Ιστορία

Από την αρχαιότητα, τα βιτρώ ή υαλογραφίες παραθύρων εκτιμούνταν για την ομορφιά τους. Με τη δημιουργία ιερών παραθύρων σε οίκους λατρείας, αυτή η μορφή τέχνης έφτασε στο απόγειό της κατά τον Μεσαίωνα, εμπνέοντας τους πιστούς με τις φωτεινές αφηγήσεις τους. Με το πέρασμα των αιώνων, το βιτρώ έγινε στοιχείο ιδιωτικών κατοικιών, αργότερα αναβίωσε και τελικά εντάχθηκε σε μουσειακές συλλογές σε όλο τον κόσμο.

Για την κατασκευή βιτρώ, αναμειγνύονται άμμος και τέφρα ξύλου, τα οποία στη συνέχεια λιώνουν. Το υγρό αυτό, όταν ψύχεται, γίνεται γυαλί. Για να δημιουργηθεί γυαλί με χρώμα, στο μείγμα προστίθενται συγκεκριμένα μέταλλα σε σκόνη, ενώ αυτό βρίσκεται σε λιωμένη κατάσταση. Για τη δημιουργία ενός πίνακα βιτρό, κομμάτια χρωματιστού γυαλιού τοποθετούνται πάνω σε ένα σχέδιο που σχεδιάζεται σε έναν πίνακα. Για την περαιτέρω συναρμολόγηση απαιτείται η τοποθέτηση των άκρων του γυαλιού σε οδηγούς μολύβδου και στη συνέχεια η συγκόλληση μεταξύ τους για την ενίσχυση του παραθύρου.

Τα απομνημονεύματα του Αγίου Γερμανού

Το μεσαιωνικό υαλογράφημα «Το όραμα του Αγίου Γερμανού των Παρισίων» προέρχεται από το Αββαείο του Saint-Germain-des-Prés. Αυτό το ισχυρό παρισινό Αββαείο Βενεδικτίνων ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα και αργότερα ονομάστηκε προς τιμήν του Αγίου Γερμανού. Ο Germain (Ζερμέν) γεννήθηκε στη Βουργουνδία και στη συνέχεια έγινε επίσκοπος του Παρισιού. Ένα από τα μεγάλα επιτεύγματά του ήταν να πείσει τον κοσμικό Μεροβίγγειο βασιλιά Χιλδεβέρτο Α΄ να ακολουθήσει μια πιο χριστιανική ζωή. Ως αποτέλεσμα, ο Ζερμέν βοήθησε τον Χιλδεβέρτο να χρηματοδοτήσει την οικοδόμηση του μεγάλου αβαείου.

Οι τιτουλάριοι άγιοι των αββαείων απεικονίζονται συχνά σε βιτρώ. Αυτός ο πίνακας προέρχεται από έναν κύκλο σκηνών για τη ζωή και τα θαύματα του Αγίου Γερμανού. Δημιουργήθηκε από το 1245 έως το 1247 και στεγαζόταν στο παρεκκλήσι της Θεοτόκου του αββαείου. Ενώ το παρεκκλήσι δεν υπάρχει πλέον, η εκκλησία του αββαείου εξακολουθεί να στέκεται στη διάσημη λεωφόρο Σεν Ζερμέν.

Το «Όραμα του Αγίου Γερμανού των Παρισίων» απεικονίζει ένα μεταθανάτιο θαύμα του Αγίου Γερμανού στο οποίο ο άγιος, η μορφή με το κόκκινο φωτοστέφανο, εμφανίζεται ως όραμα στο όνειρο ενός μοναχού για να τον προειδοποιήσει για μια επικείμενη εισβολή των Νορμανδών στο αββαείο, μαζί με τη διαβεβαίωση ότι τα λείψανά του θα παραμείνουν άθικτα. Ο μοναχός, με σταχτί πρόσωπο, απομακρύνεται από τη μορφή. Η σύνθεση του πίνακα κυριαρχείται από τις δύο μορφές και το πλούσια κορεσμένο μπλε φόντο, το οποίο έρχεται σε αντίθεση με τις γραμμές και τις μάζες του κόκκινου. Η υπόλοιπη σκηνή έχει ελάχιστες λεπτομέρειες, κάτι που της προσδίδει έναν απόκοσμο τόνο.

Η εισβολή την οποία ο άγιος προανήγγειλε συνέβη πράγματι, αλλά το Αββαείο του Saint Germain-des-Prés (Σεν Ζερμέν-ντε-Πρε) επέζησε και ήκμασε καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα, αποτελώντας ένα από τα πλουσιότερα και ισχυρότερα μοναστήρια σε όλη τη Γαλλία μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση.

Το 1791, οι Μεροβίγγειοι τάφοι του Αββαείου, μεταξύ των οποίων και ο τάφος του βασιλιά Χιλδεβέρτου, βανδαλίστηκαν από το επαναστατικό καθεστώς. Τα θρησκευτικά κτίρια που γλίτωσαν από τον όχλο χρησιμοποιήθηκαν ως γραφεία του καθεστώτος, φυλακές, στρατώνες ή εκμισθώθηκαν σε επιχειρήσεις. Το Αββαείο του Saint-Germain-des-Prés έκλεισε και μετατράπηκε σε διυλιστήριο για την παρασκευή αλατόνερου, ενός εκρηκτικού χημικού συστατικού της πυρίτιδας.

Ο χώρος αποθήκευσης αυτού του υλικού εξερράγη το 1794, προκαλώντας ζημιές σε αρκετά παράθυρα του παρεκκλησίου της Θεοτόκου. Δεν είναι σαφές αν αυτό το βιτρώ είχε αφαιρεθεί πριν ή μετά την έκρηξη, αλλά σε κάθε περίπτωση επέζησε και μεταφέρθηκε σε μια αποθήκη ειδικά για έργα τέχνης που είχαν αφαιρεθεί από θρησκευτικά κτίρια. Ορισμένα από τα υαλογραφήματα του Αββαείου του Saint Germain-des-Prés επέστρεψαν αργότερα σε εκκλησιαστικό περιβάλλον ή κατέληξαν σε ιδιωτικές συλλογές και μουσεία. Αυτό το βιτρώ αποτελεί πλέον μέρος της συλλογής του The Met Cloisters και εκτίθεται μόνιμα σε μια βιτρίνα γοτθικού ρυθμού που θυμίζει εύστοχα την αρχική του παρουσίαση.

Αναγεννησιακά σχέδια εσωτερικών χώρων

Τα εκκλησιαστικά υαλογραφήματα στα παράθυρα των ναών συνεχίστηκαν να ανθίζουν στην Ευρώπη της Αναγέννησης. Καθώς το γυαλί έγινε πιο προσιτό στα τέλη της δεκαετίας του 1400, τα γυάλινα παράθυρα άρχισαν να εμφανίζονται συχνότερα και στην ιδωτική αρχιτεκτονική – με το βιτρώ να αποτελεί ένα δημοφιλές διακοσμητικό στοιχείο. Παραδείγματα τέτοιου υαλογραφημάτων διακρίνονται για τη χρήση του χρώματος, του φωτός, ακόμη και του χιούμορ. Τα συνήθη θέματα περιλαμβάνουν σημεία του ζωδιακού κύκλου, ιερές σκηνές, πορτραίτα και εραλδικές εικόνες.

Ο ελβετικός «Εραλδικός πίνακας με τα οικόσημα της οικογένειας Εμπερλέ» από τα τέλη του 15ου αιώνα, που τώρα ανήκει στη συλλογή του Μουσείου J. Paul Getty, κατασκευάστηκε πιθανότατα για ένα ιδιωτικό σπίτι. Ο πίνακας είναι εξαιρετικά εξεζητημένος λόγω των πολύπλοκων τεχνικών δεξιοτήτων που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του γυαλιού, καθώς και της εξαιρετικής καλλιτεχνικής εφαρμογής της ασημένιας κηλίδας και του υαλώδους χρώματος. Αυτό το εξειδικευμένο χρώμα αποτελείται από σωματίδια γυαλιού σε ένα υγρό συνδετικό υλικό που λιώνουν και συγχωνεύονται με έναν γυάλινο πίνακα κατά τη διάρκεια του ψησίματος.

Το υαλογράφημα του μουσείου Γκέτι απεικονίζει ένα οικογενειακό οικόσημο μαζί με μια όμορφη κοπέλα οπλισμένη με ένα στιλέτο σε θήκη. Φοράει ένα σκούρο φόρεμα με σχέδια, μακριά γάντια, χρυσή ζώνη, περιδέραιο, δαχτυλίδια και ένα μακρύ λευκό πέπλο προσαρτημένο σε ένα πολυτελές κάλυμμα κεφαλής. Παρόμοια με το «Όραμα του Saint Germain του Παρισιού», η σύνθεση δείχνει μια φιγούρα στραμμένη μακριά από μια άλλη. Σε αυτόν τον πίνακα, όμως, το εικονιζόμενο ζευγάρι αποτελείται από μια κόρη και έναν απειλητικό κόκκινο κάπρο, ένα ζώο που αποτελεί το εραλδικό μοτίβο της οικογένειας Εμπερλέ της Βασιλείας. Βρίσκονται σε στρώσεις πάνω σε ένα φόντο με μοτίβο δαμασκηνού, ένα πολύ πιο λεπτομερές φόντο από τον μεσαιωνικό μινιμαλισμό του βιτρώ του Αγίου Γερμανού.

Το οικόσημο της οικογένειας που απεικονίζεται στο κάτω μέρος του πίνακα περιλαμβάνει μια ασπίδα με το συμβολικό αγριογούρουνο σε χρυσό φόντο, ένα κράνος και την πυκνή διακόσμηση από κόκκινα και χρυσά σγουρά φύλλα. Μια ζωφόρος στο επάνω μέρος του πίνακα απεικονίζει ένα τοπίο με μια ομάδα νεαρών ανδρών και γυναικών που ασχολούνται με τη ιερακοτροφία: ένα άθλημα κυνηγιού με τη χρήση αρπακτικών πτηνών που ήταν μια δραστηριότητα που συνδεόταν με τα αυλικά φλερτ. Διακοσμητικά πουλιά κοσμούν τις πλευρές του πίνακα, συνδέοντας όλα τα σκηνικά τμήματα.

Βικτωριανή γοτθική αναβίωση

Στη βικτωριανή Αγγλία, το ενδιαφέρον για τη μεσαιωνική αρχιτεκτονική και τέχνη αναβίωσε και η αντίστοιχη γοτθική αναβίωση στην αρχιτεκτονική αναζωπύρωσε την αγορά του βιτρώ. Ένας από τους μεγαλύτερους σχεδιαστές της εποχής σε αυτό το μέσο ήταν ο Σερ Έντουαρντ Μπερν-Τζόουνς, μέλος του κινήματος των Προραφαηλιτών και διακεκριμένος ζωγράφος θρησκευτικών, μυθικών και λογοτεχνικών σκηνών.

