Ιστορία

Παραμένοντας πιστή στις οικοδομικές μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν τον 13ο αιώνα, η κατασκευή του Γκεντελόν συνεχίζεται εδώ και 26 χρόνια. Η διευθύνουσα σύμβουλος Μαριλίν Μαρτάν (Maryline Martin), σε συνεργασία με τον επικεφαλής λιθοξόο Φλοριάν Ρενούτσι (Florian Renucci), ηγείται της προσπάθειας για την ολοκλήρωση του έργου. Με 10 χρόνια ακόμα να υπολείπονται, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, μέχρι το πέρας των εργασιών, έχουν ήδη επιτευχθεί πολλά όσον αφορά τις αποκτηθείσες γνώσεις για τις μεσαιωνικές οικοδομικές και κατασκευαστικές μεθόδους.

Το Γκεντελόν βρίσκεται σε κτήμα που αγοράστηκε με σκοπό την οικοδόμηση ενός κάστρου του 13ου αιώνα από το μηδέν. Όλα τα απαραίτητα για την κατασκευή ενός κάστρου βρίσκονται εκεί: ένα λατομείο για πέτρα, ένα δάσος για ξύλο, άμμος, νερό και πηλός. Για την κατασκευή του Γκεντελόν χρειάστηκαν επίσης πολλές βιοτεχνίες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων για τις τελικές πινελιές που κάνουν ένα κάστρο σπίτι.

Ο σιδηρουργός και οι λιθοξόοι

Η κατασκευή ξεκίνησε από τον σιδηρουργό. Οι σιδηρουργοί του 13ου αιώνα κατασκεύαζαν χάλυβα (ή αλλιώς ατσάλι) θερμαίνοντας το σίδηρο πάνω από φωτιά με κάρβουνα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο σύγχρονος όρος θα ήταν τήξη. Η ομάδα του Γκεντελόν φτιάχνει τα δικά της κάρβουνα για να ανάψει τον κλίβανο για να φτιάξει τον χάλυβα – ο χάλυβας, ύστερα, μπορεί να επεξεργαστεί σε κάθε είδους χρειαζούμενα αντικείμενο, από καρφιά και μαχαίρια μέχρι πιο περίτεχνα εργαλεία.

 

Η σιδηρούχος πέτρα από το λατομείο του Γκεντελόν ήταν ζωτικής σημασίας για την κατασκευή των εργαλείων, καθώς η υψηλή της περιεκτικότητα σε σίδηρο την καθιστούσε ιδανική για την παραγωγή «ήπιου χάλυβα”, μετάλλου από σίδηρο και άνθρακα που προέρχεται από τη σιδηρούχο πέτρα. Οι λιθοξόοι βοήθησαν στην κατασκευή κλιβάνου ικανού να αντέξει θερμοκρασία έως και 1.650 βαθμούς Κελσίου, η οποία απαιτείται για να μετατραπεί σε ήπιο χάλυβα το σιδηρομετάλλευμα.

Τίποτα δεν πάει χαμένο στο Γκεντελόν, καθώς τα φθαρμένα εργαλεία και τα υπολείμματα χάλυβα λιώνονται και σφυρηλατούνται σε νέα αντικείμενα. Όλα προέρχονται από τη γη και επαναχρησιμοποιούνται. Αυτό είναι ένα σημαντικό παράδειγμα για το τι μπορούμε να μάθουμε από το Γκεντελόν σχετικά με τη χρήση και την επαναχρησιμοποίηση των δικών μας προϊόντων και πόρων.

Περιηγούμενη στους διάφορους χώρους του κάστρου φέτος την άνοιξη, παρακολούθησα τους λιθοξόους να κόβουν μεγάλα κομμάτια σιδηρούχου πέτρας για να συνεχίσουν να χτίζουν τους πύργους του κάστρου. Οι λιθοξόοι εκπαιδεύτηκαν στην τέχνη του πελεκήματος της πέτρας, χρησιμοποιώντας αποκλειστικά τα εργαλεία που κατασκεύαζε ο σιδηρουργός του Γκεντελόν, όπως ακριβώς κατασκευάζονταν τον 13ο αιώνα.

 

Ο ασβεστόλιθος χρησιμοποιείται για την τοποθέτηση των λίθων και για την ασβεστοκονία των τοίχων. Χρειάζονται 72 ώρες σε κλίβανο για να δημιουργηθεί η ασβεστολιθική τέφρα που παράγει το ασβεστολιθικό κονίαμα και το ασβεστολιθικό διάλυμα. Ο ασβεστόλιθος έχει πολλές πολύτιμες ιδιότητες: είναι εύκαμπτος, ανθεκτικός και καταναλώνει ελάχιστη ενέργεια για την παραγωγή του, γεγονός που τον καθιστά φιλικό προς το περιβάλλον, κάτι που εκτιμάται στις σύγχρονες κατασκευές. Η κατασκευή με πέτρινους κύβους έθεσε τις βάσεις για το κτίριο.

Οι ξυλουργοί

Τον 13ο αιώνα, τα περιστέρια εκτρέφονταν τόσο ως αγγελιοφόροι όσο και για τροφή. Οι ξυλουργοί κατασκεύασαν πρώτα ένα πλαίσιο για τον περιστερώνα και στη συνέχεια τοποθέτησαν στην οροφή σχισμένα δρύινα κούτσουρα. Κάτω από τον περιστερώνα, υπάρχει ένας τοίχος κατασκευασμένος από μικρά, σπασμένα κομμάτια σιδηρούχου πέτρας, προσεκτικά τοποθετημένα. Μαζί με την κοπή της πέτρας, η διάταξη των χαλικιών από τον λιθοξόο είναι μια τέχνη από μόνη της, σαν τη συναρμολόγηση ενός παζλ.

