρατήρηση για να μετατρέψουν τα στοιχεία της κοινής, πεζής καθημερινότητας σε ένα σημαίνον τελετουργικό. Αυτοί οι πίνακες είναι εμποτισμένοι με το πνεύμα της ιδιαίτερης ιερότητας της εστίας.

Της Mari Otsu

Μετάφραση: Βαλεντίνα Λισάκ

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

«Οι καλές τέχνες έχουν τη δύναμη να συγκινήσουν μέχρι δακρύων ή να αρπάξουν την ευαισθησία σου και να σε καθηλώσουν με μια συντριπτική αίσθηση ομορφιάς και ενθουσιασμού», έγραψε ο Φρέντερικ Ρος, συλλέκτης έργων τέχνης και ιδρυτής του Κέντρου Ανανέωσης της Τέχνης (Art Renewal Center – ARC), σε ένα δοκίμιο με τίτλο: «Η φιλοσοφία του ARC: Γιατί ο Ρεαλισμός;».

Το ARC, μη κερδοσκοπικός οργανισμός που ιδρύθηκε το 1999 κα εδρεύει στη Νέα Υόρκη, υποστηρίζει και προωθεί Ρεαλιστές καλλιτέχνες και τη ρεαλιστική καλλιτεχνική εκπαίδευση διεθνώς. Αγοράζει, επίσης, αξιόλογα έργα παραστατικής ζωγραφικής.

Το 2004, ο εναρκτήριος Διεθνής Διαγωνισμός του Σαλόν του ARC είχε περισσότερες από 1.100 συμμετοχές, από περισσότερες από δώδεκα χώρες. Τώρα, στη 17η επανάληψη του, οι συμμετοχές ξεπερνούν τις 5.000, από 87 χώρες.

Περίπου 100 από τα καλύτερα έργα του 17ου και του 18ου Διεθνούς Διαγωνισμού του Σαλόν του ARC θα εκτεθούν στον οίκο Sotheby’s στη Νέα Υόρκη το καλοκαίρι του 2026.

Η σύνδεση του διαγωνισμού ARC με τον Sotheby’s αποτελεί απόδειξη του κύρους του και επικυρώνει τις συνεχείς προσπάθειες και τη δέσμευση της ομάδας του ARC και των υποστηρικτών του να προωθήσουν τα καλύτερα παραστατικά έργα. Δείχνει επίσης ότι ο Ρεαλισμός έχει μια θέση στη σύγχρονη αγορά τέχνης, η οποία, εδώ και δεκαετίες, κατακλύζεται από την αφηρημένη και μοντέρνα τέχνη.

Ο μελετητής τέχνης και διαχειριστής του ARC Βερν Γκ. Σουάνσον έκρινε αρκετές κατηγορίες στον πρόσφατο διαγωνισμό. Επαίνεσε το υψηλό διαμέτρημα και την ποικιλία των συμμετοχών των ρεαλιστών καλλιτεχνών. «Λίγες εκθέσεις – καμία τόσο μεγάλη ή περιεκτική – αναδεικνύουν το εύρος της ρεαλιστικής τέχνης όσο το Σαλόν του ARC», έγραψε σε email.

«Αυτή η έκθεση αποτελεί μια μικρογραφία της μεγάλης ποικιλίας πολιτιστικής και εθνοτικής αισθητικής που υπάρχει […] Στον πυρήνα του, το Διεθνές Σαλόν του ARC συνοψίζει με τον καλύτερο τρόπο τη δύναμη του αιώνιου κόσμου της τέχνης.»

Πάβελ Σόκοφ: ο Καλύτερος της Έκθεσης

Στις 7 Ιανουαρίου, το ARC ανακοίνωσε τους νικητές του 17ου Διεθνούς Διαγωνισμού του Σαλόν του ARC. Το βραβείο του καλύτερου έργου της έκθεσης κέρδισε ο πίνακας του Καναδού καλλιτέχνη Πάβελ Σόκοφ «Παρακολουθώντας τον Χορό». Το βραβείο προσέφερε το The MacAvoy Foundation, το οποίο, σύμφωνα με την ιστοσελίδα του, «υποστηρίζει καλλιτέχνες που παράγουν διαχρονική, ουσιαστική τέχνη με αριστοτεχνικό τρόπο».