Οι Προραφαηλίτες εμπνεύστηκαν από καλλιτέχνες που εργάζονταν πριν από την εποχή του Ραφαήλ, ιδίως από μεσαιωνικούς τεχνίτες και τις εικόνες τους για τη φύση. Ο Γουίλιαμ Μόρις, ηγέτης του αγγλικού κινήματος Arts and Crafts, εφάρμοσε αυτές τις ιδέες στις διακοσμητικές τέχνες, ιδρύοντας μια εταιρεία με τον φίλο του από την Οξφόρδη Μπερν-Τζόουνς για την παραγωγή βιτρώ, ταπισερί, ταπετσαριών και άλλων αντικειμένων.

Ο Μπερν-Τζόουνς δημιούργησε περίπου 750 σχέδια βιτρώ κατά τη διάρκεια της ζωής του. Το περίφημο σχέδιό του για την Αγία Καικιλία από την περίφημη συνεργασία των Μπερν-Τζόουνς και Μόρις ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές και χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία σχεδόν τριάντα παραθύρων για πολλά χρόνια. Η εκδοχή που βρίσκεται τώρα στη συλλογή του Μουσείου Τέχνης του Πανεπιστημίου Πρίνστον (γύρω στα 1900) μπορεί αρχικά να είχε τοποθετηθεί σε ιδιωτική τραπεζαρία ή χώρο ψυχαγωγίας.

Το τελευταίο θα ήταν ένα ευχάριστο σκηνικό, δεδομένου ότι η Αγία Καικιλία είναι η προστάτιδα της μουσικής και έχει ως χαρακτηριστικό της ένα όργανο. Ήταν μια παλαιοχριστιανή Ρωμαία μάρτυς και ο Μπερν-Τζόουνς την απεικονίζει σε αυτό το παράθυρο να παίζει ένα φορητό εκκλησιαστικό όργανο του 15ου αιώνα. Το Μουσείο σημειώνει στο Εγχειρίδιο Εισόδου του ότι «το επίπεδο, αφαιρετικό, γραμμικό ύφος και η σκυφτή στάση της απίστευτα ψηλής, χαριτωμένης γυναίκας παραπέμπουν στα έργα του Μποτιτσέλι, […] ενώ ο σαν ταπισερί διάκοσμος με τις ροδιές και το πλούσιο μοτίβο μπροκάρ υφάσματος θυμίζουν την πιο πρόσφατη γοτθική φάση της ιταλικής τέχνης». Τα πλούσια χρώματα, τα μοτίβα υφασμάτων και τα φυλλώδη μοτίβα χρησιμοποιούνται με εκθαμβωτικά αποτελέσματα, όπως στον «’Εραλδικό πίνακα με τα οικόσημα της οικογένειας Εμπερλέ». Ο Μπερν-Τζόουνς αναβιώνει αριστοτεχνικά το ύφος των μεσαιωνικών και πρώιμων αναγεννησιακών υαλογραφημάτων με το καινοτόμο στυλ του.

Ο Μπερν-Τζόουνς επαινείται από τους κριτικούς για την εξαιρετική ικανότητά του να μεταφέρει συναισθήματα και προσωπικότητα στο βιτρώ παρά τους περιορισμούς του μέσου. Η Αγία Καικιλία αποδεικνύει την αλήθεια της ρήσης του Μόρις ότι είναι ζωτικής σημασίας για τους καλλιτέχνες να χρησιμοποιούν φωτεινά χρώματα σε όλα τα σχέδια βιτρώ. Το παράθυρο προβάλλει την πεποίθησή του ότι οι συνθέσεις πρέπει να είναι απλές, ώστε να μπορούν να γίνουν κατανοητές και από μεγάλη απόσταση. Το έργο αντικατοπτρίζει επίσης την άποψη του καλλιτέχνη ότι οι οδηγοί μολύβδου συμβάλλουν στη συνολική ομορφιά ενός βιτρώ.

Και τα τρία υαλογραφήματα που παρουσιάσαμε είναι αντιπροσωπευτικά της εποχής παραγωγής τους, καθώς και υποδειγματικά έργα τέχνης. Η εμβάθυνση στις γυάλινες όψεις τους, πέρα από τα πλούσια χρώματα και τις μορφές τους, αποκαλύπτει τις συνδέσεις τους με τη θρησκευτική λατρεία, τις επιστημονικές τεχνικές και καινοτομίες, καθώς και τα καλλιτεχνικά κινήματα. Είναι παράθυρα που φωτίζουν την ιστορία και συνεχίζουν να συναρπάζουν τους θεατές σήμερα με την ομορφιά και τις αφηγήσεις τους.

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Η ελληνική διατροφή είχε τα βασικά χαρακτηριστικά της μεσογειακής διατροφής ήδη από την αρχαιότητα, γεγονός που εξασφάλιζε στους προγόνους μας, για τα δεδομένα της εποχής τους, ευζωία και μακροζωία. Αρκετοί άνθρωποι ήταν χορτοφάγοι για λόγους υγείας ή ιδεολογίας, ενώ η διαλειμματική (περιοδική) δίαιτα ήταν συνήθεια καθιερωμένη στο Βυζάντιο και ιδίως στα μοναστήρια. Επισημαίνουμε ότι η κακή διατροφή μας σήμερα σκοτώνει περισσότερους ανθρώπους από άλλους παράγοντες, ενώ καταστρέφει το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα.

Υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στο σύγχρονο και το αρχαίο ελληνικό διαιτολόγιο. Σύμφωνα με παλαιότερη διπλωματική εργασία του Μαρίνου – Παναγιώτη Τσετσενέκου, το αρχαιοελληνικό τραπέζι, γενικότερα, δεν έμοιαζε και τόσο με το σημερινό. Άγνωστα  τότε το ρύζι, η ζάχαρη το καλαμπόκι, ο καφές, οι ντομάτες, οι μελιτζάνες, οι πιπεριές, οι μπάμιες και φυσικά οι πατάτες ήταν άγνωστα τότε.

Οι αρχαίοι Έλληνες έτρωγαν συνήθως τρία γεύματα την ημέρα. Το πρώτο από αυτά (ακρατισμός) αποτελούταν από κριθαρένιο ψωμί βουτηγμένο σε κρασί αδιάλυτο (άκρατος οίνος) και συνοδευόμενο από σύκα ή ελιές. Το δεύτερο (άριστον) λάμβανε χώρα το μεσημέρι ή νωρίς το απόγευμα. Το τρίτο (δείπνον), το οποίο ήταν και το σημαντικότερο της ημέρας. Σε αυτά μπορεί να προστεθεί ένα επιπλέον ελαφρύ γεύμα (εσπέρισμα) αργά το απόγευμα. Τέλος το αριστόδειπνον ήταν ένα κανονικό γεύμα που μπορούσε να σερβιριστεί αργά το απόγευμα στη θέση του δείπνου.

Κάποιες φορές, τα γεύματα ήταν μόνο δύο. Το πρώτο απαρτιζόταν από ψάρια, όσπρια, ή πρόχειρα φαγητά όπως ψωμί, τυρί, ελιές, αυγά, ξηρούς καρπούς και φρούτα, ενώ βασικό στοιχείο του δεύτερου ήταν η συντροφιά.

Συνηθισμένες πρωινές τροφές ήταν τα ξερά σύκα, τα αμύγδαλα, τα καρύδια και άλλοι ξηροί καρποί. Το πρωινό ρόφημα ήταν ο κυκεών, ένα μείγμα κρασιού, τριμμένου τυριού και κριθάλευρου, το γάλα (κυρίως κατσικίσιο), καθώς και ένα είδος υδρόμελου που το παρασκεύαζαν από χλιαρό νερό και μέλι.

Το μεσημέρι συνήθιζαν να τρώνε ψάρια, όπως τσιπούρες, μπαρμπούνια, σαρδέλες και χέλια, όσπρια – κυρίως φακές, φασόλια, ρεβίθια, μπιζέλια και κουκιά – ψωμί, τυρί, ελιές, αυγά, ξηρούς καρπούς και φρούτα. Μια ακόμα αντίθεση με τη σημερινή εποχή παρατηρείται και σε ό,τι αφορά το δείπνο, καθώς αν και σήμερα οι γιατροί συμβουλεύουν να είναι ιδιαίτερα ελαφρύ, οι πρόγονοί μας το θεωρούσαν το πιο σημαντικό και μεγάλο γεύμα της ημέρας. Συνοδευόταν και από επιδόρπια, τα λεγόμενα τραγήματα, που μπορεί να ήταν φρούτα φρέσκα ή ξηρά, κυρίως σύκα, καρύδια και σταφύλια ή γλυκά με μέλι.

Το βραδινό, το οποίο αποτελούσε και το κύριο γεύμα, ήταν αυτό του συμποσίου και της φιλικής συντροφιάς, διότι στους αρχαίους Έλληνες δεν άρεσε να τρώνε μόνοι τους. Η επικρατούσα άποψη ήταν ότι το να τρώει κανείς μόνος του δε σημαίνει ότι γευματίζει, αλλά ότι απλά γεμίζει το στομάχι του.

Οι αρχαίοι έδειχναν ιδιαίτερη προτίμηση στο χοιρινό και το μοσχάρι, ενώ σπανιότερα έτρωγαν κατσίκι και αρνί. Επίσης αγαπούσαν πολύ και το κυνήγι, κυρίως τις τσίχλες, τα ορτύκια και τα ελάφια. Αγαπούσαν όμως και τα σαλιγκάρια, τα οποία οι Κρητικοί έτρωγαν από την εποχή του Μίνωα. Μπορεί τα φρούτα και τα λαχανικά να είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στο καθημερινό τους τραπέζι, ωστόσο δεν υπήρχε τόσο μεγάλη ποικιλία όσο σήμερα. Μπορεί να μην υπήρχαν φρούτα όπως τα πορτοκάλια, τα μανταρίνια, τα ροδάκινα και οι μπανάνες, αλλά μεγάλη ζήτηση είχαν τα αχλάδια, τα ρόδια, τα μήλα, τα σύκα, τα μούρα, τα κεράσια και τα δαμάσκηνα.

Όσον αφορά τα λαχανικά, τα καλλιεργούσαν στους κήπους τους και είχαν ιδιαίτερη αγάπη στους βολβούς, τα μαρούλια, τα αγγούρια, τον αρακά, τις αγκινάρες, τα βλήτα, το σέλινο, τον άνηθο και το δυόσμο. Άλλα πάλι, όπως τα μανιτάρια, το μάραθο, τα σπαράγγια, ακόμα και τις τρυφερές τσουκνίδες και πολλά άλλα ακόμα που τρώμε και σήμερα, τα αναζητούσαν στις ακροποταμιές και τα χωράφια. Μεγάλη αγάπη είχαν και στο ψωμί, αφού συνήθιζαν μάλιστα να φτιάχνουν αρκετά είδη, από λαγάνες, σιμιγδαλένιους άρτους και ψωμί από χοντράλευρο μέχρι ψωμί από κεχρί.

