Παιδί

Ορισμένοι γονείς δίνουν στα παιδιά τους κινητά τηλέφωνα ή τάμπλετ για να απαλύνουν τα νευρικά τους ξεσπάσματα, όμως πρόσφατη έρευνα βρήκε πως τέτοιες πρακτικές εμποδίζουν τα παιδιά να μάθουν να ρυθμίζουν τα συναισθήματα τους. 

Αυτή η στρατηγική ανατροφής των παιδιών μπορεί να δημιουργήσει ανθρώπους με προβλήματα διαχείρισης του θυμού, καθώς και προβληματικής χρήσης της οθόνης αργότερα στη ζωή τους.  

«Οι κρίσεις θυμού δεν θεραπεύονται με ψηφιακές συσκευές», είπε σε δήλωση Tύπου η Βερόνικα Κονόκ, η πρώτη συγγραφέας της μελέτης και ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Λόραντ Έτβες της Βουδαπέστης στην Ουγγαρία. «Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να διαχειρίζονται τα αρνητικά τους συναισθήματα από μόνα τους  και χρειάζονται τη βοήθεια των γονιών τους κατά τη διάρκεια αυτής της μαθησιακής διαδικασίας, όχι τη βοήθεια μιας ψηφιακής συσκευής.»

Περισσότερος θυμός, λιγότερος έλεγχος 

Σε νέα μελέτη, που δημοσιεύθηκε τον Μάιο στο περιοδικό Frontiers in Child and Adolescent Psychiatry, ερευνητές από την Ουγγαρία και τον Καναδά εξέτασαν σχεδόν 300 γονείς παιδιών ηλικίας 2 έως 5 ετών το 2020 πάνω στη χρήση των μέσων. Επανέλαβαν την εξέταση έναν χρόνο μετά. 

Ανακάλυψαν πως τα παιδιά που ήταν πιο επιρρεπή στον θυμό είχαν γονείς που χρησιμοποιούσαν κινητά τηλέφωνα και τάμπλετ για να τα ηρεμήσουν. Αυτά τα παιδιά κατά κανόνα είχαν συχνότερες και εντονότερες αντιδράσεις θυμού και εμφάνιζαν μεγαλύτερες δυσκολίες στη διαχείριση του θυμού και της αγανάκτησης έναν χρόνο μετά, κατά την επανεξέταση.  

Επιπλέον, είχαν πιο υψηλά επίπεδα θυμού και δυσκολεύονταν περισσότερο να ασκήσουν έλεγχο στα συναισθήματά τους. 

«Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός πως οι γονείς εφαρμόζουν συχνότερα ψηφιακή ρύθμιση συναισθημάτων εάν το παιδί τους έχει προβλήματα στη ρύθμιση των συναισθημάτων του, αλλά τα αποτελέσματά μας τονίζουν ότι αυτή η στρατηγική μπορεί να οδηγήσει στην κλιμάκωση ενός προϋπάρχοντος ζητήματος», είπε σε δήλωση Τύπου η κα Κονόκ.  

Σύμφωνα με τη μελέτη, δίνοντας σε ένα παιδί μια ψηφιακή συσκευή για να ηρεμήσουμε τα ξεσπάσματα θυμού του η εξάρτησή του από τις συσκευές αυξάνεται, όπως και ο κίνδυνος να κάνει αργότερα προβληματική χρήση των πολυμέσων. Οι συγγραφείς συνέκριναν αυτό το φαινόμενο με ένα κύκλο θετικής ανάδρασης. Ο χειρισμός των συσκευών οδηγεί σε περισσότερα ξεσπάσματα και νεύρα, τα οποία εν συνεχεία οδηγούν σε περισσότερη χρήση των συσκευών.  

Οι συσκευές μπορεί να εντείνουν τις κρίσεις θυμού 

Τις τελευταίες δεκαετίες, οι ψηφιακές συσκευές έχουν γίνει όλο και πιο κοινές στην καθημερινής μας ζωή και έχουμε μάθει να τις χρησιμοποιούμε ως εργαλεία αυτοελέγχου. Αυτοέλεγχος είναι ο συνειδητός έλεγχος των σκέψεων, των αισθημάτων, των αποφάσεων και της συμπεριφοράς κάποιου. Είναι κάτι που πρέπει να κατακτήσουμε τα πρώτα χρόνια της ζωής μας.  