 

Το επιδέξιο πινέλο του Σόκοφ απέδωσε το φως, τη σκόνη και τη θερμότητα με σχεδόν απτό τρόπο, απεικονίζοντας ένα κορίτσι της φυλής Ντασσάνεχ να παρακολουθεί έναν τελετουργικό χορό στην απομακρυσμένη κοιλάδα Όμο της νοτιοανατολικής Αιθιοπίας. Το φως του ήλιου παιχνιδίζει στην κορυφή του κεφαλιού της, αναδεικνύοντας ίσως την ιερότητα του χορού. Φοράει ένα ριγέ ύφασμα δεμένο στη μέση της για φούστα, ενώ κορδόνια με κόκκινες και μπλε χάντρες κοσμούν το λαιμό και τα μπράτσα της. Κοιτάζει προς τα εμάς, σαν να μας καλεί να παρακολουθήσουμε μαζί της τον χορό. Ο Σόκοφ αξιοποίησε την άνυδρη ατμόσφαιρα της κοιλάδας Όμο καλύπτοντας τους χορευτές με έναν αέρα γεμάτο σκόνη και μυστήριο. Μπορούμε σχεδόν να ακούσουμε τους χορευτές, καθώς με θόρυβο πηγαίνουν στη θέση τους. Μερικοί έχουν βάψει το σώμα τους, ενώ άλλοι κρατούν δόρατα..

Το «Παρακολουθώντας τον Χορό» είναι μέρος της σειράς «Ιστορίες των φυλών της Αιθιοπίας» του Σόκοφ , την οποία ζωγράφισε το 2022 αφού πέρασε δύο μήνες ζώντας με οκτώ διαφορετικές φυλές στην κοιλάδα Όμο. Σύμφωνα με δήλωση του καλλιτέχνη, η σειρά αποτελεί μέρος της αποστολής του Σόκοφ «να ανακαλύψει, να κατανοήσει και να μοιραστεί τις ιστορίες των παραδοσιακών πολιτισμών σε όλο τον κόσμο».

Κάθε φυλή της κοιλάδας του Όμο έχει διαφορετικά έθιμα και παραδόσεις, αλλά όλα έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: ελάχιστη έως καθόλου επαφή με ξένους.

Ο Σόκοφ βυθίστηκε σε κάθε φυλή όσο περισσότερο μπορούσε, κοιμώμενος σε μια σκηνή και προσλαμβάνοντας έναν τοπικό οδηγό. Δημιούργησε πολυάριθμα πορτραίτα με ζωντανά μοντέλα και αποτύπωσε με την τέχνη του κάθε χωριό και τα περίχωρά του. Έβγαλε, επίσης, φωτογραφίες αναφοράς και αγόρασε τοπικά είδη.

«Ελπίζω να πω τις ποικίλες ιστορίες τους και να δείξω ότι υπάρχουν πολύ διαφορετικοί τρόποι ζωής από τους δικούς μας», δήλωσε ο καλλιτέχνης.

Ο Σόκοφ γεννήθηκε στη Μόσχα το 1990, στο τέλος της σοβιετικής εποχής, αλλά μετανάστευσε στο Μοντρεάλ με την οικογένεια του όταν ήταν 10 ετών. Άρχισε να δέχεται παραγγελίες για πίνακες σε ηλικία 17 ετών.

