Ιστορία

Τη δυνατότητα ενός ταξιδιού πίσω στο χρόνο στα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα, στην εποχή της Μπελ Επόκ, θα έχουν από την Πέμπτη 15 Ιουνίου κάτοικοι και επισκέπτες της Αθήνας στο πλαίσιο του σχετικού αφιερώματος για τη μεταβατική εποχή αισιοδοξίας και εκσυγχρονισμού με παριζιάνικη αντήχηση, που είναι σε εξέλιξη από τον Δήμο Αθηναίων και υλοποιεί ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ).

Το αφιέρωμα περιλαμβάνει δράσεις και εκδηλώσεις βασισμένες στο εμβληματικό έργο «Έζησα την Αθήνα της Μπελ Επόκ» (εκδόσεις Polaris 2017) του πολιτικού και θεατρικού συγγραφέα Μίλτου Λιδωρίκη. Οι τέσσερεις σε αριθμό περιηγήσεις-ξεναγήσεις στην Αθήνα, με δωρεάν συμμετοχή, θα πραγματοποιηθούν σε συνεργασία με το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, υπό την επιστημονική επιμέλεια και καθοδήγηση του αρχιτέκτονα Παναγιώτη Τουρνικιώτη. Αποτελούν μία περιήγηση στην Αθήνα της Μπελ Επόκ όπως την έζησε ο Μίλτος Λιδωρίκης, ένα ταξίδι στην ατμόσφαιρα της εποχής που περιέγραψε με ζωντάνια και ενθουσιασμό ο θεατρικός συγγραφέας και πολιτικός της εποχής εκείνης.

 

Με ορμητήριο το πατρικό του σπίτι στην οδό Πανεπιστημίου 10, ο Μίλτος Λιδωρίκης μάς μεταφέρει στους δρόμους, τα καφενεία και τα κοσμικά σαλόνια μια πόλης που ξεχειλίζει από ζωή και απλώνεται από την Αιόλου και την Ομόνοια ως το Σύνταγμα. Σε αυτά τα γεωγραφικά όρια θα περπατήσουν όλοι οι συμμετέχοντες, αναζητώντας τα ίχνη του περασμένου χρόνου στα κτίρια που έχουν απομείνει και σε ένα-δύο σαλόνια που έχουν κρατήσει ζωντανή την πολύχρωμη ατμόσφαιρα.

Ημερομηνίες διεξαγωγής των ξεναγήσεων

Πέμπτη 15 Ιουνίου, 17:00-19:00

Δευτέρα 19 Ιουνίου, 17:00-19:00

Τετάρτη 21 Ιουνίου, 11:00-13:00

Τετάρτη 28 Ιουνίου, 17:00-19:00

Η συμμετοχή στις ξεναγήσεις είναι δωρεάν, ενώ είναι απαραίτητη η κράτηση θέσης ηλεκτρονικά στο https://opandaxenagiseis.gr/ από την Πέμπτη 8 Ιουνίου 2023. Μέγιστος αριθμός συμμετεχόντων/ ξενάγηση: 50 άτομα

Έκθεση φωτογραφίας: 7 Ιουνίου – 10 Σεπτεμβρίου 2023

Το αφιέρωμα στην εποχή της Μπελ Επόκ περιλαμβάνει επίσης έκθεση φωτογραφίας στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» Δήμου Αθηναίων, σε συνεργασία με τις «Διεθνείς Σχέσεις Πολιτισμού» που εγκαινιάστηκε από τον δήμαρχο Αθηναίων Κώστα Μπακογιάννη την περασμένη εβδομάδα, ενώ προηγήθηκε η υλοποίηση πέντε εφαρμοσμένων εργαστηρίων κινουμένων σχεδίων με θέμα την Αθήνα της Μπελ Επόκ στα Κέντρα Δημιουργικής Μάθησης Δήμου Αθηναίων από το ANIMASYROS Διεθνές Φεστιβάλ Κινουμένων Σχεδίων, όπου αξιοποιήθηκε η μακρά εμπειρία του στην ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων για ετερόκλητα κοινά, καθώς και το ευρύ δίκτυό του από καταξιωμένους ανιμέιτορ.

Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη.

Ώρες λειτουργίας: Τρίτη – Παρασκευή 11:00 – 19:00

Σάββατο – Κυριακή 10:00 – 15:00, Δευτέρα κλειστά

Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα Δήμου Αθηναίων:

Ηρακλειδών 66 και Θεσσαλονίκης – Θησείο, στάση Μετρό Κεραμεικός. Τ: 210 3414466

www.opanda.gr

 

 

Στέκει «ατάραχη» στον χρόνο, πάνω στην «τσούκα», στην κορυφή του γκρεμού, της χαράδρας του Άραχθου ποταμού. Την περικλείουν θρύλοι, ιστορία, μνήμες των πιστών, προσευχές, τάματα, κοινωνική προσφορά. Είναι η Ιερά Μονή Παναγίας Τσούκας, που είναι αφιερωμένη στο Γενέθλιο της Θεοτόκου, κοντά στο χωριό Ελληνικό των Ιωαννίνων.

Η Ιερά Μονή είναι ανδρική και θρυλείται πως  ιδρύθηκε το 1190 από τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Β΄ Άγγελο, σε υψόμετρο 760 μέτρων, πάνω στον γκρεμό με θέα  στη χαράδρα του Αράχθου, που «κόβει την ανάσα».

Κατά την επίσκεψη μας στο μοναστήρι, η ηρεμία πλημμυρίζει το χώρο. Μόλις ο πιστός διαβαίνει την πύλη εισπράττει αμέσως τη γαλήνη του μοναστηριού, που είναι φτιαγμένο με πίστη, πέτρα και ξύλο. Ο Αρχιμανδρίτης, πρωτοσύγκελος της Μητρόπολης Ιωαννίνων, Θωμάς Ανδρέου, ξεναγεί το ΑΠΕ-ΜΠΕ στους χώρους, μας φιλοξενεί και ξεδιπλώνει τα ιστορικά στοιχεία του πανηπειρωτικού προσκυνήματος.

Σύμφωνα με την παράδοση, οι κάτοικοι του χωριού Ελληνικό, που είχε την παλιά ονομασία Λοζέτσι, βρήκαν την εικόνα της Παναγίας κοντά στο βράχο, την «τσούκα», που στα βλάχικα σημαίνει κορυφή. Την μετέφεραν πιο κάτω, εκεί όπου υπάρχει το ξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας. Σύμφωνα με τον θρύλο, η εικόνα κάθε βράδυ, με θαυμαστό τρόπο έφευγε από το εξωκλήσι και πήγαινε στη σημερινή θέση, όπου τελικά κτίστηκε το μοναστήρι.

Σήμερα η εικόνα της Παναγίας κοσμεί το εσωτερικό του Καθολικού με το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις παλιές τοιχογραφίες. Ο πιστός νιώθει δέος, μόλις διαβεί τη μικρή πόρτα της εισόδου του ναού και αντικρίσει το εσωτερικό του.

 

Στη μέση της αυλής του μοναστηριού βρίσκεται μια μεγάλη στέρνα, ενώ σε δύο πλευρές απλώνονται τα κελιά των μοναχών. Στη νότια πλευρά της Μονής, υπάρχει το παρεκκλήσι της Παναγίας, που υπέστη καταστροφές από πυρκαγιά. Ιδιαίτερη αίσθηση για τον επισκέπτη δημιουργούν οι κέρινες ζώστρες που είναι δεμένες γύρω από τον Ναό. Είναι κορδόνια από κερί, δεκάδων μέτρων που αγκαλιάζουν τους τοίχους και  συμβολίζουν τη δέσμευση της Παναγίας να κάνει το θαύμα στον πιστό.