Ο «πλακούντας» ήταν η πιο γνωστή πίτα της αρχαιότητας και φτιαχνόταν στην οικία ή σε εργαστήρι «πλακουντοποιού». Είχε ως βάση μια ζύμη από άριστης ποιότητας αλεύρι και νερό, στην οποία προστίθεντο διάφορα υλικά (π.χ. γάλα, τυρί, αυγά, λάδι, λίπος, άνηθος, μάραθο, κύμινο, πιπέρι, καρύδια, αμύγδαλα, σταφίδες κ.λπ.) δημιουργώντας έτσι ποικίλες πίτες (π.χ. ο «αρτότυρος» ή «τυρών άρτος», ήτοι η σημερινή τυρόπιτα). Παρασκεύαζαν και άλλες γλυκές πίτες, όπως τη μελόπιτα («μελιτούττα»), ένα γλύκισμα από ζύμη, σουσάμι και μέλι («όμωρο»), άλλο από λιναρόσπορο και μέλι («χρυσόκολλα»), ένα άλλο από αλεύρι, τυρί και κρασί μελωμένο («έκχυτο»), άλλο από αλεύρι ή σιμιγδάλι, νερό και ώριμους χουρμάδες («εγκρυφιάς»), αλλά και τηγανίτες («εγκρίδες»).

Το δώρο του Αρχέστρατου

Οι αρχαίοι μας πρόγονοι όφειλαν τις μαγειρικές τους γνώσεις σε έναν ποιητή και φιλόσοφο. Το πρώτο βιβλίο μαγειρικής που γράφτηκε ποτέ στην Ελλάδα είχε τον τίτλο «Ηδυπάθεια» και χρονολογείται περίπου στα μέσα του 4^ου αιώνα π.Χ. Συγγραφέας ήταν ο Συρακούσιος ποιητής και φιλόσοφος Αρχέστρατος. Ο Αρχέστρατος θεωρείται ο πατέρας της γαστρονομίας και μάλιστα είναι ο πρώτος που αναφέρει τη συγκεκριμένη λέξη στο βιβλίο του και ο πρώτος που θεώρησε τη μαγειρική τέχνη.

Ουσιαστικά, η «Ηδυπάθεια» (ή «Δειπνολογία» ή «Γαστρονομία») είναι ένα ποιητικό έργο από το οποίο διασώζονται μόνο 300 στίχοι. Σε αυτό το έργο, ο Αρχέστρατος αφιερώνει εκτενή κεφάλαια στα όσπρια, το ψάρι και το κρασί  και ταυτόχρονα  καταγράφει τους κανόνες της μαγειρικής, δίνοντας στην κουζίνα της εποχής του ορισμένα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που αποτελούν διαχρονικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κουζίνας.

Επιπλέον, ως γνήσιος λάτρης του καλού φαγητού  συμβουλεύει τον αναγνώστη του πού θα βρει τα καλύτερα προϊόντα και πώς θα τα γευτεί όπως πρέπει. Μαθαίνουμε λοιπόν, ότι η Αθήνα διέθετε την καλύτερη και φρεσκότερη μαρίδα, η Μυτιλήνη φημιζόταν για τα χτένια, η λίμνη Αμβρακία και η Καλυδωνία για την πέρκα και η Καρχηδόνα για τα τήθεα (θαλασσινά όστρακα). Ο Συρακούσιος ποιητής αναφέρει ακόμη ότι το αττικό μέλι αναδεικνύει τη γεύση οποιασδήποτε πίτας, ο γόνος είναι ένας εξαιρετικός μεζές αν τηγανιστεί με τσουκνίδες και μυρωδικά και ότι ο καρχαρίας είναι εκλεκτή τροφή, χαρακτηρίζοντάς τον ως ανθό του νέκταρ. Παράλληλα, συμβουλεύει να μην καταναλώνουμε νερό πριν το φαγητό, γιατί καταστρέφουμε τις τροφές που τρώμε. Το έργο του Αρχεστράτου έχει τόση χάρη, σαν το ύφος των παλαιών διδακτικών ποιητών, γι’ αυτό και ο ποιητής επεκλήθη ο «Ησίοδος ή ο Θέογνις των οψοφάγων»…

Εμείς σας δίνουμε τη συνταγή του Αρχέστρατου για σαρδέλες γεμιστές, προσαρμοσμένη στη δική μας εποχή.

Σαρδέλες γεμιστές στον φούρνο

Υλικά

36 φρέσκιες, μεγάλες σαρδέλες

3 σκελίδες σκόρδο

2 κ.σ. ψιλοκομμένος μαϊντανός

3 αυγά

175 γρ. ψίχα ψωμιού

1/2 κ.γλ. αλάτι

18 φύλλα δάφνης

40 γρ. φρέσκο βούτυρο σε θερμοκρασία δωματίου

Εκτέλεση

Πλένουμε τις σαρδέλες, τις καθαρίζουμε και κόβουμε την ουρά και το κεφάλι.  Λιώνουμε το σκόρδο και το ανακατεύουμε με τον μαϊντανό, τα αυγά, πέντε κ.σ. ψίχα ψωμιού και το αλάτι. Μόλις γίνει ένα ομοιόμορφο μείγμα, γεμίζουμε με αυτό τις σαρδέλες. Βουτυρώνουμε ένα ταψί και τοποθετούμε τις σαρδέλες τη μία δίπλα στην άλλη.  Κάθε δυο σαρδέλες τις σκεπάζουμε με ένα φύλλο δάφνης. Τις πασπαλίζουμε με την υπόλοιπη ψίχα και περιχύνουμε με το φρέσκο βούτυρο. Ψήνουμε στους 200^οC για 20 λεπτά περίπου και τις σερβίρουμε ζεστές ή κρύες.

Σε κάθε περίπτωση, οι αρχαίοι κατανάλωναν μεγάλη ποικιλία τροφών, αλλά σε πολύ μικρές ποσότητες, καθώς θεωρούσαν ότι στόχος του φαγητού ήταν να τέρψει τον ουρανίσκο και όχι να χορτάσει το στομάχι. Οι Σπαρτιάτες, από την άλλη, είχαν διαφορετική φιλοσοφία και  ακολουθούσαν τη λακωνική λιτότητα ακόμα και στη διατροφή τους. Το καθημερινό τους διαιτολόγιο να συνίστατο σε μια κούπα «μέλανα ζωμό» και ένα κομμάτι ψωμί, ενώ σε ιδιαίτερες περιστάσεις και γιορτές απολάμβαναν το βραστό χοιρινό, λίγο κρασί και πίτες.

Δεν είναι τυχαία η πεποίθηση ότι ένα υγιές και καλό μυαλό πρέπει να βρίσκεται μέσα σε ένα υγιές σώμα.

Δηλαδή όσο σημαντική θεωρούσαν την πνευματική καλλιέργεια του ανθρώπου τόσο σημαντική θεωρούσαν και την καλή και σωστή διατροφή.

Στο επόμενο άρθρο, θα μιλήσουμε για τη Ζέα, το δίκοκκο σιτάρι, και θα δοκιμάσουμε να ζυμώσουμε  ψωμί από αλεύρι Ζέας.

Καλό Σαββατοκύριακο!

GUÉDELON, Γαλλία – Αυτό που κάποτε ήταν το όνειρο ενός ανθρώπου άρχισε να υλοποιείται σε μεγάλο βαθμό χάρις στην «Κυρά του Κάστρου» Μαριλίν Μαρτάν (Maryline Martin), την κινητήρια δύναμη που κάνει το Γκεντελόν πραγματικότητα. Το κάστρο Γκεντελόν είναι το πνευματικό παιδί του Μισέλ Γκιγιό (Michel Guyot), ο οποίος αποφάσισε να χτίσει στη Γαλλία του 21ου αιώνα ένα κάστρο του 13ου αιώνα, χρησιμοποιώντας μεσαιωνικές μεθόδους.

Ο κος Γκιγιό και η κα Μαρτάν είχαν συνεργαστεί στενά στην αρχή του μεγαλόπνοου έργου. Όταν ολοκληρώθηκαν οι προκαταρκτικές εργασίες, βρέθηκε και αγοράστηκε το κατάλληλο οικόπεδο για την οικοδόμηση του Γκεντελόν, κυρίως χάρις στην αποφασιστικότητα της κας Μαρτάν.

Όταν ο κος Γκιγιό χρειάστηκε να επιστρέψει στο κάστρο του στο Σαιν Φαρζώ, για να συνεχίσει τις εκεί επισκευές, η κα Μαρτάν, με την υποστήριξη του αρχιλιθοξόου Φλοριάν Ρενούτσι, ανέλαβε τα ηνία των εργασιών στο Γκεντελόν.

Σε συνέντευξή της στους Epoch Times, η κα Μαρτάν δήλωσε: «Αρχικά δεν είχαμε ιδέα για την επιτυχία που θα γνώριζε το Γκεντελόν. Υπήρχαν στιγμές τα πρώτα χρόνια που αναρωτιόμουν αν είχαμε ξεκινήσει κάτι που υπερέβαινε τις δυνατότητές μας».

Το Γκεντελόν προβλεπόταν να ολοκληρωθεί το 2023, αλλά η ημερομηνία μεταφέρθηκε στο 2033. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει πραγματική ημερομηνία ολοκλήρωσης, όπως επεσήμανε η Σάρα Πρέστον, διεθνής σύνδεσμος Τύπου του Γκεντελόν: «Δεν υπάρχει κανένας άρχοντας να περιμένει τα κλειδιά του κάστρου του».

Ένα μακρόχρονο έργο

Το έργο κρατά περισσότερο από ό,τι προβλεπόταν για πολλούς λόγους. Το 1997, το έργο ξεκίνησε με μόνο 50 εργάτες, οι οποίοι έπρεπε να εκπαιδευτούν στις οικοδομικές τεχνικές του 13ου αιώνα – εκπαίδευση που πήρε αρκετό χρόνο.

Σήμερα, το Γκεντελόν διαθέτει ένα συνεργείο 109 ατόμων και όλοι οι νέοι υπάλληλοι πρέπει να έχουν προηγούμενη εμπειρία στις μεσαιωνικές κατασκευές. Οι χιλιάδες επισκέπτες του Guédelon έχουν επίσης επιβραδύνει τον ρυθμό της κατασκευής, καθώς οι τεχνίτες λειτουργούν και ως ξεναγοί. Όλοι οι εργάτες είναι φιλικοί και πρόθυμοι να μιλήσουν με τους επισκέπτες.