Σύμφωνα με τη μελέτη, παρόλο που η χρήση μιας ψηφιακής συσκευής για να αποσπάσουμε την προσοχή ενός παιδιού από στρεσογόνα ερεθίσματα ή αρνητικά συναισθήματα μπορεί να είναι αποτελεσματική βραχυπρόθεσμα για τη μείωση των συναισθηματικών αντιδράσεων στα μικρά παιδιά, ωστόσο μακροπρόθεσμα μπορεί να επιφέρει μια επίδραση ανάκαμψης που οδηγεί σε συμπεριφορές αποφυγής αντιμετώπισης, αυξημένα αρνητικά συναισθήματα και συναισθηματική απορρύθμιση.  

Επιπλέον, είναι πολύ πιθανόν να κάνει τα παιδιά να βασίζονται στις ψηφιακές συσκευές για τη συναισθηματική τους ρύθμιση αντί να αναπτύξουν εσωτερικές δεξιότητες αυτορρύθμισης, οδηγώντας σε «ξεσπάσματα θυμού χρήσης οθόνης» όταν στερούνται τις συσκευές.  

«Η χρήση μίας οθόνης ως βοήθημα που δίνεται στα παιδιά για να ανακτήσουν την ηρεμία τους είναι μια μορφή εξωτερικής αυτορρύθμισης, η οποία μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματική βραχυπρόθεσμα. Εν τούτοις, καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, πρέπει να αναπτύξουν εσωτερικά μέσα αυτορρύθμισης για να μπορούν να διαχειρίζονται εξ ολοκλήρου τα συναισθήματα τους», είπε στους Epoch Times η Κάρολαϊν Φιτζπάτρικ, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Σερμπρούκ στο Κεμπέκ και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης.  

Οι συγγραφείς της μελέτης συνιστούν στους γονείς αντί να δίνουν στο παιδί μια ψηφιακή συσκευή σε μια απογοητευτική κατάσταση, να δράττονται της ευκαιρίας να τα διαπαιδαγωγήσουν: να τα βοηθήσουν να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους και να τα διδάξουν πώς να τα διαχειρίζονται.  

Περιορισμοί της μελέτης 

Παρότι η μελέτη παρέχει πολύτιμα στοιχεία, οι ερευνητές εξήγησαν πως τα ευρήματά της έχουν αρκετούς περιορισμούς, περιλαμβανομένης και της εξάρτησης από δεδομένα που παρέχονται από τους γονείς. Μερικοί γονείς, επίσης, εγκατέλειψαν την έρευνα προτού γίνει ο επανέλεγχος, κάτι το οποίο μπορεί να παραποίησε τα αποτελέσματα. Νεότεροι γονείς και γονείς που είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν την ψηφιακή ρύθμιση συναισθημάτων ήταν λιγότερο πιθανό να συμμετάσχουν στην επανεξέταση, με πιθανό αποτέλεσμα τη διαστρέβλωση των παρατηρηθέντων συσχετισμών. 

Επιπλέον, η συλλογή των δεδομένων έγινε κατά τη διάρκεια της πανδημίας του COVID-19, περιόδου που χαρακτηρίστηκε από αυξημένη χρήση των ψηφιακών συσκευών λόγω της απαγόρευσης κυκλοφορίας, κάτι που επίσης μπορεί να επηρέασε το πρότυπο χρήσης ψηφιακών συσκευών.  

Οι συγγραφείς προτείνουν στις μελλοντικές έρευνες να στοχεύσουν να αναπαράγουν αυτά τα ευρήματα υπό διαφορετικές καταστάσεις και με πιο ποικίλο πληθυσμό. Επιπροσθέτως, τα δεδομένα παρατήρησης της αυτορρύθμισης των παιδιών και της γονεϊκής χρήσης των ψηφιακών συσκευών για τη διαχείριση των συναισθημάτων θα μπορούσαν να παρέχουν μια βαθύτερη κατανόηση της δυναμικής που παρατηρήθηκε στη μελέτη. 

Της Megan Redshaw, J.D.

Μετάφραση: Βλαδίμηρος Αλεξάντρωφ

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Ο Απρίλιος είναι ο τελευταίος μήνας κατά τον οποίο έχουμε την ευκαιρία να δούμε την παράσταση «Σκιές στο πεντάγραμμο» από τον θίασο σκιών του Ηλία Καρελλά. Συμπληρωματικά, γίνονται και δύο εργαστήρια σχετικά με την παράσταση: το πρώτο μας προσκαλεί να γίνουμε «μάστορες του Καραγκιόζη» και να κατασκευάσουμε τη φιγούρα του αγαπημένου μας ήρωα όπως τη φανταζόμαστε, ενώ στο δεύτερο τα παιδιά ξεναγούνται στα μυστικά των οργάνων της ελληνικής παράδοσης και της Ανατολής.