Ο Αρχιμανδρίτης Θωμάς Ανδρέου μας αποκαλύπτει το σπουδαίο κοινωνικό και φιλανθρωπικό ρόλο της Μονής επισημαίνοντας ότι επί τουρκοκρατίας το μοναστήρι, από την περιουσία που είχε, συντηρούσε και το σχολείο του Ελληνικού. Μάλιστα, στο αρχείο της Ιεράς Μητροπόλεως Ιωαννίνων, διασώζονται 7 επιστολές του Αλή-Πασά. Μέσα από το περιεχόμενο τους, γίνεται αντιληπτό πως ο πασάς έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αγαπούσε το Μοναστήρι της Παναγίας. Σε μια από τις επιστολές, απευθύνεται στους κατοίκους των γειτονικών περιοχών και τους τονίζει πως η μονή βρίσκεται υπό την προστασία του, ενώ προειδοποιεί ότι αν κάποιος την πειράξει θα πρέπει να λογοδοτήσει σε αυτόν.

Πρόσφατα, ξεκίνησε η αναστήλωση και αποκατάσταση του παλαιού ποιμνιοστασίου της Μονής Τσούκας, η οποία κάποτε είχε πληθώρα αιγοπροβάτων. Σε συνέχεια της παράδοσης των κατοίκων της περιοχής, που πάντοτε έφερναν από τον μόχθο τους το δικό τους τάμα στην Παναγία, η Μονή ακόμα και σήμερα δέχεται από προσκυνητές της μικρά αιγοπρόβατα. «Συνεχίζοντας λοιπόν την παράδοση, ξεκινήσαμε την αποκατάσταση των ποιμνιοστασίων. Και με τη βοήθεια της  Θεοτόκου προχωράμε», σημειώνει ο Αρχιμανδρίτης.

Στο πίσω μέρος της Μονής, ένα μικρό πορτάκι οδηγεί τον επισκέπτη, τον  προσκυνητή, σε ένα υπέροχο «μπαλκόνι» πάνω από τη χαράδρα του Αράχθου ποταμού. Ειδικά τους χειμερινούς μήνες, η βοή των νερών του φτάνει στην κορυφή δημιουργώντας μυστηριακή ατμόσφαιρα. Ο χώρος έχει χαρακτηριστεί ως τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.

Αφιερωμένη στο Γενέθλιο της Θεοτόκου, η Μονή εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου και είναι ένα από τα πιο όμορφα και σημαντικά μοναστήρια της Ηπείρου. Είναι το μεγαλύτερο προσκύνημα του νομού Ιωαννίνων.

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Η ελληνική διατροφή είχε τα βασικά χαρακτηριστικά της μεσογειακής διατροφής ήδη από την αρχαιότητα, γεγονός που εξασφάλιζε στους προγόνους μας, για τα δεδομένα της εποχής τους, ευζωία και μακροζωία. Αρκετοί άνθρωποι ήταν χορτοφάγοι για λόγους υγείας ή ιδεολογίας, ενώ η διαλειμματική (περιοδική) δίαιτα ήταν συνήθεια καθιερωμένη στο Βυζάντιο και ιδίως στα μοναστήρια. Επισημαίνουμε ότι η κακή διατροφή μας σήμερα σκοτώνει περισσότερους ανθρώπους από άλλους παράγοντες, ενώ καταστρέφει το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα.

Υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στο σύγχρονο και το αρχαίο ελληνικό διαιτολόγιο. Σύμφωνα με παλαιότερη διπλωματική εργασία του Μαρίνου – Παναγιώτη Τσετσενέκου, το αρχαιοελληνικό τραπέζι, γενικότερα, δεν έμοιαζε και τόσο με το σημερινό. Άγνωστα  τότε το ρύζι, η ζάχαρη το καλαμπόκι, ο καφές, οι ντομάτες, οι μελιτζάνες, οι πιπεριές, οι μπάμιες και φυσικά οι πατάτες ήταν άγνωστα τότε.