Σε πρόσφατη επίσκεψή της στο Γκεντελόν, η γράφουσα είχε τη δυνατότητα να μιλήσει με τον κο Ρενούτσι, ο οποίος μοιράστηκε λεπτομέρειες για την πρόοδο και τις νέες γνώσεις που έχουν αποκτήσει. Συζήτησε επίσης ορισμένες αλλαγές στη διαδικασία κατασκευής που επιβράδυναν την ολοκλήρωση του κτιρίου.

Τι έμαθαν

Η πειραματική αρχαιολογία γίνεται σε μαζική κλίμακα στο Γκεντελόν για την καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο χτίζονταν τα κάστρα τον 13ο αιώνα. Αυτό σημαίνει ότι μελετώνται αρχαία ερείπια και αρχεία που υπάρχουν ακόμη από εκείνη την εποχή για να αναπαραχθούν οι μέθοδοι, τα υλικά και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνταν τον 13ο αιώνα. Ο κος Ρενούτσι και η ομάδα του ερευνούσαν συνεχώς άλλες αρχαίες τοποθεσίες καθώς προχωρούσε η κατασκευή. Αυτή η έρευνα, καθώς και οι πειραματισμοί της ομάδας, έφεραν στο φως σημαντικές ανακαλύψεις.

Μελετώντας μια γέφυρα σε ένα αρχαίο κάστρο στη σημερινή Δημοκρατία της Τσεχίας, η ομάδα διαπίστωσε ότι η κατασκευή της γέφυρας του Γκεντελόν δεν επρόκειτο να λειτουργήσει. Τα καρφιά που είχαν γίνει για να χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή είχαν αρχίσει να ξεπροβάλλουν. Καθώς ο κος Ρενούτσι και εγώ περπατούσαμε πάνω από την παλιά γέφυρα, επεσήμανε τα καρφιά που είχαν αρχίσει να σηκώνονται. Τα δρύινα καρφιά ήταν απαραίτητα για τη σωστή κατασκευή, τη σταθερότητα και την εξασφάλιση της διάρκειας ζωής της γέφυρας.

Η ομάδα επισκέφθηκε και έναν νερόμυλο που βρέθηκε σε ένα αρχαίο κάστρο στο Ζυρά της Γαλλίας. Ο τρόπος με τον οποίο το νερό διοχετευόταν στον νερόμυλο πρότεινε τη χρήση της ίδιας μεθόδου για την τροφοδοσία ενός αλευρόμυλου. Η ομάδα κατασκεύασε ένα λειτουργικό μοντέλο ενός αλευρόμυλου με αυτή τη μέθοδο. Ο Ζακ Μουλάν, επικεφαλής αρχιτέκτονας στο Γκεντελόν, μοιράστηκε τα ερευνητικά δεδομένα με τους κορυφαίους αρχαιολόγους της Γαλλίας σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας του μύλου και την ποσότητα αλευριού που παράγει. Κάποιες ημέρες, μπορεί κανείς να δει τον αλευρόμυλο να λειτουργεί και το αλεύρι που μόλις αλέστηκε να χρησιμοποιείται επιτόπου για να ζυμωθεί και να ψηθεί το ψωμί.

Η χρήση ασβεστόλιθου ήταν μια από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις που έγιναν κατά τη διάρκεια της κατασκευής του κάστρου. Ο ασβεστόλιθος χρησιμοποιήθηκε για την τοποθέτηση των λίθων και για το επίχρισμα των τοίχων. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνταν στον σύγχρονο κόσμο έπρεπε να εγκαταλειφθούν. Ο κος Ρενούτσι δήλωσε: «Έπρεπε να ξεμάθουμε κάποιες μεθόδους, για παράδειγμα, όταν επρόκειτο για το “επιχρίσμα” των τοίχων, δηλαδή την επικάλυψή τους με ασβέστη για να γίνουν λείοι. Αρχικά χρησιμοποιήσαμε τη σύγχρονη προσέγγιση της χρήσης τριών στρώσεων – ωστόσο, έπρεπε να “ξεμάθουμε” αυτή την πρακτική και να υιοθετήσουμε τη μεσαιωνική μέθοδο της χρήσης μιας μόνο στρώσης». Μια στρώση ήταν ο τρόπος που γινόταν στις κατασκευές του 13ου αιώνα και μετά από αυτή την ανακάλυψη η ομάδα άλλαξε στη συνέχεια τη χρήση του ασβεστοκονιάματος.

Η χρήση μη υδραυλικού ασβεστοκονιάματος ως εναλλακτική λύση στο σύγχρονο τσιμέντο θα προσφέρει πιο περιβαλλοντικά ορθές πρακτικές εργασίας στο μέλλον. Το ασβεστοκονίαμα χρησιμοποιήθηκε στην ανακατασκευή παλαιότερων κτιρίων και θα αρχίσει να χρησιμοποιείται ευρέως στις σύγχρονες κατασκευές λόγω των πολλών ευεργετικών ιδιοτήτων του. Ο ασβεστόλιθος είναι φιλικός προς το περιβάλλον όσον αφορά την παραγωγή, τη χρήση και την αντοχή του. Με τις μορφοποιήσιμες και εύκαμπτες ιδιότητές του, ο ασβεστόλιθος είναι το απόλυτο ανθεκτικό δομικό υλικό.

Πολλές από τις πληροφορίες στις οποίες στηρίζεται η ομάδα για την οικοδόμηση (που δεν μπορούν να μελετηθούν από αρχαία ερείπια) προέρχονται από οικονομικά αρχεία που σώζονται από τον Μεσαίωνα, υποδεικνύοντας το κόστος των υλικών και τα χρονοδιαγράμματα.

Σύμφωνα με τον κο Ρενούτσι, σχεδιάζονται και άλλες κατασκευές στο συγκρότημα: δύο γωνιακοί πύργοι, μια πύλη, ένα ανατολικό παραπέτασμα και ο Μεγάλος Πύργος.

Εκπαιδεύοντας την επόμενη γενιά

Πολλές από τις γνώσεις που αποκτήθηκαν κατά την οικοδόμηση του Γκεντελόν προσφέρονται στους χιλιάδες μαθητές που έρχονται για να παρακολουθήσουν, οι οποίοι υπολογίζονται σε 50.000 πέρυσι. Έχουν ξεκινήσει επίσης μαθητείες στις δεξιότητες πολιτιστικής κληρονομιάς για όσους είναι άνω των 18 ετών. Εκτιμάται ότι 6 εκατομμύρια άτομα έχουν επισκεφθεί το Guédelon μέχρι σήμερα.

Η τεχνική ομάδα του κάστρου Γκεντελόν όχι μόνο αναβίωσε τις τεχνικές δόμησης πριν από 1.000 χρόνια, αλλά και τις βελτίωσε με νέες μεθόδους κατασκευής και φιλικά προς το περιβάλλον υλικά. Από τον σιδηρουργό μέχρι τους λιθοξόους, τους ξυλουργούς και τους κατασκευαστές κεραμιδιών, όλοι οι τεχνίτες έχουν συμβάλει καθοριστικά στο σχεδιασμό και την επιτυχή περάτωση του κάστρου.

Τα τελευταία 26 χρόνια, η ομάδα του Γκεντελόν έμαθε ότι οι οικοδόμοι πρέπει να χρησιμοποιούν ό,τι είναι διαθέσιμο και να αναπληρώνουν ό,τι χρησιμοποιείται. Το Γκεντελόν είναι ένα βήμα στο παρελθόν, αλλά και ένα άλμα στο μέλλον.

Δεν υπάρχει τέλος στο τι μπορεί να μάθει κανείς από την ανασύσταση μιας δομής του παρελθόντος. «Η έρευνά μας δεν σταματά ποτέ», δήλωσε ο κος Ρενούτσι. «Θα συνεχίσουμε να επισκεπτόμαστε άλλες αρχαίες τοποθεσίες για να δούμε τι περισσότερο μπορούμε να μάθουμε και να εφαρμόσουμε σε αυτό που κάνουμε σήμερα.»

Στο α΄ μέρος αυτής της σειράς, παρουσιάστηκε η γέννηση του Γκεντελόν ως ιδέα και τα πρώτα βήματα που έγιναν προς την υλοποίησή του.

Στο γ΄ μέρος, θα δούμε την ποιότητα της τέχνης που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του Γκεντελόν και τις τελικές πινελιές που καθιστούν ένα κάστρο σπίτι.

Η γράφουσα επισκέφθηκε για πρώτη φορά το Γκεντελόν το 2006. Ξαναπήγε τον Μάιο του 2023, για να διαπιστώσει την πρόοδο που έχει συντελεστεί μέσα σε αυτά τα 17 χρόνια. Στο β΄μέρος του αφιερώματος, παρουσιάζεται το κάστρο Γκεντελόν όπως είναι το 2023.

Της Debra Amundson

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Ο Φύλακας βρισκόταν βαθιά στην άμμο και τα βράχια, στη μέση της ερήμου και της ιρανοκουρδικής σύγκρουσης, για αρκετές δεκαετίες. Το αρχαίο άγαλμα, που τώρα ήταν ακέφαλο, είχε σίγουρα δει και καλύτερες μέρες.

«Η προσοχή στη λεπτομέρεια είναι απίστευτη», δήλωσε ο Πασκάλ Μπυττερλέν (Pascal Butterlin), καθηγητής αρχαιολογίας της Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, που εργάζεται στην ανασκαφή κοντά στο Χορσαμπάντ.

Το παρόν άγαλμα συντηρείται από διεθνείς αρχαιολόγους από τη Γαλλία και τη Γερμανία – ομάδα που περιλαμβάνει και αρχαιολόγους από το Λούβρο και το Πανεπιστήμιο του Μονάχου.

Άψογα σμιλεμένες μπούκλες σχηματίζουν τη γενειάδα του αγάλματος. Ακριβείς γραμμές ορίζουν τα συμπαγή, ανοιγμένα φτερά του, που ξεδιπλώνονται αποκαλύπτοντας περίτεχνες λεπτομέρειες.

Αυτή η κολοσσιαία θεότητα, σκαλισμένη σε συμπαγές λευκό αλάβαστρο, είναι ένας Λαμάσσου. Με σώμα ταύρου, φτερά πουλιού και κεφάλι ανθρώπου, οι μονολιθικοί αυτοί φύλακες κάποτε επέβλεπαν όσους περνούσαν τις πύλες της αρχαίας ασσυριακής πρωτεύουσας Ντουρ-Σαρρουκίν, του σημερινού χωριού Χορσαμπάντ στο Ιράκ.