 

Για την κατασκευή του πύργου χρησιμοποιήθηκε δρυς, καθώς είναι ανθεκτική και βρίσκεται εν αφθονία στο δάσος του Γκεντελόν. Οι ξυλουργοί χρησιμοποιούν τα εργαλεία που δημιούργησε ο σιδηρουργός για να κόψουν 9.000 δρύινα πλακιδια και να τα κατασκευάσουν με το χέρι, όπως ακριβώς γινόταν πριν από 1.000 χρόνια. Οι ξυλουργοί θα τοποθετήσουν τα ξύλινα πλακίδια στο σκελετό του περιστερώνα μόλις ολοκληρωθεί η κατασκευή του. Κάποιος μπορεί να αποκαλέσει αυτή τη διαδικασία ως την αρχαιότερη διαδικασία συναρμολόγησης.

Από τις πλευρές του πύργου προεξέχουν οι άκρες αρκετών δοκαριών. Τα ξύλινα δοκάρια ή οποιοδήποτε άλλο είδος ισχυρού υλικού διαπερνούν τους τοίχους προκειμένου να στηρίξουν σκαλωσιές ή να συγκρατήσουν τις διαδοχικές στρώσεις της πέτρας κατά τη διάρκεια της κατασκευής των τοίχων. Όταν αφαιρούνται τα δοκάρια, οι τρύπες που απομένουν μπαλώνονται με κονίαμα.

Οι ξυλουργοί του Γκεντελόν είναι τόσο καλά εκπαιδευμένοι στις κατασκευές του 13ου αιώνα, ώστε κλήθηκαν να εκπαιδεύσουν εκείνους που εργάζονταν για την ανοικοδόμηση του καθεδρικού ναού της Παναγίας των Παρισίων στο Παρίσι. Εκτός από τη βοήθεια για την ανακατασκευή του καμπαναριού, παρείχαν οδηγίες για την κοπή της ξυλείας για τα δοκάρια και τις ενώσεις. Η εκπαίδευση αυτή δεν προσφέρεται πλέον στα μαθήματα ξυλουργικής-συνδετικής υψηλού επιπέδου. Όλα όσα τους δίδαξαν προέκυψαν από την εκπαίδευσή τους και τις ανακαλύψεις τους στο Γκεντελόν. Οι γνώσεις των ξυλουργών του Γκεντελόν στάθηκαν πολύτιμες και για την ακριβή εκτίμηση της απαιτούμενης ποσότητας ξυλείας και του κόστους κατασκευής από τον αρχιτέκτονα της Παναγίας των Παρισίων.

Βαφείς υφασμάτων και ζωγράφοι

Η ζωγράφος και η ομάδα της φτιάχνουν τις βαφές που χρησιμοποιούνται για να ζωγραφιστούν τα σχέδια στους τοίχους του παρεκκλησίου και τα λινά καλύμματα των παραθύρων. Αρχικά πειραματίστηκε με διάφορα ορυκτά για να πετύχει τα χρώματα που χρειαζόταν. Οι χρωστικές ουσίες κίτρινης και κόκκινης ώχρας προέρχονται από σίδηρο – άλλα χρώματα παρασκευάζονται από κάρβουνο, ασβεστοκονίαμα, αιματίτη, καμένο πηλό και σκόνη καμένου κάρβουνου. Η ομάδα των ζωγράφων κατάφερε να δημιουργήσει 15 χρώματα χρησιμοποιώντας υλικά που βρέθηκαν στον χώρο.

 

Οι τοιχογραφίες είναι εμπνευσμένες από τη γειτονική εκκλησία. Πριν ζωγραφιστούν, οι τοίχοι προετοιμάζονται με ασβεστοκονίαμα και ασβέστη. Τα σχέδια δοκιμάζονται στους τοίχους του εργαστηρίου του ζωγράφου για το χρώμα και το ύφος. Τα χρώματα που επιλέχθηκαν για τα σχέδια στους τοίχους του παρεκκλησίου ήταν η κόκκινη και η κίτρινη ώχρα και ένα μπλε-γκρι που παρασκευάστηκε από σκόνη ξυλάνθρακα και ασβεστοκονίαμα.

Το Γκεντελόν δεν χρησιμοποιεί πλέον τους δικούς του ανυφαντές για να υφαίνουν και να βάφουν υφάσματα ή να φτιάχνουν ρούχα εποχής επιτόπου. Η μόνη βαφή που εξακολουθεί να γίνεται είναι στο μαλλί που κουρεύεται από τα δικά τους πρόβατα και στη συνέχεια αποστέλλεται για να μετατραπεί σε νήμα προς βαφή.

Συνεχίζουν να βάφουν αυτό το μαλλί επιτόπου για να δείξουν τι χρώματα μπορούν να επιτευχθούν από τα φυτά, όπως γινόταν τον 13ο αιώνα. Τα χρώματα προέρχονται από το ριζάρι ή αλιζάρι (το επίσημο όνομά του είναι ερυθρόδανο το βαφικό ή ρούβια η βαφική.), μια φυτική ρίζα που παράγει ένα λαμπερό κοκκινωπό-πορτοκαλί ή κόκκινο. Άλλα χρώματα προέρχονται από λουλούδια, φλοιό δέντρων ή φύλλα από θάμνους. Αυτή η διαδικασία βαφής ονομάζεται φυσική βαφή. Τα φυτικά υλικά θερμαίνονται σε νερό για να εξαχθεί το χρώμα. Μερικές φορές τα φυτά αποξηραίνονται πρώτα και συνθλίβονται πριν από την επεξεργασία. Στη συνέχεια, το νερό της βαφής στραγγίζεται, ψύχεται και το μαλλί τοποθετείται στο νερό της βαφής και θερμαίνεται.

Οι λιθοξόοι, οι ξυλουργοί και η ζωγράφος έχουν ο καθένας ένα συγκεκριμένο ρόλο να επιτελέσουν για τη δημιουργία των παραθύρων του κάστρου. Η κα Μαρτάν το έθεσε ως εξής: «Πιστεύω ακράδαντα στην ομαδική δράση. Στο Γκεντελόν, κάθε τεχνίτης εξαρτάται από τους συναδέλφους του προκειμένου να προχωρήσει η δουλειά του».