Οι αρχαίοι Έλληνες έτρωγαν συνήθως τρία γεύματα την ημέρα. Το πρώτο από αυτά (ακρατισμός) αποτελούταν από κριθαρένιο ψωμί βουτηγμένο σε κρασί αδιάλυτο (άκρατος οίνος) και συνοδευόμενο από σύκα ή ελιές. Το δεύτερο (άριστον) λάμβανε χώρα το μεσημέρι ή νωρίς το απόγευμα. Το τρίτο (δείπνον), το οποίο ήταν και το σημαντικότερο της ημέρας. Σε αυτά μπορεί να προστεθεί ένα επιπλέον ελαφρύ γεύμα (εσπέρισμα) αργά το απόγευμα. Τέλος το αριστόδειπνον ήταν ένα κανονικό γεύμα που μπορούσε να σερβιριστεί αργά το απόγευμα στη θέση του δείπνου.

Κάποιες φορές, τα γεύματα ήταν μόνο δύο. Το πρώτο απαρτιζόταν από ψάρια, όσπρια, ή πρόχειρα φαγητά όπως ψωμί, τυρί, ελιές, αυγά, ξηρούς καρπούς και φρούτα, ενώ βασικό στοιχείο του δεύτερου ήταν η συντροφιά.

Συνηθισμένες πρωινές τροφές ήταν τα ξερά σύκα, τα αμύγδαλα, τα καρύδια και άλλοι ξηροί καρποί. Το πρωινό ρόφημα ήταν ο κυκεών, ένα μείγμα κρασιού, τριμμένου τυριού και κριθάλευρου, το γάλα (κυρίως κατσικίσιο), καθώς και ένα είδος υδρόμελου που το παρασκεύαζαν από χλιαρό νερό και μέλι.

Το μεσημέρι συνήθιζαν να τρώνε ψάρια, όπως τσιπούρες, μπαρμπούνια, σαρδέλες και χέλια, όσπρια – κυρίως φακές, φασόλια, ρεβίθια, μπιζέλια και κουκιά – ψωμί, τυρί, ελιές, αυγά, ξηρούς καρπούς και φρούτα. Μια ακόμα αντίθεση με τη σημερινή εποχή παρατηρείται και σε ό,τι αφορά το δείπνο, καθώς αν και σήμερα οι γιατροί συμβουλεύουν να είναι ιδιαίτερα ελαφρύ, οι πρόγονοί μας το θεωρούσαν το πιο σημαντικό και μεγάλο γεύμα της ημέρας. Συνοδευόταν και από επιδόρπια, τα λεγόμενα τραγήματα, που μπορεί να ήταν φρούτα φρέσκα ή ξηρά, κυρίως σύκα, καρύδια και σταφύλια ή γλυκά με μέλι.

Το βραδινό, το οποίο αποτελούσε και το κύριο γεύμα, ήταν αυτό του συμποσίου και της φιλικής συντροφιάς, διότι στους αρχαίους Έλληνες δεν άρεσε να τρώνε μόνοι τους. Η επικρατούσα άποψη ήταν ότι το να τρώει κανείς μόνος του δε σημαίνει ότι γευματίζει, αλλά ότι απλά γεμίζει το στομάχι του.

 

Οι αρχαίοι έδειχναν ιδιαίτερη προτίμηση στο χοιρινό και το μοσχάρι, ενώ σπανιότερα έτρωγαν κατσίκι και αρνί. Επίσης αγαπούσαν πολύ και το κυνήγι, κυρίως τις τσίχλες, τα ορτύκια και τα ελάφια. Αγαπούσαν όμως και τα σαλιγκάρια, τα οποία οι Κρητικοί έτρωγαν από την εποχή του Μίνωα. Μπορεί τα φρούτα και τα λαχανικά να είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στο καθημερινό τους τραπέζι, ωστόσο δεν υπήρχε τόσο μεγάλη ποικιλία όσο σήμερα. Μπορεί να μην υπήρχαν φρούτα όπως τα πορτοκάλια, τα μανταρίνια, τα ροδάκινα και οι μπανάνες, αλλά μεγάλη ζήτηση είχαν τα αχλάδια, τα ρόδια, τα μήλα, τα σύκα, τα μούρα, τα κεράσια και τα δαμάσκηνα.