Το 2014, ο Σόκοφ σπούδασε στο «Ατελιέ των Τεχνών Watts» στο Ενκινίτας της Καλιφόρνια. Το περιοδικό Time ανέθεσε στον τότε 24χρονο Σόκοφ να ζωγραφίσει έναν από τους επιλαχόντες του για το πρόσωπο της χρονιάς για το 2014, τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Ο Ρώσος πρόεδρος δεν είναι το μόνο διάσημο πορτραίτο που έχει αναλάβει ο Σόκοφ. Έχει ζωγραφίσει ακόμα τον Άρνολντ Σβαρτσενέγκερ, καθώς και μέλη της βασιλικής οικογένειας της Σαουδικής Αραβίας.

Οι σειρές του «Συλλογή από ιστορίες του κόσμου» και «Ιστορίες των φυλών της Αιθιοπίας» δείχνουν το πάθος του να καταγράφει παραδοσιακούς πολιτισμούς από όλον τον κόσμο. Τώρα, με το πινέλο του, στρέφεται σε ένα άλλο πάθος του: την επιστήμη. Με τον τίτλο «Gravitas Project», ο Σόκοφ ζωγραφίζει τις προσωπογραφίες 20 επιστημόνων, μερικοί από τους οποίους έχουν κάνει πρωτοποριακές ανακαλύψεις αλλά δεν είναι ακόμη ευρέως γνωστοί.

Από το 2018, οι πίνακες του Σόκοφ κερδίζουν τακτικά διακρίσεις και βραβεία σε αξιόλογους διαγωνισμούς τέχνης. Πιο πρόσφατα, ο διάδοχος του Μπαχρέιν χορήγησε στον Σόκοφ μια Χρυσή Βίζα για το εξαιρετικό του ταλέντο. Κέρδισε το Βραβείο Καλύτερης Αφήγησης στον διαγωνισμό Best of America 2024 National Oil & Acrylic Painters’ Society (NOAPS) και το Βραβείο Καλύτερης Φιγούρας/Πορτραίτου στον διαγωνισμό NOAPS Best of America Small Works 2024.

Για τον Σόκοφ, η κατάκτηση του βραβείου του 17ου Διεθνούς Διαγωνισμού του Σαλόν του ARC είναι καθοριστική για την καριέρα του και η «αναγνώριση [ότι] βρίσκεται στο σωστό δρόμο», όπως έγραψε στο Instagram, προσθέτοντας: «Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για εμένα ότι ένας από τους πίνακές μου των φυλών της Αιθιοπίας πήρε αυτό το βραβείο, καθώς αυτή η σειρά αντιπροσωπεύει όλα όσα πρεσβεύω».

Τον δημιούργησε για τον εαυτό του, κάτι που συχνά είναι ριψοκίνδυνο. «Είναι τρομακτικό, μερικές φορές, να ξέρεις ότι αυτό για το οποίο είσαι παθιασμένος και τρελός, μπορεί να μην ενδιαφέρει κανέναν άλλο. Αλλά αν θέλετενα φτιάξετε κάτι αυθεντικό και μοναδικό, πρέπει απλώς να ακολουθήσετε την περιέργειά σας».

Η σειρά «Ιστορίες των φυλών της Αιθιοπίας» δεν μπαίνει «εύκολα στο σαλόνι ενός συλλέκτη», λέει ο καλλιτέχνης, «αλλά αντιπροσωπεύει όλα όσα είμαι. Είμαι περήφανος για αυτό.»

Στον παραδοσιακό κινεζικό πολιτισμό, όταν θέλουν οι καλλιτέχνες να περιγράψουν έναν ιδανικό γάμο, χρησιμοποιούν τις ακόλουθες οπτικές μεταφορές: το αρμονικό παίξιμο του έρχου, λουλούδια που ανθίζουν κάτω από την πανσέληνο, αιωρούμενους δράκους και φοίνικες, ένα ζευγάρι πάπιες μανδαρίνους που κολυμπούν μαζί, χελιδόνια ή αηδόνια που πετούν σε ζευγάρια.

Οι περισσότερες από αυτές τις εικόνες προέρχονται από τη φύση (με την εξαίρεση των μυθικών ζώων), και μεταξύ τους δεσπόζουν αυτές που απεικονίζουν πουλιά.