Η ανασκαφή που έφερε στο φως το συγκεκριμένο άγαλμα έλαβε χώρα το 1993, αλλά το εύρημα ακρωτηριάστηκε από πλιατσικολόγους, οι οποίοι αφαίρεσαν το κεφάλι του και το έκοψαν σε κομμάτια, για να το βγάλουν λαθραία από το Ιράκ. Όμως οι κλέφτες πιάστηκαν και το κεφάλι βρίσκεται τώρα στο Μουσείο του Ιράκ.

Ωστόσο, οι περιπέτειες του αποκεφαλισμένου αγάλματος δεν είχαν τελειώσει, καθώς βρισκόταν σε αμφισβητούμενο έδαφος κατά τη διάρκεια του ιρακινοκουρδικού εμφυλίου πολέμου, στην πρώτη γραμμή του μετώπου, όπου συγκρούονταν σφοδρά οι δύο πλευρές με τανκς και πυροβολικό.

Καθώς ο κίνδυνος να καταστραφεί το άγαλμα λόγω των συγκρούσεων ήταν μεγάλος, οι ιρακινές αρχές, περιλαμβανομένου του Κρατικού Συμβουλίου Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, αποφάσισαν ότι ο Λαμάσσου χρήζει άμεσης προστασίας.

Τον περιέβαλαν με έναν μικρό τοίχο από λασπότουβλα και τον έθαψαν στην άμμο, διατηρώντας τον ασφαλή από τους βομβαρδισμούς και τις χερσαίες μάχες για αρκετές δεκαετίες. Τώρα έχει αναδυθεί ξανά στην επιφάνεια σχεδόν αλώβητος.

Το μονολιθικό άγαλμα έχει διαστάσεις 3,8 επί 3,9 μέτρα και ζυγίζει 18 τόνους. «Δεν έχω ξαναβρεί ποτέ στη ζωή μου κάτι τόσο μεγάλο», δήλωσε ο κ. Μπυττερλέν, όπως μετέδωσε το France 24. «Συνήθως, μόνο στην Αίγυπτο ή την Καμπότζη βρίσκεις τόσο μεγάλα κομμάτια.»

Οι ασσυριακοί Λαμάσσου προέρχονται από τον 8ο αιώνα π.Χ. Η κατασκευή τους έγινε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Σαργών Β΄(722-705 π.Χ.) και η αποστολή τους ήταν να στέκονται ακοίμητοι φύλακες στις πύλες των πόλεων.

Αρκετοί Λαμάσσου ανακαλύφθηκαν τον 19ο αιώνα από τον Γάλλο αρχαιολόγο Βικτόρ Πλας (Victor Place) και έγιναν εξέχοντα κομμάτια των συλλογών του Λούβρου και του Βρετανικού Μουσείου.

Εκτός του ιρανοκουρδικού πολέμου, το ακέφαλο άγαλμα επιβίωσε και των επιθέσεων του ISIS στα ασσυριακά τεχνουργήματα, όταν είχε καταλάβει την περιοχή μεταξύ 2014-2017. Εκείνα τα χρόνια, η μουσουλμανική οργάνωση κατέστρεψε δύο από τους τερατόμορφους φύλακες που βρίσκονταν στο Μουσείο της Μοσούλης. Αρκετοί Λαμάσσου καταστράφηκαν και στο Βορειοδυτικό Παλάτι στο Νιμρούντ.

Τώρα που οι εντάσεις έχουν υποχωρήσει και η περιοχή έχει σταθεροποιηθεί, οι αρχαιολόγοι συρρέουν από όλα τα σημεία της υφηλίου για να ανακτήσουν σημαντικά ευρήματα. Σε αυτά περιλαμβάνονται καλά διατηρημένες ασσυριακές πινακίδες που αποκαλύφθηκαν πέρυσι και Λαμάσσου που βρέθηκαν αυτό τον μήνα στο παλάτι του Εζαρχαντόν.

Τα ιστορικά ευρήματα – περιλαμβανομένου, ίσως, του ακέφαλου Φύλακα του Χορσαμπάντ – προορίζονται για το Μουσείο της Μοσούλη, για την αναπλήρωση της κατεστραμμένης συλλογής του.

Του Michael Wing

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

GUÉDELON, Γαλλία – Τον Μεσαίωνα, τα κάστρα καθόριζαν σε μεγάλο βαθμό τη διαμόρφωση της ευρύτερης περιοχής. Όταν χτιζόταν ένα κάστρο, κοντά του ξεφύτρωναν χωριά, όπου κατοικούσαν οι τεχνίτες και τις οικογένειές τους. Ένα δάσος, ένα λατομείο και το χώμα με στρώματα πηλού ήταν απαραίτητα για την παροχή των υλικών για την οικοδόμηση.

Πριν από 26 χρόνια, ένας Γάλλος ξεκίνησε ένα μεγαλόπνοο εγχείρημα, για να αναδείξει τις μεσαιωνικές μεθόδους εργασίας, μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια, στο χτίσιμο ενός κάστρου. Αποκάλεσε δε το έργο αυτό Γκεντελόν (Guédelon).

Το κάστρο Γκεντελόν είναι το πνευματικό παιδί του Μισέλ Γκιγιό, ενός ανθρώπου που τον αποκάλεσαν θεοπάλαβο όταν αποφάσισε να χτίσει ένα κάστρο του 13ου αιώνα, με μεθόδους και εργαλεία του 13ου αιώνα, στη Γαλλία του 21ου αιώνα. Ακόμα κι αν ήταν μια πραγματοποιήσιμη ιδέα, γιατί να θέλει κανείς να κάνει κάτι τέτοιο; Αλλά η αφοσίωση του κου Γκιγιό στην επιθυμία του να παρουσιάσει τη μεσαιωνική ζωή στο κοινό, οδήγησαν τελικά στη γέννηση του εγχειρήματος Γκεντελόν.

Η διάρκεια κατασκευής του Γκεντελόν υπολογίστηκε σε περίπου 25 χρόνια. Οι τεχνίτες, ντυμένοι με ρούχα εποχής, δεσμεύτηκαν για τη σχεδόν τριακονταετή διαδικασία και τον μεθοδικό, αργό, αλλά αποφασιστικό ρυθμό της κατασκευής με τους πέτρινους όγκους. Οι κότες και οι χήνες τσιμπολογούν ελεύθερα το έδαφος και τα μαντρωμένα πρόβατα περιμένουν υπομονετικά να κουρευτεί το μαλλί τους, για να το πάρει ο ανυφαντής. Ο ήχος της πέτρας που δουλεύεται με σφυρί και καλέμι ή του σιδήρου που σφυρηλατείται με σπίθες να πετούν έχει μια ρυθμική ποιότητα που αναμειγνύεται με το οργανικό περιβάλλον. Το παρελθόν είναι παρόν σε κάθε στροφή στο Γκεντελόν.

Το Γκεντελόν πρόκειται να αποτελέσει ένα παράδειγμα πειραματικής αρχαιολογίας τεραστίων διαστάσεων για την καλύτερη κατανόηση του έργου των αρχιμαστόρων του 13ου αιώνα. Ο λόγος που επιλέχθηκε ο συγκεκριμένος αιώνας ήταν γιατί γενικά θεωρείται ως η «χρυσή εποχή» του Μεσαίωνα. Ο καιρός τότε ευνοούσε τόσο τις καλλιέργειες όσο και τις οικοδομές, ο κόσμος ευημερούσε και γενικά ήταν μια ειρηνική εποχή με λίγες σχετικά πολεμικές συρράξεις. Ήταν μια εποχή μεγάλων καινοτομιών, πολλές από τις οποίες χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα.

Η αποστολή του κου Γκιγιό

Ο κος Γκιγιό ανέπτυξε το πάθος του για τα κάστρα μεγαλώνοντας στη Γαλλία της δεκαετίας του 1950, ανάμεσα σε άφθονα μεσαιωνικά ερείπια που αποτελούσαν συνηθισμένο προορισμό οικογενειακών διακοπών. Αυτό δεν ήταν και τόσο διασκεδαστικό για τον κο Γκιγιό εκείνη την εποχή. Αν έχεις δει ένα ερείπιο, τα έχεις δει όλα, σκεφτόταν – όμως παρά την απέχθειά του (ή ίσως εξαιτίας της) για τα ερειπωμένα μεσαιωνικά κάστρα, γεννήθηκε μέσα του η επιθυμία να δει ένα κάστρο να ζωντανεύει. Θα μπορούσε να χτίσει ο ίδιος ένα; Ήταν ένα μεγαλεπήβολο όνειρο, αλλά στη γενέτειρά του, το Μπερί, στην κοιλάδα του Λίγηρα, τα μεγάλα όνειρα ήταν αρκετά συχνό φαινόμενο. Το Μπερί ήταν, επίσης, η πατρίδα της Ιωάννας της Λωραίνης.

Μεγαλώνοντας, ο κος Γκιγιό σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι  ζωγραφική, ιστορία της τέχνης και γεωμετρία, ενώ στη συνέχεια άρχισε να ενδιαφέρεται για τα άλογα και τις ιππικές τέχνες. Με τα χρήματα που κέρδισε από τη διδασκαλία μαθημάτων ιππασίας και, σε συνδυασμό με τον αχαλίνωτο ενθουσιασμό του, κατάφερε να πείσει την τράπεζα να του δανείσει τα χρήματα για να αγοράσει το πρώτο του κάστρο, το Λα Ρος (La Roche). Το Λα Ρος ήταν το πρώτο από τα πολλά κάστρα του κου Γκιγιό και το μοναδικό που απέκτησε στην πατρίδα του, το Μπερί.

Το 1979, οι επιστάτες ενός ερειπωμένου κάστρου του 15ου αιώνα, του Σατώ Σαιν-Φαρζώ (Château Saint-Fargeau), θεώρησαν ότι ο κος Γκιγιό ήταν αυτός που έπρεπε να αναλάβει την αποκατάσταση του παραμελημένου κτίσματος στην περιοχή Πουιζέ της Γαλλίας. Το Σαιν-Φαρζώ βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της Βουργουνδίας, μόλις δύο ώρες οδήγησης νότια του Παρισιού, στα μισά της διαδρομής μεταξύ της Πόλης του Φωτός και της Ντιζόν.

Το κάστρο του Σαιν-Φαρζώ ήταν η ιδανική τοποθεσία για την υλοποίηση της μεσαιωνικής θεατρικής παράστασης που ήθελε να υλοποιήσει ο κος Γκιγιό. Κάθε χρόνο, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, 600 ηθοποιοί και 60 άλογα αναπαριστούν ένα ιστορικό θέαμα που καλύπτει 1.000 χρόνια και φέρνει τη μεσαιωνική εποχή στο προσκήνιο.