Όσον αφορά τα λαχανικά, τα καλλιεργούσαν στους κήπους τους και είχαν ιδιαίτερη αγάπη στους βολβούς, τα μαρούλια, τα αγγούρια, τον αρακά, τις αγκινάρες, τα βλήτα, το σέλινο, τον άνηθο και το δυόσμο. Άλλα πάλι, όπως τα μανιτάρια, το μάραθο, τα σπαράγγια, ακόμα και τις τρυφερές τσουκνίδες και πολλά άλλα ακόμα που τρώμε και σήμερα, τα αναζητούσαν στις ακροποταμιές και τα χωράφια. Μεγάλη αγάπη είχαν και στο ψωμί, αφού συνήθιζαν μάλιστα να φτιάχνουν αρκετά είδη, από λαγάνες, σιμιγδαλένιους άρτους και ψωμί από χοντράλευρο μέχρι ψωμί από κεχρί.

Ο «πλακούντας» ήταν η πιο γνωστή πίτα της αρχαιότητας και φτιαχνόταν στην οικία ή σε εργαστήρι «πλακουντοποιού». Είχε ως βάση μια ζύμη από άριστης ποιότητας αλεύρι και νερό, στην οποία προστίθεντο διάφορα υλικά (π.χ. γάλα, τυρί, αυγά, λάδι, λίπος, άνηθος, μάραθο, κύμινο, πιπέρι, καρύδια, αμύγδαλα, σταφίδες κ.λπ.) δημιουργώντας έτσι ποικίλες πίτες (π.χ. ο «αρτότυρος» ή «τυρών άρτος», ήτοι η σημερινή τυρόπιτα). Παρασκεύαζαν και άλλες γλυκές πίτες, όπως τη μελόπιτα («μελιτούττα»), ένα γλύκισμα από ζύμη, σουσάμι και μέλι («όμωρο»), άλλο από λιναρόσπορο και μέλι («χρυσόκολλα»), ένα άλλο από αλεύρι, τυρί και κρασί μελωμένο («έκχυτο»), άλλο από αλεύρι ή σιμιγδάλι, νερό και ώριμους χουρμάδες («εγκρυφιάς»), αλλά και τηγανίτες («εγκρίδες»).

Το δώρο του Αρχέστρατου

Οι αρχαίοι μας πρόγονοι όφειλαν τις μαγειρικές τους γνώσεις σε έναν ποιητή και φιλόσοφο. Το πρώτο βιβλίο μαγειρικής που γράφτηκε ποτέ στην Ελλάδα είχε τον τίτλο «Ηδυπάθεια» και χρονολογείται περίπου στα μέσα του 4^ου αιώνα π.Χ. Συγγραφέας ήταν ο Συρακούσιος ποιητής και φιλόσοφος Αρχέστρατος. Ο Αρχέστρατος θεωρείται ο πατέρας της γαστρονομίας και μάλιστα είναι ο πρώτος που αναφέρει τη συγκεκριμένη λέξη στο βιβλίο του και ο πρώτος που θεώρησε τη μαγειρική τέχνη.

Ουσιαστικά, η «Ηδυπάθεια» (ή «Δειπνολογία» ή «Γαστρονομία») είναι ένα ποιητικό έργο από το οποίο διασώζονται μόνο 300 στίχοι. Σε αυτό το έργο, ο Αρχέστρατος αφιερώνει εκτενή κεφάλαια στα όσπρια, το ψάρι και το κρασί  και ταυτόχρονα  καταγράφει τους κανόνες της μαγειρικής, δίνοντας στην κουζίνα της εποχής του ορισμένα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που αποτελούν διαχρονικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κουζίνας.