Ήδη από τα αρχαία χρόνια, τα πτηνά λογίζονταν ως ευοίωνα σύμβολα. Οι πίνακες πουλιών και λουλουδιών (hua niao hua) είναι ένα από τα τρία κύρια είδη της κινεζικής ζωγραφικής, και τα πουλιά που κελαηδούν συνήθως χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν τις ειλικρινείς επιθυμίες του καλλιτέχνη.

Οι ευλογίες των ιερών πουλιών

Ο φοίνικας (fenghuang), ιερό πουλί και σύμβολο της Αυτοκράτειρας της Κίνας, της ειρήνης και της εσωτερικής αγνότητας, αποτελούσε έμβλημα των αριστοκρατικών γάμων. Οι νεόνυμφοι συγκρίνονταν με φοίνικες που πετούν σε ευλογημένη αρμονία.

 

Το Shuowen Jiezi, ένα αρχαίο κινέζικο λεξικό από τη δυναστεία των Χαν, αναφέρει ότι ο φοίνικας εμφανίζεται μόνο σε μέρη όπου βασιλεύει βαθιά ειρήνη. Σύμφωνα με το λεξικό, ο φοίνικας έχει στήθος χήνας, πλάτη τίγρη, λαιμό φιδιού, ουρά ψαριού, δέρμα δράκου, κεφάλι χελιδονιού και ράμφος κόκορα. Το σώμα του συνδυάζει τα πέντε βασικά χρώματα: λευκό, μαύρο, κόκκινο, πράσινο και κίτρινο, τα οποία συμβολίζουν τις πέντε αρετές του Κομφούκιου: ανεκτικότητα, ορθότητα, γνώση, αφοσίωση και ευπρέπεια.

Σύμφωνα με τις γραφές, Yu Jia είναι το όνομα του προπάτορα όλων των πτηνών, ενώ λέγεται επίσης ότι οι φοίνικες γεννήθηκαν από τους δράκους. Ο φοίνικας (fenghuang) συμβόλιζε τόσο τον σύζυγο όσο και τη σύζυγο: αν και, αρχικά, οι αρσενικοί φοίνικες ονομάζονταν feng και οι θηλυκοί huang, με την πάροδο των ετών οι δύο ονομασίες συγχωνεύτηκαν σε μία και ο φοίνικας έγινε το σύμβολο της ουράνιας θηλυκής δύναμης, όπως ο δράκος ήταν το σύμβολο της αρσενικής.

 

Το luan (ή luanniao) είναι άλλο ένα μυθικό ιερό πουλί, το οποίο μοιάζει με φοίνικα, αλλά έχει λαμπερό κόκκινο πτέρωμα. Τόσο ο φοίνικας όσο και το λουάν είναι σύμβολα καλής τύχης και ειρήνης, και εμφανίζονται συχνά σε βασιλικές τελετουργίες, πίνακες ζωγραφικής, ως κοσμήματα, αξεσουάρ ή σχέδια ενδυμάτων κλπ.

Κανένα συνηθισμένο πουλί δεν μπορεί να συγκριθεί με τον φοίνικα και το λουάν – η υπεροχή τους είναι αδιαμφισβήτητη. Πολλοί πιστεύουν ότι η εικόνα του λουάν προήλθε από τους χρυσούς φασιανούς. Πίνακες ζωγραφικής που αναπαριστούν ένα ζευγάρι φασιανών είναι επίσης κατάλληλοι για να μεταφέρουν γαμήλιες ευχές.

Αχώριστο μέχρι θανάτου

Οι πάπιες μανδαρίνοι (yuanyang) αντιπροσωπεύουν την ακλόνητη πίστη και αφοσίωση των παντρεμένων ζευγαριών. Οι αρσενικές πάπιες ονομάζονται γιουάν και οι θηλυκές πάπιες ονομάζονται γιανγκ, επομένως μαζί χρησιμοποιούνται συχνά ως σύμβολο συζυγικής ευδαιμονίας και ενότητας.