 

Αν και το γυαλί ήταν διαθέσιμο τον 13ο αιώνα, θα ήταν πολύ ακριβό για ένα μέτριο κάστρο. Στο Γκεντελόν, αφού οι λιθοξόοι δημιουργήσουν τις τρύπες στους τοίχους του κάστρου για τα παράθυρα, οι ξυλουργοί κατασκευάζουν τα πλαίσια των παραθύρων και τις κορνίζες για το λινό, το οποίο τεντώνεται πάνω σε ένα πλαίσιο για τα καλύμματα των παραθύρων. Αρχικά, είχε δοκιμαστεί η περγαμηνή από δέρμα κατσίκας για τα παράθυρα του κάστρου, αλλά διαπιστώθηκε ότι σκίζεται όταν κάνει ζέστη. Στη συνέχεια, επιλέχθηκε το λινό για τη διαχρονική του ποιότητα. Χαρακτηριστικό για τον 13ο αιώνα είναι ότι οι έμποροι συγκεντρώνονταν στις αγορές για να ανταλλάξουν τα εμπορεύματά τους – σε αυτές τις αγορές θα μπορούσαν να έχουν προμηθευτεί το λινό.

Μόλις το λινό τοποθετηθεί σε πλαίσιο, ο ζωγράφος δημιουργεί τα σχέδια στο λινό με ορυκτές βαφές. Στη συνέχεια, χρησιμοποιείται κερί μέλισσας από τις κυψέλες του Γκεντελόν για την επικάλυψη των καλυμμάτων των παραθύρων. Τα παράθυρα είναι ημιδιαφανή, όχι διαφανή, επιτρέποντας το φως, αλλά όχι την καθαρή θέα προς τα μέσα ή προς τα έξω.

Οι ζωγράφοι φιλοτεχνούν το λινό που χρησιμοποιείται για τα παράθυρα του κάστρου. Τα πρώτα παράθυρα που ολοκληρώθηκαν ήταν για το παρεκκλήσι στο εσωτερικό του κάστρου και έχουν παραδοσιακά μοτίβα, όπως τα βιτρό που βλέπουμε σήμερα. Ορισμένα από τα παράθυρα του παρεκκλησίου θα έχουν ένα ξύλινο τέμπλο, που φτιάχτηκε από τους ξυλουργούς για να τοποθετηθεί πάνω από το βαμμένο λινό, δημιουργώντας ένα μοτίβο τύπου βιτρό.

Κεραμοποιοί και αγγειοπλάστες

Η κατασκευή κεραμιδιών ήταν εποχιακή κατά τη μεσαιωνική περίοδο. Ο πηλός έβγαινε το χειμώνα, για να μπορέσει να «ξεχειλώσει” μέχρι την άνοιξη ή το καλοκαίρι, όταν οι συνθήκες ήταν πιο ξηρές, και στη συνέχεια τα κεραμίδια ψήνονταν. Η θερμοκρασία του κλιβάνου δημιουργεί το χρώμα του κεραμιδιού, όπως και τα διαφορετικά χρώματα του πηλού, με τα οποία πειραματίζονται σήμερα. Ο πηλός για τα κεραμικά και τα κεραμίδια προέρχεται από τα δάση του κτήματος.

Τα επιδαπέδια πλακάκια θα τοποθετηθούν σε όλο το κάστρο σε χώρους που χρησιμοποιούνται από τον άρχοντα και την οικογένεια του κάστρου, όπως το παρεκκλήσι. Στα διαμερίσματα των φρουρών θα τοποθετηθεί πιθανότατα δάπεδο από σχιστόλιθο.

Οι αγγειοπλάστες κατασκεύασαν πέντε διαφορετικούς κλιβάνους για να ψήσουν κεραμίδια οροφής και αγγεία από πηλό, πειραματιζόμενοι μέχρι να βρουν έναν που να λειτουργεί. Πρόκειται για μία ακόμη ανακάλυψη γύρω από τις κατασκευαστικές μεθόδους του 13ου αιώνα.

 

Ο κατασκευαστής πλακιδίων δημιουργεί τα σχέδια που χρησιμοποιούνται για τη σφράγιση των πλακιδίων. Ο πηλός τυλίγεται σε ένα καλούπι και στη συνέχεια σφραγίζεται με το σχέδιο σε ένα υπερυψωμένο μοτίβο δημιουργώντας ένα κεραμίδι ανάγλυφο. Μετά τη σφράγιση των πλακιδίων και το ψήσιμό τους, εφαρμόζεται υάλωμα. Μετά το υάλωμα, τα κεραμίδια ξαναμπαίνουν στον κλίβανο . Οι τεχνίτες έχουν καταλήξει σε νέα ορυκτά υαλώματα χωρίς μόλυβδο, κατασκευασμένα από βόρακα και τέφρα φτέρης, που χρησιμοποιούνται σε ξύλινα μπολ για φαγητό και σε κεραμικά για αποθήκευση ή σερβίρισμα τροφίμων. Ο αγγειοπλάστης συνεργάζεται τώρα με τον κεραμοποιό για ένα νέο καμπυλωτό κεραμίδι οροφής για τον κοινόχρηστο φούρνο ψωμιού.

Ο κατασκευαστής μπολ γυρίζει τα μπολ σε έναν χειροποίητο τόρνο με στύλο, που κατασκευάστηκε από τον σιδερά και τους ξυλουργούς. Το έξυπνο χειροκίνητο σύστημα επιτρέπει στον κατασκευαστή μπολ να δημιουργεί μπολ τόσο για τρόφιμα όσο και για χρωστικές ουσίες βαφής.

 

Το πολύγλωσσο προσωπικό του Γκεντελόν δίνει σε όλους τους επισκέπτες την ευκαιρία να κάνουν ερωτήσεις σε έναν τεχνίτη που μιλάει την ίδια γλώσσα με αυτούς. Οι ξεναγήσεις γίνονται στα αγγλικά, τα γερμανικά και τα ολλανδικά.