Επιπλέον, ως γνήσιος λάτρης του καλού φαγητού  συμβουλεύει τον αναγνώστη του πού θα βρει τα καλύτερα προϊόντα και πώς θα τα γευτεί όπως πρέπει. Μαθαίνουμε λοιπόν, ότι η Αθήνα διέθετε την καλύτερη και φρεσκότερη μαρίδα, η Μυτιλήνη φημιζόταν για τα χτένια, η λίμνη Αμβρακία και η Καλυδωνία για την πέρκα και η Καρχηδόνα για τα τήθεα (θαλασσινά όστρακα). Ο Συρακούσιος ποιητής αναφέρει ακόμη ότι το αττικό μέλι αναδεικνύει τη γεύση οποιασδήποτε πίτας, ο γόνος είναι ένας εξαιρετικός μεζές αν τηγανιστεί με τσουκνίδες και μυρωδικά και ότι ο καρχαρίας είναι εκλεκτή τροφή, χαρακτηρίζοντάς τον ως ανθό του νέκταρ. Παράλληλα, συμβουλεύει να μην καταναλώνουμε νερό πριν το φαγητό, γιατί καταστρέφουμε τις τροφές που τρώμε. Το έργο του Αρχεστράτου έχει τόση χάρη, σαν το ύφος των παλαιών διδακτικών ποιητών, γι’ αυτό και ο ποιητής επεκλήθη ο «Ησίοδος ή ο Θέογνις των οψοφάγων»…

 

Εμείς σας δίνουμε τη συνταγή του Αρχέστρατου για σαρδέλες γεμιστές, προσαρμοσμένη στη δική μας εποχή.

Σαρδέλες γεμιστές στον φούρνο

Υλικά

36 φρέσκιες, μεγάλες σαρδέλες

3 σκελίδες σκόρδο

2 κ.σ. ψιλοκομμένος μαϊντανός

3 αυγά

175 γρ. ψίχα ψωμιού

1/2 κ.γλ. αλάτι

18 φύλλα δάφνης

40 γρ. φρέσκο βούτυρο σε θερμοκρασία δωματίου

Εκτέλεση

Πλένουμε τις σαρδέλες, τις καθαρίζουμε και κόβουμε την ουρά και το κεφάλι.  Λιώνουμε το σκόρδο και το ανακατεύουμε με τον μαϊντανό, τα αυγά, πέντε κ.σ. ψίχα ψωμιού και το αλάτι. Μόλις γίνει ένα ομοιόμορφο μείγμα, γεμίζουμε με αυτό τις σαρδέλες. Βουτυρώνουμε ένα ταψί και τοποθετούμε τις σαρδέλες τη μία δίπλα στην άλλη.  Κάθε δυο σαρδέλες τις σκεπάζουμε με ένα φύλλο δάφνης. Τις πασπαλίζουμε με την υπόλοιπη ψίχα και περιχύνουμε με το φρέσκο βούτυρο. Ψήνουμε στους 200^οC για 20 λεπτά περίπου και τις σερβίρουμε ζεστές ή κρύες.

 

Σε κάθε περίπτωση, οι αρχαίοι κατανάλωναν μεγάλη ποικιλία τροφών, αλλά σε πολύ μικρές ποσότητες, καθώς θεωρούσαν ότι στόχος του φαγητού ήταν να τέρψει τον ουρανίσκο και όχι να χορτάσει το στομάχι. Οι Σπαρτιάτες, από την άλλη, είχαν διαφορετική φιλοσοφία και  ακολουθούσαν τη λακωνική λιτότητα ακόμα και στη διατροφή τους. Το καθημερινό τους διαιτολόγιο να συνίστατο σε μια κούπα «μέλανα ζωμό» και ένα κομμάτι ψωμί, ενώ σε ιδιαίτερες περιστάσεις και γιορτές απολάμβαναν το βραστό χοιρινό, λίγο κρασί και πίτες.

Δεν είναι τυχαία η πεποίθηση ότι ένα υγιές και καλό μυαλό πρέπει να βρίσκεται μέσα σε ένα υγιές σώμα.

Δηλαδή όσο σημαντική θεωρούσαν την πνευματική καλλιέργεια του ανθρώπου τόσο σημαντική θεωρούσαν και την καλή και σωστή διατροφή.

Στο επόμενο άρθρο, θα μιλήσουμε για τη Ζέα, το δίκοκκο σιτάρι, και θα δοκιμάσουμε να ζυμώσουμε  ψωμί από αλεύρι Ζέας.

Καλό Σαββατοκύριακο!