Οι πάπιες μανδαρίνοι συνήθως κολυμπούν μαζί και ζουν σε ζευγάρια. Ο Λούο Γιουάν, λογοτέχνης που έζησε κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Σονγκ, έγραψε ότι οι πάπιες μανδαρίνοι δεν εγκαταλείπουν ποτέ η μία την άλλη και όταν χωρίζονται, πεθαίνουν από θλίψη.

 

Ως σύμβολο των αχώριστων ζευγαριών, οι πάπιες μανδαρίνοι χρησιμοποιούνταν ευρέως από λόγιους και καλλιτέχνες για να εκφράσουν διάφορες καταστάσεις και συναισθήματα που αφορούν τη συζυγική ζωή: λύπη, ευτυχία, χωρισμό και επανένωση. Για παράδειγμα, ο Λου Τζαολίν, ποιητής της δυναστείας των Τανγκ, έγραψε στο Changan: A Poem Written in Ancient Form:

«Θα πέθαινα χωρίς να το μετανιώσω, αν ήμασταν πουλιά που κολυμπούσαμε μαζί, κάλλιο εγώ κι εσύ να ήμασταν πάπιες μανδαρίνοι παρά αθάνατοι.»

Το ποίημα εκφράζει την ειλικρινή επιθυμία ενός άνδρα να είναι αχώριστος από την αγάπη του.

Στο Βιβλίο των Τραγουδιών και των Ύμνων (Shi Jing), η αφοσίωση των γιουανγιάνγκ εκφράζεται ως εξής:

«Πετάνε σε ζευγάρια και πιάνονται στο δίχτυ. Οι άνθρωποι να είναι ευλογημένοι με καλή τύχη! Κολυμπούν σε ζευγάρια, ενώνονται διπλώνοντας τα φτερά τους. Είθε οι άνθρωποι να είναι ευλογημένοι!».

Παλαιότερα, ο κόσμος έπιανε και δώριζε πάπιες μανδαρίνους. Οι πηγές λένε ότι, αν και τα πουλιά κινδύνευαν και υπέφεραν, ποτέ δεν εγκατέλειπαν το ένα το άλλο.

Ως εκ τούτου, ένα ζευγάρι πάπιες μανδαρίνοι θεωρείται ευλογία για τους νεόνυμφους – σημαίνει ότι, ανεξάρτητα από τις δυσκολίες που ίσως αντιμετωπίσει το ζευγάρι, θα τις ξεπεράσουν μαζί.

Προάγγελοι χαράς, αγάπης και καλοτυχίας

Στην κινεζική παράδοση, ευοίωνα σύμβολα αποτελούν και πουλιά πιο συνηθισμένα, όπως τα χελιδόνια, που συχνά φτιάχνουν τις φωλιές τους κάτω από τις στέγες των σπιτιών μας, και οι κίσσες.

Τα χελιδόνια είναι μικρά, με μαύρη πλάτη, λευκό στήθος και χαρακτηριστική ψαλιδωτή ουρά. Στην παραδοσιακή κινεζική κουλτούρα, τα χελιδόνια συμβολίζουν ένα χαρούμενο και άνετο σπίτι.

Χρησιμοποιούνται, επίσης, για να περιγράψουν ένα ερωτευμένο και αχώριστο ζευγάρι. Στο ποίημα «Swallows Fly in Pairs» (Τα χελιδόνια πετούν σε ζευγάρια), ο ποιητής Λι Μπάι έγραψε για το πώς οι άνθρωποι θαύμαζαν τα χελιδόνια που πάντα πετούσαν ανά δύο. Κι όταν ένα χελιδόνι χάνει τον σύντροφό του, είναι αποκαρδιωτικό να το βλέπεις να πετά μόνο του.