Το Γκεντελόν είναι πειραματική αρχαιολογία σε μαζική κλίμακα. Η έρευνα που έγινε για το Γκεντελόν παρείχε πληροφορίες σε αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες και ιστορικούς σχετικά με τον τρόπο κατασκευής και επέτρεψε την εκπαίδευση των τεχνιτών στις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν. Δεν πρόκειται για μια αναπαράσταση της ζωής του 13ου αιώνα, αλλά για έναν θησαυρό πληροφοριών σχετικά με τις τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή ενός κάστρου.

Η κα Μαρτάν εξήγησε την αξία των χειρωνακτικών επαγγελμάτων: «Τώρα το Γκεντελόν έχει γίνει ένα κέντρο κατάρτισης για δεξιότητες πολιτιστικής κληρονομιάς, όπου τώρα προσλαμβάνουμε ταλαντούχους νέους που έχουν επιλέξει τα χειρωνακτικά επαγγέλματα ως καριέρα».

Μπορείτε να επισκεφθείτε το Γκεντελόν από το Παρίσι με το λεωφορείο του Γκεντελόν. Επισκεφθείτε το Guédelon.com για περισσότερες πληροφορίες.

Η γράφουσα επισκέφθηκε για πρώτη φορά το Γκεντελόν το 2006. Ξαναπήγε τον Μάιο του 2023, για να διαπιστώσει την πρόοδο που έχει συντελεστεί μέσα σε αυτά τα 17 χρόνια. Στο α΄μέρος του αφιερώματος στο έργο του Γκεντελόν, παρουσιάστηκαν τα πρώτα βήματα που έγιναν προς αυτή την κατεύθυνση από τον εμπνευστή του, Μισέλ Γκιγιό (Michel Guyot). Στο β΄μέρος, παρουσιάστηκε γενικά το κάστρο Γκεντελόν όπως είναι το 2023.

Της Debra Amundson

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Με «αφηγητή» το μεταξωτό νήμα -φαινομενικά εύθραυστο μα συνάμα ισχυρό και ανθεκτικό- που πρωταγωνιστεί σε καλλιτεχνήματα του Μουσείου Ασιατικής Τέχνης Κέρκυρας, διηγείται το Μουσείο Μετάξης του Πολιτιστικού Ιδρύματος Πειραιώς (ΠΙΟΠ) στο Σουφλί τα κοινά στοιχεία του ελληνικού και ιαπωνικού πολιτισμού του μεταξιού, μέσα από την περιοδική έκθεση «Σαν Μετάξι».

Τα επιλεγμένα αυθεντικά αντικείμενα από τις συλλογές του Μουσείου Ασιατικής Τέχνης Κέρκυρας που εκτίθενται στο Σουφλί, την «πόλη του Μεταξιού», από τις 10 Ιουνίου έως και τις 13 Νοεμβρίου, αποκαλύπτουν και αναδεικνύουν τον διαχρονικά δυναμικό ρόλο του πολύτιμου νήματος: πώς η σηροτροφία και η τέχνη του μεταξιού αποτέλεσε τον κοινό παρονομαστή στην οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική ανάπτυξη της χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου, που είναι ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς μεταξιού στον κόσμο, αλλά και πώς το Σουφλί, η φυσιογνωμία του οποίου καθορίστηκε από το μετάξι, σήμερα διεκδικεί τη δική του θέση στον χάρτη των μεταξοπαραγωγών χωρών.

Το μετάξι και η σηροτροφία «γέφυρα» πολιτισμού Ελλάδας-Ιαπωνίας

Στην ιδιαιτερότητα των εκθεμάτων, στο σκεπτικό και τη στόχευση της εν λόγω περιοδικής έκθεσης αναφέρθηκε, στο πλαίσιο των εγκαινίων της στις 9 Ιουνίου, ο πρόεδρος του ΠΙΟΠ Γιώργος Χαντζηνικολάου. Υπογράμμισε πως με στόχο την επίτευξη ισοτιμίας στο πεδίο του πολιτισμού, το ΠΙΟΠ διαχρονικά επενδύει στη συνένωση δυνάμεων, επιζητώντας πάντα ουσιαστικές συνεργασίες σε Ελλάδα και εξωτερικό και προς αυτή την κατεύθυνση η οργάνωση μεγάλων πολιτιστικών γεγονότων στην περιφέρεια, η προσφορά νέων πολιτισμικών εμπειριών στις τοπικές κοινωνίες συνιστά μία απολύτως συνειδητή επιλογή.

Χαρακτήρισε την έκθεση ως μια «γέφυρα» ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ιαπωνία «…μία μικρή, αλλά ουσιαστική συμβολή στην αμοιβαία κατανόηση και στη δημιουργία ενός κλίματος φιλίας ανάμεσα στις δύο χώρες», καθώς με συνδετικό κρίκο το μετάξι και τη σηροτροφία, οι επισκέπτες θα ανακαλύψουν όλα όσα ενώνουν τις δύο χώρες, τους δύο πολιτισμούς.

Στόχος η διερεύνηση κοινών πολιτισμικών και ιστορικών στοιχείων

Την αγαστή και μακροχρόνια συνεργασία της Πρεσβείας της Ιαπωνίας στην Ελλάδα, υπό την αιγίδα της οποίας τελεί η εν λόγω έκθεση, με το Μουσείο Ασιατικής Τέχνης Κέρκυρας σημείωσε ο Μορφωτικός Ακόλουθος της Ιαπωνικής Πρεσβείας Κο Σιρατόρι (Ko Shiratori). Αναφορικά με τα αντικείμενα από την ιαπωνική συλλογή που εκτίθενται είπε πως «προβάλλουν πτυχές της ιστορίας της παραγωγής και της χρήσης του μεταξιού στην Ιαπωνία και έρχονται σε διάλογο με τα εκθέματα του Μουσείου Μετάξης, αποσκοπώντας στη διερεύνηση κοινών πολιτισμικών και ιστορικών στοιχείων με στόχο την προαγωγή της αλληλοκατανόησης μεταξύ των δύο λαών».