Μετά την επιτυχημένη ανακαίνιση του Σαιν-Φαρζώ, χρειαζόταν μια μεγαλύτερη πρόκληση. Το Σαιν-Φαρζώ τον είχε πείσει για την αγάπη του κοινού για τον Μεσαίωνα και ότι ένα πειραματικό μεσαιωνικό εργοτάξιο, αυθεντικό σε κάθε λεπτομέρεια, θα είχε ευρεία απήχηση.

«Είπα στον εαυτό μου ότι οι τρελές πράξεις είναι τα μόνα πράγματα για τα οποία δεν μετανιώνει κανείς στη ζωή του», δηλώνει ο κος Γκιγιό στο βιβλίο «Guedelon: Fanatics for a Fortress» των Φιλίπ Μινάρ και Φρανσουά Φοτσέ. Αλλά, για να γίνει το όνειρό του πραγματικότητα, χρειαζόταν ένα ακόμη άτομο: τη Μαριλίν Μαρτάν.

Η Κυρά του κάστρου

Ο κος Γκιγιό χρειαζόταν κάποιον που θα τον βοηθούσε στην εποπτεία του έργου, στην αγορά του οικοπέδου, στη χρηματοδότηση του κτισίματος και στη συγκρότηση του συνεργείου. Αυτός ο κάποιος ήταν η κα Μαρτάν, η οποία έγινε γνωστή ως η «Κυρά του κάστρου».

Η κα Μαρτάν είχε ιδρύσει λίγο καιρό πριν την Emeraude, μια ένωση αποκατάστασης που ειδικευόταν στη συντήρηση των παραποτάμιων όχθεων, βοηθώντας αρκετούς ανέργους της περιοχής να βρουν εργασία. Για να αξιοποιήσει στο έπακρο την επιχείρησή της, επέστρεψε στα θρανία για να σπουδάσει δασολογία. Μέσω της εργασίας της, γνώρισε τον κο Γκιγιό και έφερε μερικούς από τους εργάτες της στο εγχείρημα Γκεντελόν.

Αυτό που έλειπε μόνο ήταν το οικόπεδο. Ένας γεωγραφικός χάρτης της περιοχής μετατράπηκε σε χάρτη θησαυρού για την ανεύρεση του μεγαλύτερου κοιτάσματος ψαμμίτη στην περιοχή. Το μέρος που εντοπίστηκε ήταν ιδιόκτητο, χωρίς εμπορική αξία, αλλά αποτελούσε χρυσωρυχείο για την παροχή της πέτρας, του ξύλου, του νερού και της άμμου που χρειάζονταν για την κατασκευή.

Οι ιδιοκτήτες δεν ήθελαν να πουλήσουν τη γη τους, παρόλο που δεν τη χρησιμοποιούσαν. Αλλά ένα από τα χαρακτηριστικά της κας Μαρτάν είναι η επιμονή. Έτσι, η κατασκευή άρχισε το 1997.

Κατασκευή

Ο Ζακ Μουλάν, ο επικεφαλής αρχιτέκτονας ιστορικών μνημείων στη Γαλλία, έκανε το σχέδιο του κάστρου ακολουθώντας τους οικοδομικούς κανόνες του 13ου αιώνα, κανόνες που είχε θέσει η Καθολική Εκκλησία. Αλλά, η αυθεντικότητα είναι το κλειδί για το Γκεντελόν, ξεκινώντας από τα πλούσια υλικά που παρέχει η γη, όπως οι γέρικες βελανιδιές και ο σιδηρούχος ψαμμίτης που μεταφέρθηκε από το λατομείο.

Οι τεχνίτες εκπαιδεύτηκαν στις μεθόδους κατασκευής κάστρων που χρησιμοποιούνταν πριν από οκτώ αιώνες. Η ικανότητα προσαρμογής ήταν το μοναδικό απαιτούμενο προσόν για να συμμετέχει κανείς στο έργο. Άνθρωποι από διαφορετικά επαγγέλματα, από αρτοποιούς μέχρι ηλεκτρολόγους, έλαβαν ειδική εκπαίδευση για να δουλέψουν ως τεχνίτες του 13ου αιώνα.

Ένα από τα θέλγητρα της δουλειάς ήταν η εξασφαλισμένη εργασία για τουλάχιστον 23 χρόνια που θα διαρκούσε το έργο. Επίσης θα μάθαιναν μια νέα τέχνη, θα στεγάζονταν στις εγκαταστάσεις και τα έξοδα διαβίωσής τους θα ήταν ελάχιστα.

Το αρχικό συνεργείο αποτελούνταν από 50 λιθοξόους, ξυλουργούς, λατόμους, κεραμοποιούς, μαστόρους, ξυλοκόπους, αγγειοπλάστες, κατασκευαστές σχοινιών και καλαθιών, υφαντές, εργάτες και έναν σιδερά, οι οποίοι διδάχθηκαν και δούλεψαν με τις αρχαίες τεχνικές που χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή των κάστρων τον Μεσαίωνα.

Τεχνικές κατασκευής

Οι εργασίες άρχισαν με τα εργαλεία που σφυρηλάτησε ο σιδηρουργός. Η ξυλεία κόπηκε και δουλεύτηκε με το χέρι και οι πέτρες από το λατομείο σμιλεύτηκαν μία μία και τοποθετήθηκαν προσεκτικά στη θέση τους με το χέρι και με το νήμα της στάθμης μόνο να τους καθοδηγεί.

Τα υλικά δένονταν με σχοινιά από κάνναβη και μεταφέρονταν με χειροποίητα ιππήλατα κάρα. Για την κατασκευή της σταθερής γέφυρας που χρησιμοποιήθηκε, κόπηκαν 57 βελανιδιές από το δάσος Γκεντελόν, τετραγωνίστηκαν και πριονίστηκαν από τους ξυλοκόπους, κόπηκαν και συναρμολογήθηκαν από τους ξυλουργούς με 670 καρφιά, που σφυρηλατήθηκαν ένα προς ένα από τον σιδηρουργό.

Το 2006, ο αρχιμάστορας Πατρίς Στεφάν εξήγησε στους επισκέπτες τη χρήση του κονιάματος που χρησιμοποιούσαν: «Αυτό το κονίαμα είναι διαφορετικό από αυτό που χρησιμοποιείται στις σύγχρονες κατασκευές. Στεγνώνει αργά, γεγονός που επιτρέπει την ευελιξία των τοίχων, κάτι πολύ καλό όταν τους κτυπούσαν πολεμικές φατρίες. Χρειάζονται χρόνια για να στεγνώσει πλήρως». Κάποιος θα μπορούσε επίσης να το αποκαλέσει μεσαιωνική αντισεισμική προστασία.

Για την παρασκευή του κονιάματος χρειαζόταν ασβεστόλιθος, ένα από τα λίγα υλικά που δεν υπήρχαν στο Γκεντελόν. Ένα γειτονικό λατομείο παρείχε την πέτρα, η οποία στη συνέχεια ψηνόταν σε κλίβανο, για να παραχθεί ο ασβέστης που ήταν απαραίτητος για το κονίαμα και το ασβέστωμα των τοίχων. Η μέθοδος του ασβεστόλιθου μελετάται σήμερα εκ νέου για να χρησιμοποιηθεί στις σύγχρονες κατασκευές αντί του τσιμέντου.

Παρόλο που το έργο απαιτούσε οικοδομικά εργαλεία και μεθόδους του 13ου αιώνα, επιτράπηκαν ορισμένες σύγχρονες προσθήκες για λόγους ασφαλείας. Παραδείγματος χάριν, ο νόμος για τις οικοδομικές κατασκευές στη Γαλλία απαιτεί γυαλιά ασφαλείας και μπότες ενισχυμένες με σίδερο μπροστά – ακόμη και για την κατασκευή ενός μεσαιωνικού κάστρου. Επιπλέον, ειδικά σχοινιά συνέδεαν το βαρούλκο με τον τροχό του πέλματος για την ανύψωση των λίθων του ενός τόνου.

Όσοι συμμετείχαν εθελοντικά πλήρωσαν ένα μικρό ποσό για να μάθουν τις απαραίτητες για το Γκεντελόν τέχνες. Μια νεαρή γυναίκα από τη Σουηδία, η οποία δούλευε στην κοπή της πέτρας, είπε: «Αισθάνομαι προνομιούχα που συμμετέχω σε μια τέτοια προσπάθεια που θα προσφέρει στο κοινό, ιδίως στα παιδιά, μια εικόνα της ζωής του 13ου αιώνα».

Το Γκεντελόν υπήρξε ένα τεράστιο επιστημονικό πείραμα που παρείχε ένα νέο μέσο για την καλύτερη χρήση των πόρων της γης, κάτι που ήταν μέρος αυτού που ήθελε ο κος Γκιγιό, μαζί με την εκπαιδευτική αξία που θα είχε για τους μελλοντικούς επισκέπτες.

Το Γκεντελόν είχε ολοκληρωθεί κατά το ένα τρίτο όταν γιόρτασε τα 10α γενέθλιά του το 2007. Το κάστρο αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι το 2033, και στη συνέχεια θα αρχίσει η κατασκευή ενός παρεκκλησιού και ενός χωριού, παρέχοντας σε μια άλλη γενιά την ευκαιρία να δει τον Μεσαίωνα να ζωντανεύει.

Η γράφουσα επισκέφθηκε για πρώτη φορά το Γκεντελόν το 2006. Ξαναπήγε τον Μάιο του 2023, για να διαπιστώσει την πρόοδο που έχει συντελεστεί μέσα σε αυτά τα 17 χρόνια. Στο β΄μέρος του αφιερώματος, παρουσιάζεται το κάστρο Γκεντελόν όπως είναι το 2023.

Της Debra Amundson

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

«Το θέατρο (και η λογοτεχνία γενικότερα) είναι τέχνη της απορίας και των ερωτημάτων, όχι των τελεσίδικων απαντήσεων, και μάλιστα σε ζητήματα για τα οποία η ιστοριογραφία δεν συμφωνεί στις προσεγγίσεις και τα συμπεράσματά της. Είναι τέχνη μέχρις ενός σημείου αρχαιολογική: δοκιμάζει να αναδείξει τις στρώσεις των συναισθημάτων και των σκέψεων των ηρώων της, αποφεύγει όμως να προσφέρει έτοιμη τη μία και μόνη ερμηνεία τους.»