Ένα άλλο σημαντικό πολιτιστικό σύμβολο της Κίνας είναι η κίσσα. Στην αρχαιότητα, οι κίσσες που γκρινιάζουν θεωρούνταν ευοίωνες – οι άνθρωποι έλεγαν ότι το κελάηδημά τους φέρνει καλή τύχη και πλούτο. Γι’ αυτό, στην Κίνα, οι κίσσες αποκαλούνται «τυχερές κίσσες».

Υπάρχει αυτός ο μύθος, από την εποχής της δυναστείας Σονγκ, στον οποίο οι κίσσες φαίνεται πως είναι μεταμορφωμένες νεράιδες:

Κάποτε, ένας άντρας ονόματι Γιουάν Μπογουέν είδε στον ύπνο του μια νεράιδα και της ζήτησε να μείνει μαζί του το βράδυ. Η νεράιδα τού απάντησε:

«Όταν ξημερώσει, πρέπει να φτιάξω μια γέφυρα για την Τζινγιού, το να μείνω εδώ θα είναι ντροπή για το καθήκον μου.»

Όταν ξύπνησε ο Γιουάν, ο ήλιος είχε ήδη ανατείλει και είδε ένα κοπάδι από κίσσες να πετά ανατολικά – η μία από αυτές είχε πέταξε από το παράθυρό του.

 

Η Τζινγιού ήταν η μικρότερη κόρη του Αυτοκράτορα Νεφρίτη. Όταν η Τζινγιού κατέβηκε στη Γη, ερωτεύτηκε τον Νιουλάν, έναν θνητό βοσκό, και παντρεύτηκαν.

Ωστόσο, ο έρωτάς τους δεν ήταν αποδεκτός από τα Ουράνια και η Βασίλισσα Μητέρα της Δύσης τούς έστειλε σε αντίθετες πλευρές του Ουράνιου Ποταμού (Γαλαξίας). Την έβδομη ημέρα του έβδομου σεληνιακού μήνα, ένα κοπάδι από κίσσες σχημάτισε μια γέφυρα που θα ένωνε τους δύο εραστές και θα τους επέτρεπε να ξανασμίξουν για λίγο.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι κίσσες είναι βοηθοί του Έρωτα, που φέρνει κοντά τους εραστές, και η εικόνα μιας κίσσας χρησιμοποιείται συχνά για να συμβολίσει τη συζυγική ευτυχία.

Τα σύμβολα που ενσαρκώνουν τα πουλιά έχουν επινοηθεί και ερμηνευτεί εκ νέου από τους λογίους, προσκαλώντας μας να εξερευνήσουμε την πολιτιστική κληρονομιά που κρύβεται πίσω από το κελάηδισμά τους.

Του Dmitry Semenov

Μετάφραση: Βαλεντίνα Λισάκ

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Στις 22 Σεπτεμβρίου 2015, ένας δημοπράτης στο Νιου Τζέρσεϊ άνοιξε την προσφορά για έναν πίνακα του 19ου αιώνα. Προβλεπόταν ότι θα πουληθεί μεταξύ $500 και $800, αλλά το έργο΄χτύπησε’ τα $870.000 τελικά. Οι δύο επίδοξοι  αγοραστές του είχαν αναγνωρίσει ότι ήταν ο «Αναίσθητος ασθενής» του Ρέμπραντ — ένας πίνακας από μια σειρά πέντε έργων, το παλαιότερο γνωστό έργο του Ολλανδού καλλιτέχνη.

Ζωγραφισμένο περίπου το 1624 έως το 1625, «Οι αισθήσεις» χρονολογούνται από την εποχή που ο Ρέμπραντ (1606-1669) άνοιξε ένα εργαστήριο ζωγραφικής σε συνεργασία με τον Ζαν Λιβένς (1607-1674). Το εργαστήριο ήταν μια νεοφυής επιχείρηση, καθώς ο Ρέμπραντ και ο Λιβένς ήταν ακόμα έφηβοι, που μόλις είχαν ολοκληρώσει τη μαθητεία τους, καταλάμβανε μέρος του σπιτιού των γονιών του Ρέμπραντ στο Λέιντεν. Εργαζόμενοι σε αυτή τη μικρή ολλανδική πόλη, οι καλλιτέχνες μπορούσαν να αποφύγουν τα υψηλότερα τέλη συντεχνίας που θα έπρεπε να πληρώσουν στο Άμστερνταμ.