Ειδική αναφορά έκανε και στην επίσημη ανακήρυξη του 2024 σε έτος Πολιτισμού και Τουρισμού Ελλάδας – Ιαπωνίας, ευχόμενος «η έκθεση να λειτουργήσει ως γέφυρα για το γεγονός αυτό και να ενισχύσει περαιτέρω τις υφιστάμενες φιλικές σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Ιαπωνίας».

Ο πολιτισμός και η ιστορία σμίγουν ανθρώπους και τόπους

Για μία ακόμα ποιοτική πρωτοβουλία, που «προσθέτει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζεται το χαρακτηριστικό για την περιοχή μας μετάξι» έκανε λόγο ο δήμαρχος της πόλης Παναγιώτης Καλακίκος. Εκτιμώντας ότι «ο πολιτισμός και η ιστορία πάντοτε σμίγουν ανθρώπους και τόπους, εντοπίζοντας τα κοινά σημεία που μπορεί να τους συνδέουν», εξέφρασε την πεποίθηση ότι το μετάξι, το κοινό πολιτισμικό σημείο μεταξύ Ασίας και Ελλάδας, «το πιο μυστηριώδες, εκλεπτυσμένο και φίνο υλικό που δώρισε ποτέ η φύση», σε συνδυασμό με την τέχνη, είναι ικανό να ταξιδέψει κάθε επισκέπτη.

Ελλάδα και Ιαπωνία μοιράζονται μια βαθιά πολιτιστική κληρονομιά

Τη σημασία του Σουφλίου ως αντιπροσωπευτικού τόπου στην ιστορία της ελληνικής σηροτροφικής βιομηχανίας εξήρε η διευθύντρια του Μουσείου Ασιατικής Τέχνης Κέρκυρας Δέσποινα Ζερνιώτη, μέσα από μία σύντομη ιστορική αναδρομή. Αναφορικά με την παρουσίαση -για πρώτη φορά εκτός Κέρκυρας- των περίπου 70 μοναδικών έργων τέχνης, σημείωσε πως «στην έκθεση “Σαν Μετάξι” προβάλλονται δώδεκα έγχρωμες ξυλογραφίες, με θέμα την ενασχόληση των γυναικών με τη σηροτροφία, έργα του σπουδαίου καλλιτέχνη του ukioy-e Kitagawa Utamaro, ενώ παράλληλα αναδεικνύεται η τέχνη των πολύτιμων μεταξωτών υφασμάτων και ειδικά του εμβληματικού κιμονό».

Επισήμανε δε πως «με την παρούσα έκθεση επιχειρείται μια πρωτότυπη ιστορική και καλλιτεχνική ώσμωση και ένας συνεχής διάλογος με τις ποικίλες όψεις του μεταξιού, ζωτικό στοιχείο της Ελλάδας και της Ιαπωνίας, που ενώ είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους μοιράζονται μια βαθιά και πλούσια πολιτιστική κληρονομιά».

Εργαστήριο γλυπτικής με θέμα «Ιαπωνικές βεντάλιες»

Με αφορμή την περιοδική έκθεση «Σαν Μετάξι», το ΠΙΟΠ οργανώνει στις 18 Ιουνίου, από τις 11.00 έως τις 14.00, εργαστήριο γλυπτικής για ενήλικες, με θέμα «Ιαπωνικές βεντάλιες». Οι συμμετέχοντες, μετά την περιήγησή τους στην έκθεση, θα επεξεργαστούν με την καθοδήγηση της Καλλιόπης Κώνστα, φυσικά υλικά όπως πέτρες, υφάσματα, κλαδιά και λουλούδια για να δημιουργήσουν εντυπωσιακά διακοσμητικά γλυπτά με θέμα την ιαπωνική βεντάλια.

Στα εγκαίνια παρέστησαν -μεταξύ άλλων- ο Μητροπολίτης Διδυμοτείχου -Ορεστιάδος και Σουφλίου Δαμασκηνός, ο αντιπεριφερειάρχης Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής της ΠΑΜΘ Βασίλης Δελησταμάτης, ο εντεταλμένος περιφερειακός σύμβουλος Τουρισμού Α.Μ.Θ. Θανάσης Τσώνης και οι δήμαρχοι Ορεστιάδας και Διδυμοτείχου Βασίλης Μαυρίδης και Ρωμύλος Χατζηγιάννογλου αντίστοιχα.

Το Μουσείο Μετάξης

Το Μουσείο Μετάξης στο Σουφλί ανήκει στο δίκτυο θεματικών τεχνολογικών Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. Στεγάζεται στο Αρχοντικό Κουρτίδη, το οποίο κτίστηκε το 1883 από ντόπιους τεχνίτες και αποτελεί αξιόλογο δείγμα αστικής αρχιτεκτονικής της περιοχής. Το Αρχοντικό, όπου έζησε ο γιατρός Κωνσταντίνος Κουρτίδης (1870 -1944 ), είναι δωρεά της κόρης του, Μαρίας Κουρτίδη-Πάστρα, με σκοπό να στεγαστεί το Μουσείο Μετάξης.

Το Μουσείο παρουσιάζει όλες τις φάσεις και τα στάδια της προβιομηχανικής σηροτροφίας και της μεταξουργίας: από την εκκόλαψη του μεταξόσπορου και την εκτροφή του μεταξοσκώληκα με φύλλα μουριάς (σηροτροφία) έως την ύφανση της μεταξωτής φούσκας (του κουκουλιού), το «ξετύλιγμα» του πολύτιμου νήματος και την επεξεργασία του μεταξιού (μεταξουργία). Παράλληλα, προβάλλεται το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο που ανέδειξε την περιοχή ως σημαντικό μεταξοπαραγωγικό κέντρο της Ελλάδας, από τα τέλη του 19ου μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα.