Με βάση αυτή τη ρήση του Παντελή Μπουκάλα, μετά από κάθε παράσταση, στο Studio Μαυρομιχάλη θα βρίσκεται μια προσωπικότητα από διαφορετικούς χώρους της δημόσιας ζωής, προκειμένου να γίνει συζήτηση, όχι μόνο για τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, αλλά και για τη μεγαλειώδη στιγμή του ελληνικού έθνους, την Επανάσταση του 1821. Με τους ήρωες της, τους προδότες της, τα αμφιλεγόμενα πρόσωπα, τις αντιφάσεις της, τις προσδοκίες, τις διαψεύσεις,, τα φωτεινά αλλά και τα σκοτεινά της σημεία. Και φυσικά για το πώς αυτή η μεγαλειώδης εξέγερση καθόρισε τη συνέχεια του Ελληνισμού μέχρι σήμερα. Γιατί, όπως πάλι σημειώνει ο Παντελής Μπουκάλας, «η εθνική αυτογνωσία είναι ένα αέναο ζητούμενο».

Στις 10 Νοεμβρίου καλεσμένος είναι ο ιστορικός, υπεύθυνος των ιστορικών αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, Τάσος Σακελλαρόπουλος, ενώ ακολουθούν στις 24 Νοεμβρίου ο ιστορικός, επίτιμο μέλος του Ιδρύματος Μεσογειακών Σπουδών και ομότιμος καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Χρήστος Λούκος, στις 15 Δεκεμβρίου ο καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ Αριστείδης Χατζής και στις 22 Δεκεμβρίου η αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας Νέων Χρόνων στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστήμιου Κρήτης Ελευθερία Ζέη.

Η είσοδος στη συζήτηση είναι δωρεάν για το κοινό που θέλει να την παρακολουθήσει.

Λίγα λόγια για την παράσταση

Πόσο συνδεδεμένοι είμαστε με την ιστορία μας;

Έχουμε αναρωτηθεί ποτέ από ποια πρόσωπα ή ποια γεγονότα πήραν τα ονόματά τους οι οδοί και οι πλατείες που ζούμε ή εργαζόμαστε ή διασχίζουμε σε καθημερινή βάση; Έχουμε ποτέ επιχειρήσει αυτήν τη μικρή σύνδεση με το παρελθόν μας;

Αυτή ήταν η αφορμή για να προχωρήσουμε στη δημιουργία μιας παράστασης για τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, έναν από τους πρωταγωνιστές της ελληνικής επανάστασης του 1821, από τον οποίον πήρε το όνομά της η οδός Μαυρομιχάλη και κατ’ επέκταση το θέατρό μας, Studio Μαυρομιχάλη.

Και είχαμε την τεράστια τύχη και τιμή, συνοδοιπόρος μας σε αυτή μας την προσπάθεια να είναι ο Παντελής Μπουκάλας, που ανέλαβε τη συγγραφή του έργου.

Παντελής Μπουκάλας: Διακόσια χρόνια μετά την Επανάσταση, ο Πέτρος Μαυρομιχάλης, ο οικείος μας Πετρόμπεης, παραμένει, αν όχι ένα σημείο αμφιλεγόμενο, πάντως ένα πρόσωπο του Αγώνα ευρύτερα γνωστό όχι για τη μεγάλη συμβολή του στα επαναστατικά χρόνια αλλά για την εμπλοκή της οικογένειάς του στη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια. Στις 9 Οκτωβρίου 1831, ο Γεώργιος και ο Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης, γιος και αδερφός αντίστοιχα του ηγέτη των Μανιατών, πυροβόλησαν και μαχαίρωσαν θανάσιμα τον Κυβερνήτη στο Ναύπλιο, έξω από τον ναό του Αγίου Σπυρίδωνος. Στη βαθύτατα διχασμένη Ελλάδα, που δεν είχε βρει ακόμα έναν στέρεο βηματισμό, άλλοι θρηνούσαν κι άλλοι πανηγύριζαν.

Γνώριζε άραγε ο Πετρόμπεης τι σχεδίαζαν οι άμεσοι συγγενείς του; Οι ιστοριογραφικές υποθέσεις ποικίλλουν, όπως ποικίλλουν και για την ενδεχόμενη εμπλοκή της Γαλλίας και της Αγγλίας στον φόνο. Διαθέτουμε, ωστόσο, μιαν απάντηση του ίδιου του Πέτρου: «Τι μέτρον ήθελον λάβει αν ο υιός μου και ο αδελφός μου εξεμυστηρεύοντο εις εμέ την συνωμοσίαν των; Ήθελον ακούσει την φωνήν της εκδικήσεως και του αυστηρού πατριωτισμού; Ή το γήρας αυτό και η θρησκεία ήθελον με καταφέρει να λησμονήσω τον Άρχοντα διά να ελεήσω τον άνδρα; Ιδού εξέτασις βασανική δι’ εμέ».

Η απάντηση αυτή πρέπει να συνεκτιμηθεί με τη μεγάλη σημασία που της αξίζει, επειδή δόθηκε σε χρόνο ιστορικά και συναισθηματικά ουδέτερο: γράφτηκε τον Δεκέμβριο του 1842, όταν η υπόληψη της μαυρομιχαλαίικης οικογένειας είχε αποκατασταθεί και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Νέα Ημέρα της Τεργέστης στις 25 Μαρτίου 1843.

Ο Πετρόμπεης αρνείται κατηγορηματικά ότι γνώριζε. Η απάντησή του πρέπει να θεωρηθεί ειλικρινής και τίμια, διότι ακόμα και τότε, πέντε χρόνια πριν από τον θάνατό του, δεν συμπληρώνει την άρνησή του αυτή με μια δεύτερη απάντηση που θα βόλευε τη συνείδησή του και θα ενίσχυε το κύρος του. Δεν λέει δηλαδή ότι θα απέτρεπε τους συγγενείς του από το φονικό εγχείρημά τους. Αντίθετα, εκτίθεται εκουσίως στην κριτική, λέγοντας ότι, μια δεκαετία μετά, εξακολουθεί να βασανίζεται από το ερώτημα τι θα έπραττε, αν όντως γνώριζε.

Το θέατρο (και η λογοτεχνία γενικότερα) είναι τέχνη της απορίας και των ερωτημάτων, όχι των τελεσίδικων απαντήσεων, και μάλιστα σε ζητήματα για τα οποία η ιστοριογραφία δεν συμφωνεί στις προσεγγίσεις και τα συμπεράσματά της.

Είναι τέχνη μέχρις ενός σημείου αρχαιολογική: δοκιμάζει να αναδείξει τις στρώσεις των συναισθημάτων και των σκέψεων των ηρώων της, αποφεύγει όμως να προσφέρει έτοιμη τη μία και μόνη ερμηνεία τους.

* * * * *

Η παράσταση «Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και το φάσμα των φατριών», σε κείμενο του Παντελή Μπουκάλα, ανέβηκε αρχικά τον Μάιο του 2023 στο Studio Μαυρομιχάλη από τον Θεατρικό Οργανισμό «Νέος λόγος» και τώρα συνεχίζει και την επόμενη περίοδο 2023-24 με επιχορήγηση από το Υπουργείο Πολιτισμού. Το έργο γράφτηκε κατόπιν παραγγελίας του θεάτρου Studio Μαυρομιχάλη στον Παντελή Μπουκάλα.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ:

Σκηνοθεσία: Φώτης Μακρής – Στέλλα Κρούσκα – Κλεοπάτρα Τολόγκου

Σκηνικά – Κοστούμια: Μάγδα Καλορίτη

Μουσική: Νείλος Καραγιάννης

Φωτισμοί: Φώτης Μακρής

Βίντεο παράστασης: Φοίβος Σαμαρτζής

3D γραφικά: Κωνσταντίνος Οικονόμου

Φωτογραφίες: Δάφνη Δίγκα

Παίζει ο Φώτης Μακρής.

Μαζί του στην σκηνή ο μουσικός Νείλος Καραγιάννης.

Ημέρες και ώρες παράστασης: Κάθε Παρασκευή στις 21:00

Διάρκεια: 90΄, χωρίς διάλειμμα

ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ:

Διεύθυνση: Μαυρομιχάλη 134, Νεάπολη Εξαρχείων

Τηλ.: 210 6453330

(με πληροφορίες από το Αθηνόραμα)

Τη δυνατότητα ενός ταξιδιού πίσω στο χρόνο στα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα, στην εποχή της Μπελ Επόκ, θα έχουν από την Πέμπτη 15 Ιουνίου κάτοικοι και επισκέπτες της Αθήνας στο πλαίσιο του σχετικού αφιερώματος για τη μεταβατική εποχή αισιοδοξίας και εκσυγχρονισμού με παριζιάνικη αντήχηση, που είναι σε εξέλιξη από τον Δήμο Αθηναίων και υλοποιεί ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ).

Το αφιέρωμα περιλαμβάνει δράσεις και εκδηλώσεις βασισμένες στο εμβληματικό έργο «Έζησα την Αθήνα της Μπελ Επόκ» (εκδόσεις Polaris 2017) του πολιτικού και θεατρικού συγγραφέα Μίλτου Λιδωρίκη. Οι τέσσερεις σε αριθμό περιηγήσεις-ξεναγήσεις στην Αθήνα, με δωρεάν συμμετοχή, θα πραγματοποιηθούν σε συνεργασία με το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, υπό την επιστημονική επιμέλεια και καθοδήγηση του αρχιτέκτονα Παναγιώτη Τουρνικιώτη. Αποτελούν μία περιήγηση στην Αθήνα της Μπελ Επόκ όπως την έζησε ο Μίλτος Λιδωρίκης, ένα ταξίδι στην ατμόσφαιρα της εποχής που περιέγραψε με ζωντάνια και ενθουσιασμό ο θεατρικός συγγραφέας και πολιτικός της εποχής εκείνης.

Με ορμητήριο το πατρικό του σπίτι στην οδό Πανεπιστημίου 10, ο Μίλτος Λιδωρίκης μάς μεταφέρει στους δρόμους, τα καφενεία και τα κοσμικά σαλόνια μια πόλης που ξεχειλίζει από ζωή και απλώνεται από την Αιόλου και την Ομόνοια ως το Σύνταγμα. Σε αυτά τα γεωγραφικά όρια θα περπατήσουν όλοι οι συμμετέχοντες, αναζητώντας τα ίχνη του περασμένου χρόνου στα κτίρια που έχουν απομείνει και σε ένα-δύο σαλόνια που έχουν κρατήσει ζωντανή την πολύχρωμη ατμόσφαιρα.