 

Πέντε «Αισθήσεις»

Εκείνη την περίοδο, η παλέτα του Ρέμπραντ ήταν σκούρα, χλωμή και βαθιλα με συγκρατημένες αποχρώσεις. Μέχρι το 1630, το κιαροσκούρο (chiaroscuro) — έντονες αντιθέσεις μεταξύ φωτός και σκότους — έγινε βασικό συστατικό του μεγαλύτερου μέρους του έργου του.

Η σειρά «Αισθήσεις» ανήκει στην πρώιμη καλλιτεχνική περίοδο του Ρέμπραντ. Οι τέσσερεις σωζόμενοι πίνακες υποδηλώνουν σχετικά λίγα για το ώριμο, χαρακτηριστικό του ύφος – γεγονός που εξηγεί γιατί οι δημοπράτες δεν υποψιάστηκαν ότι ο «Αναίσθητος ασθενής» προερχόταν από το πινέλο του.

Οι πέντε πίνακες είναι: «Ένας μικροπωλητής που πωλεί γυαλιά» (όραση), «Τρεις τραγουδιστές» (ακοή), «Αναίσθητος ασθενής» (όσφρηση), «Επιχείρηση με πέτρα» (αφή). Το πού βρίσκεται ο πίνακας με θέμα τη γεύση είναι προς το παρόν άγνωστο.

 

Με συγκρατημένες αποχρώσεις του ροζ, της λιλά, του πορτοκαλί και του γαλάζιου, οι «Αισθήσεις» είναι πιο φωτεινές και κολορίστικες από τα μεταγενέστερα έργα του. Η πορεία του προς μια χαρακτηριστικά σκοτεινή παλέτα πιθανολογείται ότι οφείλεται στη διάχυτη επιρροή του Καραβάτζιο (1571–1610) εκείνη την εποχή, τον οποίο θαύμαζε πολύ ο Ρέμπραντ.

Η έμπνευση του Ρέμπραντ

Παρά τις εξαιρέσεις στο σύνολο των έργων του Ρέμπραντ και του Καραβάτζιο, υπάρχουν τρεις βασικές αντιθέσεις μεταξύ τους: ο τενεβρισμός, το κιαροσκούρο και το χρώμα.

Οι όροι κιαροσκούρο και τενεβρισμός χρησιμοποιούνται συχνά εναλλακτικά. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί η διαφορά μεταξύ των δύο τεχνικών. Το κιαροσκούρο δημιουργεί την εντύπωση του όγκου χρησιμοποιώντας ακραίες αντιθέσεις φωτός και σκότους. Οι καλλιτέχνες αποδίδουν το βάθος μέσα από τις διαβαθμίσεις του φωτός και της σκιάς από την Αναγέννηση, αλλά ήταν ο δάσκαλος του μπαρόκ Καραβάτζιο που ανέβασε αυτή την τεχνική σε νέα ύψη με τη δημιουργία του τενεβρισμού, που σημαίνει σκοτεινό.

 

Παρόμοια με το κιαροσκούρο, ο τενεβρισμός χρησιμοποιεί την εντυπωσιακή αντίθεση μεταξύ φωτός και σκιάς, αλλά το σκοτάδι επικρατεί στον πίνακα. Ο τενεβρισμός χρησιμοποιείται για τη δημιουργία εντυπωσιακού φωτισμού μέσω του φωτισμού πολύ συγκεκριμένων σημείων. Ο ζωγράφος μπορεί να αναδείξει ένα θέμα ή μια ομάδα ανθρώπων, αφήνοντας τις υπόλοιπες περιοχές μαύρες, για να δημιουργήσει αντίθεση και δράμα. Το κιαροσκούρο χρησιμοποιεί πιο λεπτές διαβαθμίσεις φωτός και σκιάς και δημιουργεί ένα πιο φυσικό αποτέλεσμα.