Την επικείμενη έναρξη των εργασιών για δημιουργία του Πάρκου Μνήμης των θυμάτων του Ολοκαυτώματος στην πλατεία Ελευθερίας, ανακοίνωσε ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Στέλιος Αγγελούδης, σε εκδήλωση μνήμης στον Παλαιό Σιδηροδρομικό Σταθμό, μετά την Πορεία Μνήμης για τη συμπλήρωση 82 χρόνων από την αναχώρηση του πρώτου συρμού για το στρατόπεδο Άουσβιτς – Μπιρκενάου όπου θανατώθηκαν 50.000 Θεσσαλονικείς Εβραίοι.

«Η ανέγερση του Μουσείου Ολοκαυτώματος και η δημιουργία του Πάρκου Μνήμης στην Πλατεία Ελευθερίας είναι το ελάχιστο οφειλόμενο χρέος τιμής της πόλης σε αυτούς που μαρτύρησαν και σε αυτούς που επέστρεψαν», επισήμανε ο δήμαρχος.

«Είμαστε στην ευχάριστη θέση να σας ανακοινώσω που στους επόμενους μήνες ξεκινούν πλέον οι εργασίες του έργου. Μετά από μια καθυστέρηση η οποία προήλθε προφανώς όχι από δική μας ολιγωρία, αλλά από την αντιδικία των αναδόχων, που έλυσαν πριν από μία εβδομάδα τις διαφορές τους στα ελληνικά δικαστήρια, πλέον τρέχουμε να προλάβουμε ώστε στους επόμενους λίγους μήνες στην Πλατεία Ελευθερίας να έχει εγκατασταθεί το συνεργείο του αναδόχου που θα ξεκινήσει τις εργασίες», επισήμανε ο κ. Αγγελούδης.

Η Πορεία Μνήμης, που συνδιοργάνωσαν ο Δήμος Θεσσαλονίκης, η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, το ΑΠΘ, το ΠΑΜΑΚ και το ΔΙΠΑΕ ξεκίνησε στις 11.30 από την Πλατεία Ελευθερίας και κατέληξε στον Παλαιό Σιδηροδρομικό Σταθμό. Στην κεφαλή της, κρατώντας το πανό με τις λέξεις «Ποτέ Ξανά» βρέθηκαν —μεταξύ άλλων— ο πρέσβης του Ισραήλ, ο υφυπουργός Εσωτερικών (τομέας Μακεδονίας Θράκης) Κωνσταντίνος Γκιουλέκας, οι γενικοί πρόξενοι ΗΠΑ Τζέρι Ισμαήλ, της Γερμανίας Μόνικα Φρανκ, της Γαλλίας Ζαν Λικ Λαβό, εκπρόσωποι της κυβέρνησης, των κομμάτων του ελληνικού κοινοβουλίου, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης και οι πρυτάνεις των πανεπιστημίων της πόλης.

Πλήθος κόσμου ακολούθησε κρατώντας λευκά μπαλόνια με τις λέξεις «Ποτέ Ξανά». Μετά τις ομιλίες ακολούθησε μουσικό πρόγραμμα από την ορχήστρα του Τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του ΠΑΜΑΚ, ενώ η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με την τήρηση ενός λεπτού σιγής στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος και την εναπόθεση λουλουδιών και αναμένων κεριών στις ράγες από όπου 82 χρόνια πριν αναχώρησε ο πρώτος συρμός για το στρατόπεδο Άουσβιτς – Μπιρκενάου.

Ο πρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος, της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης και του Μουσείου Ολοκαυτώματος Ελλάδος, Δαυίδ Σαλτιέλ ανέφερε στον χαιρετισμό του ότι «χάθηκαν 50.000 ψυχές, αλλά σήμερα είμαστε εδώ —και κάθε χρόνο περισσότεροι— για να τιμήσουμε αυτούς που χάθηκαν άδικα, που φορτώθηκαν στα τρένα που δεν υπήρχε γυρισμός» Εξέφρασε δε τη βεβαιότητα πως «η Πλατεία Ελευθερίας θα γίνει ένα πάρκο μνήμης, όπου ο κόσμος θα μπορεί να περπατήσει, τα παιδάκια να παίξουν, να θυμηθούν αυτό που συνέβη πριν 82 χρόνια».

Αναφερόμενος στο Μουσείο Ολοκαυτώματος σημείωσε ότι πως «θα είναι ένα κέντρο μελέτης και ένας φάρος κατά του ρατσισμού και του αντισημιτισμού» και «το μόνο σίγουρο είναι ότι εμείς είμαστε εδώ για να κάνουμε όλα αυτά πραγματικότητα». Σχετικά με τη συμμετοχή των πανεπιστημίων της πόλης στη διοργάνωση της Πορείας Μνήμης υπογράμμισε τη συμβολή τους στη σχέση της Κοινότητας με τους νέους, τους φοιτητές και το μέλλον.

Ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Στέλιος Κατρανίδης επισήμανε ότι «είμαστε εδώ με απόλυτη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι εκπληρώνουμε χρέος βαρύ όχι μόνο έναντι των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, αλλά και έναντι της ιστορίας», καθώς «τα γεγονότα που ξεκίνησαν στις 15 Μαρτίου του 43 μας υποδεικνύουν με τραγικό τρόπο πού οδηγεί το μίσος για τον άνθρωπο, η απαξίωση του άλλου, του γείτονα, του διαφορετικού». Παρατήρησε δε ότι «σήμερα ζούμε ξανά σε μια εποχή που επανεμφανίζονται φαινόμενα ρατσισμού, ακραίων διακρίσεων, καταπάτησης της ελευθερίας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου, φαινόμενα που ξαναθυμίζουν τη βαρβαρότητα στην οποία οδηγεί τον άνθρωπο ο φανατισμός και το μίσος».