Ημερομηνίες διεξαγωγής των ξεναγήσεων

Πέμπτη 15 Ιουνίου, 17:00-19:00

Δευτέρα 19 Ιουνίου, 17:00-19:00

Τετάρτη 21 Ιουνίου, 11:00-13:00

Τετάρτη 28 Ιουνίου, 17:00-19:00

Η συμμετοχή στις ξεναγήσεις είναι δωρεάν, ενώ είναι απαραίτητη η κράτηση θέσης ηλεκτρονικά στο https://opandaxenagiseis.gr/ από την Πέμπτη 8 Ιουνίου 2023. Μέγιστος αριθμός συμμετεχόντων/ ξενάγηση: 50 άτομα

Έκθεση φωτογραφίας: 7 Ιουνίου – 10 Σεπτεμβρίου 2023

Το αφιέρωμα στην εποχή της Μπελ Επόκ περιλαμβάνει επίσης έκθεση φωτογραφίας στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» Δήμου Αθηναίων, σε συνεργασία με τις «Διεθνείς Σχέσεις Πολιτισμού» που εγκαινιάστηκε από τον δήμαρχο Αθηναίων Κώστα Μπακογιάννη την περασμένη εβδομάδα, ενώ προηγήθηκε η υλοποίηση πέντε εφαρμοσμένων εργαστηρίων κινουμένων σχεδίων με θέμα την Αθήνα της Μπελ Επόκ στα Κέντρα Δημιουργικής Μάθησης Δήμου Αθηναίων από το ANIMASYROS Διεθνές Φεστιβάλ Κινουμένων Σχεδίων, όπου αξιοποιήθηκε η μακρά εμπειρία του στην ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων για ετερόκλητα κοινά, καθώς και το ευρύ δίκτυό του από καταξιωμένους ανιμέιτορ.

Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη.

Ώρες λειτουργίας: Τρίτη – Παρασκευή 11:00 – 19:00

Σάββατο – Κυριακή 10:00 – 15:00, Δευτέρα κλειστά

Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα Δήμου Αθηναίων:

Ηρακλειδών 66 και Θεσσαλονίκης – Θησείο, στάση Μετρό Κεραμεικός. Τ: 210 3414466

www.opanda.gr

Πανέμορφη και μεγαλειώδης – η περιγραφή αυτή ταιριάζει απόλυτα στην Κρατική Αίθουσα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Αυστρίας, αναμφίβολα μια από τις πιο όμορφες βιβλιοθήκες στον κόσμο.

Η βιβλιοθήκη βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο της Βιέννης, της πόλης που κάποτε ήταν το κέντρο μιας κραταιάς ευρωπαϊκής αυτοκρατορίας.

Η γνώση είναι δύναμη – ως εκ τούτου, η παλαιά οικογένεια των Αψβούργων, που βασίλευε επί μακρόν, δημιούργησε αυτή τη μεγάλη βιβλιοθήκη στο παλάτι της, όπου συγκεντρώθηκαν η γνώση, η πολιτιστική μνήμη και τα ηγεμονικά τους δικαιώματα, προκειμένου να ισχυροποιήσουν και να εδραιώσουν την εξουσία τους.

Ωστόσο, καμία δυναστεία δεν είναι αιώνια. Καθώς η ισχύς των Αψβούργων εξασθένησε, έχοντας να αντιμετωπίσει και τις αυξανόμενες τάσεις για ανεξαρτησία στα εδάφη τους, η αλλοτινή Αυτοκρατορική Βιβλιοθήκη έγινε η Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας του σήμερα.

Έστω κι έτσι, όμως, διατηρεί ακόμα τη μεγαλοπρέπεια ενός αυτοκράτορα, που πίστευε ότι είχε οριστεί από τον ίδιο τον Θεό.

Μεταξύ των θαυμάτων των εικαστικών τεχνών, της αρχιτεκτονικής και των άλλων τεχνουργημάτων της βιβλιοθήκης, που σήμερα είναι μουσείο, ξεχωρίζει η Αίθουσα του Κράτους (State Hall), η οποία, με τον θεαματικό μπαρόκ διάκοσμό της, μοιάζει να εισχωρεί στο θείο.

Πρόκειται, φυσικά, για βιβλιοθήκη και έτσι υπάρχουν τόμοι βιβλίων και χειρογράφων – μερικά μεγάλης αξίας, που χρονολογούνται από τον Μεσαίωνα – τα οποία δεσπόζουν σε ράφια εκατέρωθεν της Αίθουσας του Κράτους. Ωστόσο, δεν μπορούν να διαβαστούν, καθώς οι σελίδες έχουν γίνει εξαιρετικά εύθραυστες. Τώρα πια απλώς υπάρχουν ως ιστορικά αντικείμενα, που πρέπει να εξετάζονται από απόσταση.

Η Αυτοκρατορική Βιβλιοθήκη περιλαμβάνει και πολλά πράγματα που μαρτυρούν την πάλαι ποτέ δύναμη και την κληρονομιά των Αψβούργων. Η ανακαίνιση της έγινε βάσει των σχεδίων του Λεοπόλδου Α’ και την έφερε εις πέρας ο γιος του, Κάρολος ΣΤ’, ο οποίος ξεκίνησε τις εργασίες το 1722.

Στο κεντρικό οβάλ της αίθουσας δεσπόζει ένα ηράκλειο άγαλμα του Καρόλου ΣΤ’, ως Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Δύο τοξωτές πτέρυγες σε κάθε πλευρά αντιστοιχούν σε δύο αντίθετα θέματα, τον πόλεμο και την ειρήνη, με αντίστοιχες τοιχογραφίες και μοτίβα.

Στολισμένη με κίονες, χρωματιστό μάρμαρο και φύλλα χρυσού, η αίθουσα υψώνεται περισσότερα από 18 μέτρα, με θολωτή κεντρική οροφή. Κοιτάζοντας την κύρια τοιχογραφία της οροφής, οι ίδιοι οι ουρανοί φαίνονται σαν να πέφτουν από πάνω, αναμειγνυόμενοι με τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του χώρου.

Θεϊκές και γήινες μορφές συνυπάρχουν στα ζωγραφισμένα σύννεφα και τα ψεύτικα μπαλκόνια αυτού του έργου, που έχει τον τίτλο «Θεοποίηση» και το οποίο συνδέεται αρμονικά με το κάτω μέρος της αίθουσας.

Αν επισκεφθείτε τη Βιέννη, σίγουρα θα δείτε σε ταξιδιωτικές αφίσες και φυλλάδια την πρόσοψη, τα αγάλματα και το εξωπραγματικό φρέσκο της Αίθουσας του Κράτους, καθώς αποτελεί ένα από τα πιο λαμπρά στολίδια της αυστριακής πρωτεύουσας.

Η Αυτοκρατορική Βιβλιοθήκη, ωστόσο, προϋπήρχε της Αίθουσας του Κράτους και χρονολογείται αιώνες νωρίτερα. Κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους, στα τέλη της δεκαετίας του 1300, ανήκε στο θησαυροφυλάκιο του δούκα Άλμπρεχτ Γ΄ και φυλασσόταν σε ένα παρεκκλήσι μέσα στο κάστρο του δούκα.

«Εκτός από κοσμήματα, πολύτιμους λίθους και κάθε είδους αξιοπερίεργα, στα θησαυροφυλάκια των κοσμικών αντιβασιλέων φυλάσσονταν και τα πιο πολύτιμα βιβλία», αναφέρει η Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας. «Αυτοί οι θησαυροί δεν είχαν μόνο υψηλή υλική αξία, αλλά κυρίως συμβολική και ιερή.»

Μέρος της συλλογής αυτής αποτελούσε και το παλαιότερο βιβλίο που υπάρχει σήμερα στη βιβλιοθήκη, το Ευαγγέλιο, το οποίο, ως γνωστόν, απεικονίζει σκηνές από τους τέσσερεις Ευαγγελιστές και του οποίου τις γωνίες κοσμούν τα οικόσημα τεσσάρων οίκων: της Αυστρίας, της Στυρίας, του Τιρόλου και της Καρινθίας.

Καθώς η συλλογή άλλαξε πολλούς ιδιοκτήτες (συμπεριλαμβανομένων πλήθος Αγίων Ρωμαίων Αυτοκρατόρων) με την πάροδο των αιώνων, διευρύνθηκε, με επιπλέον συλλογές και βιβλιοθήκες, που προστέθηκαν μέσω αγορών, ενοποιήσεων και επιστημονικών ταξιδιών.

Στην ακμή της Αναγέννησης, η συλλογή της βιβλιοθήκης επικεντρώθηκε στις επιστήμες, την ιστορία και τη γενεαλογία, για τη νομιμοποίηση και τη διαφύλαξη της αυτοκρατορικής κληρονομιάς. Η ομορφιά των χειρογράφων πέρασε σε δεύτερη μοίρα έναντι της εξουσίας.

Με την πάροδο του χρόνου, όμως, κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, η εστίαση σε μία οικογένεια – έστω και αυτοκρατορική – επικρίθηκε και η αναζήτηση της γνώσης έγινε το νέο σημείο εστίασης της βιβλιοθήκης. Εισήχθη ένα σύστημα ευρετηρίων και προστέθηκαν επιστημονικά έργα.

Μεταφέρθηκε αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της ιστορίας της: από το κάστρο του δούκα Άλμπρεχτ Γ΄στο κάστρο του Φρειδερίκου Γ’, το Βίνερ Νόισταντ, τον 16ο αιώνα και, ύστερα, στο Χάραχ Χάουζ το 1623, πριν τελικά μεταφερθεί στο Χόφμπουργκ, το αυτοκρατορικό παλάτι των Αψβούργων, με την ολοκλήρωση της Αίθουσας του Κράτους το 1726.

Η Αίθουσα του Κράτους είναι το στολίδι της βιβλιοθήκης, αν και επεκτείνεται πέρα από αυτήν με πρόσθετες πτέρυγες, μουσεία και αναγνωστήρια, που εμπλουτίζουν τη συλλογή της. Έχοντας υπάρξει κυρίως εκθεσιακός χώρος για τους φιλοξενούμενους μελετητές και διπλωμάτες κατά τον 18ο αιώνα, η αίθουσα είναι τώρα ένας χώρος τον οποίον μπορεί να επισκέπτεται, να απολαμβάνει και να χρησιμοποιεί για μελέτη το ευρύ κοινό.

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας δεν είναι μόνο μία από τις πιο όμορφες βιβλιοθήκες στον κόσμο. Η γνώση που περιέχεται στις αίθουσές της την καθιστά φύλακα της μνήμης της ανθρωπότητας πολλών αιώνων.

Εκτός από τα 200.000 βιβλία στην Αίθουσα του Κράτους, υπάρχουν αρχεία παπύρων, μια συλλογή από υδρόγειες σφαίρες, παρτιτούρες, χάρτες, έντυπα άρθρα και αντικείμενα, συνολικά περίπου 4 εκατομμύρια έργα.

Έτσι, αυτό που κάποτε φύλαγε την κληρονομιά μιας αυτοκρατορίας, διαφυλάσσει σήμερα πολύ περισσότερα μέσα στο θαυμαστό του περίβλημα, παραμένοντας ένα θαύμα της ανθρώπινης ιστορίας, που πρέπει να δείτε αν επισκεφθείτε ποτέ τη Βιέννη.

Του Michael Wing

Επιμέλεια: Αλία Ζάε