Ο τενεβρισμός του Καραβάτζιο ενέπνευσε τον Ρέμπραντ και άλλους Ολλανδούς καλλιτέχνες που ακολούθησαν την παράδοση του «φωτός του κεριού» — όπου όλο το τεχνητό φως πηγάζει από ένα μόνο κερί.

 

Στις πέντε «Αισθήσεις», ο Ρέμπραντ έδειξε ήδη ένα ταλέντο στην αντίθεση φωτός και σκότους — με ένα πολύ μέτριο κιαροσκούρο — που έθεσε τα θεμέλια για την μετέπειτα εξέλιξή του. Κάθε ένας από τους τέσσερεις γνωστούς πίνακές του έχει ένα ουδέτερο σκιερό φόντο σε αντίθεση με πιο σκούρες ή πιο πολύχρωμες κύριες φιγούρες. Σε σύγκριση με το ώριμο στυλ του, η επιρροή του Καραβάτζιο στη μετάβασή του στο δυνατό κιαροσκούρο είναι προφανής. Αλλά ένας βαθμός της προηγούμενης λεπτότητας του Ρέμπραντ παρέμεινε. Σχεδόν ποτέ δεν χρησιμοποίησε τον δραματικό τενεβρισμό του Καραβάτζιο.

Χρώμα και συνέχεια

Δεν υπάρχουν συγκρίσιμα στοιχεία συνέχειας μεταξύ της θεματολογίας του Ρέμπραντ και του χειρισμού των «Αισθήσεων» και σχεδόν όλων των πρώιμων πινάκων του. Ο καθένας έχει μια εμφανή ελαφρότητα και χιούμορ που εμφανίζεται κατά καιρούς στη δουλειά του. Η εξοικείωση με την καθημερινή ζωή στον κόσμο του Ρέμπραντ αποκαλύπτει ότι οι «Αισθήσεις» την υπερβαίνουν. Είναι μια μορφή σατιρικής αλληγορίας στην οποία σπάνια (αν όχι ποτέ) επέστρεφε.

 

Οι λεπτομέρειες της σάτιρας είναι ξεκάθαρες σε δύο από τους τέσσερεις γνωστούς πίνακες. Τα «Πωλητής Γυαλιών» και «Εγχείρηση πέτρας» βασίζονται σε ολλανδικά ιδιώματα του 16ου αιώνα. «Το να πουλήσεις σε κάποιον γυαλιά χωρίς [διορθωτικούς] φακούς» αναφέρεται στην εξαπάτηση εκείνων των οποίων η όραση είναι πολύ αδύναμη και δεν μπορούν να δουν το προϊόν που τους πωλείται. Η «Εγχείρηση πέτρας» αναφερόταν σε κουρείς που ισχυρίζονταν ότι μπορούσαν να θεραπεύσουν τους πονοκεφάλους αφαιρώντας μια πέτρα από το κεφάλι ενός ατόμου — μια άλλη απάτη. Είναι πιθανό ότι οι αλληγορίες του για την όσφρηση, την ακοή και τη γεύση παρέπεμπαν σε παρόμοια ιδιώματα των οποίων η σημασία έχει πλέον χαθεί στα χρόνια μας.

Στις διαφορές του Ρέμπραντ με τον Καραβάτζιο βλέπουμε στοιχεία συνέχειας ανάμεσα στους πρώιμους πίνακες του Ολλανδού καλλιτέχνη και το ώριμο στυλ του. Οι λεπτοί τόνοι και οι μεταπτώσεις του καταδεικνύουν τη διαρκή προτίμησή του για σταδιακή μείωση της έντασης έναντι της ζωντάνιας και της επιδεικτικότητας. Ενώ η αξιοπρέπεια και η βαρύτητα ήταν κοινά, η κωμικότητα ήταν σπάνια.

Του Τζέημς Μπάρεσελ