Ο πρύτανης του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος Σταμάτης Αγγελόπουλος ανέφερε πως «το Ολοκαύτωμα ίσως είναι το μοναδικό και πρέπει να είναι το μοναδικό τέτοιο γεγονός στην ιστορία του κόσμου», καθώς «ποτέ στην ταραγμένη ιστορία της ανθρωπότητας δεν είχε δημιουργηθεί ένας οργανωμένος μηχανισμός με σκοπό τη μαζική δολοφονία ανθρώπων με τόσο αποτελεσματικό τρόπο».

«Αμέσως μετά από την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερμανούς, η αρχαία κι ακμαία εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης αφανίστηκε. Το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, των δικών μας Εβραίων, δοκιμάζει τα όρια της λογικής», σημείωσε ο κ. Αγγελόπουλος, επισημαίνοντας ότι «ο μόνος τρόπος να αναμετρηθούμε μαζί του είναι να αποδεχτούμε ότι θα είναι πάντα κομμάτι της ιστορίας μας, αυτού που είμαστε». «Το Ολοκαύτωμα δεν πρέπει να μείνει στην ιστορία σαν ένα ιστορικό γεγονός, ένα τραγικό γεγονός του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Θα πρέπει να διδάσκεται διαχρονικά. Γι αυτό και είναι σημαντική η ανέγερση του Μουσείου Ολοκαυτώματος, καθώς και η μετατροπή της Πλατείας Ελευθερίας σε πάρκο μνήμης», υπογράμμισε.

Ο πρέσβης του Ισραήλ, Νόαμ Κατς, μίλησε για το βαθύ τραύμα που συνιστά το ότι «η ακμάζουσα εβραϊκή ζωή, η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, εξαφανίστηκε σχεδόν ολοκληρωτικά σε μια πόλη που κάποτε ήταν γνωστή ως ‘Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων’ και ‘Madre de Israel’», επισημαίνοντας ότι «σήμερα κάνουμε κάτι περισσότερο από το να θρηνούμε», καθώς «τιμούμε την επιβίωση και την ανθεκτικότητα».

Στέκει «ατάραχη» στον χρόνο, πάνω στην «τσούκα», στην κορυφή του γκρεμού, της χαράδρας του Άραχθου ποταμού. Την περικλείουν θρύλοι, ιστορία, μνήμες των πιστών, προσευχές, τάματα, κοινωνική προσφορά. Είναι η Ιερά Μονή Παναγίας Τσούκας, που είναι αφιερωμένη στο Γενέθλιο της Θεοτόκου, κοντά στο χωριό Ελληνικό των Ιωαννίνων.

Η Ιερά Μονή είναι ανδρική και θρυλείται πως  ιδρύθηκε το 1190 από τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Β΄ Άγγελο, σε υψόμετρο 760 μέτρων, πάνω στον γκρεμό με θέα  στη χαράδρα του Αράχθου, που «κόβει την ανάσα».

Κατά την επίσκεψη μας στο μοναστήρι, η ηρεμία πλημμυρίζει το χώρο. Μόλις ο πιστός διαβαίνει την πύλη εισπράττει αμέσως τη γαλήνη του μοναστηριού, που είναι φτιαγμένο με πίστη, πέτρα και ξύλο. Ο Αρχιμανδρίτης, πρωτοσύγκελος της Μητρόπολης Ιωαννίνων, Θωμάς Ανδρέου, ξεναγεί το ΑΠΕ-ΜΠΕ στους χώρους, μας φιλοξενεί και ξεδιπλώνει τα ιστορικά στοιχεία του πανηπειρωτικού προσκυνήματος.

Σύμφωνα με την παράδοση, οι κάτοικοι του χωριού Ελληνικό, που είχε την παλιά ονομασία Λοζέτσι, βρήκαν την εικόνα της Παναγίας κοντά στο βράχο, την «τσούκα», που στα βλάχικα σημαίνει κορυφή. Την μετέφεραν πιο κάτω, εκεί όπου υπάρχει το ξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας. Σύμφωνα με τον θρύλο, η εικόνα κάθε βράδυ, με θαυμαστό τρόπο έφευγε από το εξωκλήσι και πήγαινε στη σημερινή θέση, όπου τελικά κτίστηκε το μοναστήρι.

Σήμερα η εικόνα της Παναγίας κοσμεί το εσωτερικό του Καθολικού με το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις παλιές τοιχογραφίες. Ο πιστός νιώθει δέος, μόλις διαβεί τη μικρή πόρτα της εισόδου του ναού και αντικρίσει το εσωτερικό του.

 

Στη μέση της αυλής του μοναστηριού βρίσκεται μια μεγάλη στέρνα, ενώ σε δύο πλευρές απλώνονται τα κελιά των μοναχών. Στη νότια πλευρά της Μονής, υπάρχει το παρεκκλήσι της Παναγίας, που υπέστη καταστροφές από πυρκαγιά. Ιδιαίτερη αίσθηση για τον επισκέπτη δημιουργούν οι κέρινες ζώστρες που είναι δεμένες γύρω από τον Ναό. Είναι κορδόνια από κερί, δεκάδων μέτρων που αγκαλιάζουν τους τοίχους και  συμβολίζουν τη δέσμευση της Παναγίας να κάνει το θαύμα στον πιστό.

Ο Αρχιμανδρίτης Θωμάς Ανδρέου μας αποκαλύπτει το σπουδαίο κοινωνικό και φιλανθρωπικό ρόλο της Μονής επισημαίνοντας ότι επί τουρκοκρατίας το μοναστήρι, από την περιουσία που είχε, συντηρούσε και το σχολείο του Ελληνικού. Μάλιστα, στο αρχείο της Ιεράς Μητροπόλεως Ιωαννίνων, διασώζονται 7 επιστολές του Αλή-Πασά. Μέσα από το περιεχόμενο τους, γίνεται αντιληπτό πως ο πασάς έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αγαπούσε το Μοναστήρι της Παναγίας. Σε μια από τις επιστολές, απευθύνεται στους κατοίκους των γειτονικών περιοχών και τους τονίζει πως η μονή βρίσκεται υπό την προστασία του, ενώ προειδοποιεί ότι αν κάποιος την πειράξει θα πρέπει να λογοδοτήσει σε αυτόν.

Πρόσφατα, ξεκίνησε η αναστήλωση και αποκατάσταση του παλαιού ποιμνιοστασίου της Μονής Τσούκας, η οποία κάποτε είχε πληθώρα αιγοπροβάτων. Σε συνέχεια της παράδοσης των κατοίκων της περιοχής, που πάντοτε έφερναν από τον μόχθο τους το δικό τους τάμα στην Παναγία, η Μονή ακόμα και σήμερα δέχεται από προσκυνητές της μικρά αιγοπρόβατα. «Συνεχίζοντας λοιπόν την παράδοση, ξεκινήσαμε την αποκατάσταση των ποιμνιοστασίων. Και με τη βοήθεια της  Θεοτόκου προχωράμε», σημειώνει ο Αρχιμανδρίτης.

Στο πίσω μέρος της Μονής, ένα μικρό πορτάκι οδηγεί τον επισκέπτη, τον  προσκυνητή, σε ένα υπέροχο «μπαλκόνι» πάνω από τη χαράδρα του Αράχθου ποταμού. Ειδικά τους χειμερινούς μήνες, η βοή των νερών του φτάνει στην κορυφή δημιουργώντας μυστηριακή ατμόσφαιρα. Ο χώρος έχει χαρακτηριστεί ως τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.

Αφιερωμένη στο Γενέθλιο της Θεοτόκου, η Μονή εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου και είναι ένα από τα πιο όμορφα και σημαντικά μοναστήρια της Ηπείρου. Είναι το μεγαλύτερο προσκύνημα του νομού Ιωαννίνων.

Γερμανοί αρχαιολόγοι έφεραν στο φως ένα πολύ σπάνιο εύρημα κατά τη διάρκεια ανασκαφής στο Nördlingen της Βαυαρίας: ένα χάλκινο σπαθί ηλικίας πάνω από 3.000 ετών, που διατηρείται ακόμα σε αξιοσημείωτα καλή κατάσταση.

Το σπαθί έχει μια περίτεχνη οκταγωνική λαβή από καθαρό χαλκό και είναι «τόσο καλά διατηρημένο που σχεδόν ακόμα λάμπει», σημειώνει η κρατική υπηρεσία της Βαυαρίας για τη διατήρηση των μνημείων σε δελτίο Τύπου της 14ης Ιουνίου, μεταφρασμένο από τα γερμανικά. Ο επικεφαλής του Αρχαιολογικού Γραφείου και γενικός συντηρητής καθηγητής Ματίας Φάιλ [Mathias Pfeil] πρόσθεσε ότι ένα τέτοιο εύρημα είναι «πολύ σπάνιο».

Οι ειδικοί χρονολόγησαν σε πρώτη εκτίμηση το σπαθί στα τέλη του 14ου αιώνα π.Χ., κατά τη διάρκεια της Μέσης Εποχής του Χαλκού. Προηγούμενα δείγματα από αυτή την εποχή είχαν κυρίως ανασκαφεί από σκόπιμα ανοιγμένους τύμβους ταφής κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα ή έχουν εμφανιστεί ως μεμονωμένα, «πιθανώς θυσιαστικά», ευρήματα.

 

Το σπαθί του Nördlingen προήλθε από έναν τάφο που περιείχε τα λείψανα τριών ανθρώπων -ενός άνδρα, μιας γυναίκας και ενός εφήβου- που πιστεύεται ότι θάφτηκαν μαζί σε «γρήγορη διαδοχή» μαζί με μια σειρά από «πλούσια χάλκινα αντικείμενα». Δεν είναι ακόμη σαφές αν οι τρεις άνθρωποι συνδέονταν μεταξύ τους, αλλά οι ειδικοί έχουν εξακριβώσει ότι το σπαθί κατασκευάστηκε στη Βαυαρία, στη σημερινή νοτιοανατολική Γερμανία.

Χάλκινα σπαθιά με οκταγωνικές λαβές όπως αυτό διακινούνταν από δύο κύριες περιοχές: τη νότια Γερμανία και τη σημερινή βόρεια Γερμανία και Δανία. Συγκρίνοντας τις τεχνικές χύτευσης και τις διακοσμήσεις, οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι ορισμένα από τα σπαθιά που διανεμήθηκαν στο βορρά ήταν αντίγραφα των σπαθιών της νότιας Γερμανίας, ενώ άλλα μπορεί να ήταν γνήσιες εισαγωγές ή προϊόντα «περιπλανώμενων τεχνιτών».

 

 

Το σπαθί του Nördlingen, που διατηρεί τη λάμψη του, έχει περίπλοκο σχεδιασμό, καθώς η λαβή χυτεύεται πάνω από τη λεπίδα με μια διαδικασία γνωστή ως «χύτευση επικάλυψης» και η διακόσμηση προστίθεται προσεκτικά με ένθεση. Έχουν απομείνει δύο πραγματικά καρφιά, ενώ ένα άλλο ζεύγος καρφιών «υπονοούνται».

Παρά την εξεζητημένη κατασκευή του και την έλλειψη αποδείξεων ότι η λεπίδα χρησιμοποιήθηκε ποτέ, το κρατικό γραφείο της Βαυαρίας πιστεύει ότι το σπαθί ήταν ένα «πραγματικό» όπλο. Οι αρχαιολόγοι σκοπεύουν να συνεχίσουν την εξέταση του σπαθιού και του χώρου ταφής, προκειμένου να ταξινομήσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια το συναρπαστικό εύρημα.

 

Επιμέλεια: Αλία Ζάε