Ο καταξιωμένος σκιοπαίκτης και οι συνεργάτες του ετοίμασαν και παρουσίασαν στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, τον χειμώνα που μας πέρασε, μια διαφορετική παράσταση, στην οποία ο Καραγκιόζης ζει μια μουσική περιπέτεια! Για να βγει σώος και να γλιτώσει μια όμορφη, μαγεμένη υψίφωνο πρέπει να κάνει μια βουτιά μέσα στην ιστορία της μουσικής, διαπερνώντας είδη όπως η κλασική μουσική, άγνωστα δημοτικά, το ρεμπέτικο, το μπαρόκ, η όπερα, αλλά και τραγούδια της ξενιτιάς ακόμα… Και όλα αυτά ερμηνευμένα από μία ορχήστρα παραδοσιακών οργάνων, με το σαντούρι και την υπέροχη φωνή της Αρετής Κετιμέ, με λάφτα, σάζι, αλλά και σαξόφωνο, κιθάρα και ακορντεόν.

Παρακολουθώντας τις προσπάθειες του Καραγκιόζη, οι μικροί του φίλοι και οι συνοδοί τους θα ανακαλύψουν πώς μια άρια μετατρέπεται σε αμανέ στο μουσικό σταυροδρόμι Δύσης και Ανατολής, όπου οι πιο απροσδόκητοι συνδυασμοί μπορούν να συμβούν – αρκεί να έχεις την τόλμη να τους φανταστείς! Οι «Σκιές στο πεντάγραμμο» μας δείχνουν έμπρακτα ότι η μουσική ενώνει, με το χιούμορ και την έλλειψη προκαταλήψεων να δρουν ως ισχυρές συγκολλητικές ουσίες.

Το χιούμορ του Καραγκιόζη του Ηλία Καρελλά κρατά την παράσταση στο ύψος των περιστάσεων: πνευματώδες και παιγνιώδες πάντα, αρνείται να ξεπέσει στην χυδαιότητα και τον άσκοπο θόρυβο, προσφέροντας χίλιες δυο αφορμές στα παιδιά να ανακαλύψουν και να γελάσουν με τα τερτίπια της γλώσσας μας.

Καθώς η παράσταση είναι πολυεπίπεδη, περιλαμβάνει και μία ξενάγηση στην ιστορία του θεάτρου σκιών, όπως αυτό ξεκίνησε στις χώρες της Ανατολής μέχρι να έρθει και στη χώρα μας με τον Καραγκιόζη. Η γνωριμία αυτή ξεκινά πριν αρχίσει η παράσταση, αφού για να φτάσουμε στη σκηνή, πρέπει να περάσουμε από έναν μαγικό κόσμο, γεμάτο φώτα και σκιές, όπου μας περιμένουν και μας υποδέχονται φιγούρες από διάφορες εποχές και σημεία του κόσμου: μια πλούσια συλλογή που προσφέρεται στο κοινό των «Σκιών» και διευκολύνει τη μεταφορά του στον τόπο όπου οι νόμοι του θεάτρου αντικαθιστούν αυτούς της καθημερινότητας.

Οι τελευταίες παραστάσεις των «Σκιών στο πεντάγραμμο» είναι στις 13, 20 και 27 Απριλίου, ημέρα Σάββατο, στις 18:00.

Το εργαστήριο κατασκευής Καραγκιόζη θα λάβει χώρα το Σάββατο 20 Απριλίου, στις 16:00-17:00, λίγο πριν από την παράσταση.

Η γνωριμία με τα μουσικά όργανα της Ανατολής και της ελληνικής παράδοσης θα λάβει χώρα το Σάββατο 27 Απριλίου, στις 16:00-17:00.

Τόπος: Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Συντελεστές

Ερμηνεία θεάτρου σκιών: Ηλίας Καρελλάς

Σκιοπαίκτης β΄: Νικόλας Τζιβελέκης

Τραγούδι, σαντούρι: Αρετή Κετιμέ

Λυρικό τραγούδι, σαξόφωνο: Αγγελική-Ζωή Καραγκούνη

Ακορντεόν, φωνή: Χαρά Τσαλπαρά

Κιθάρα, λάφτα, σάζι, φωνή: Θεοδώρα Αθανασίου

Συμπαραγωγή

Θίασος Ηλία Καρελλά, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου στις 2 Απριλίου, η Σοφία Μαντουβάλου, πεζογράφος αλλά και παιζωγράφος, είχε την καλοσύνη να παραχωρήσει στους Epoch Times μία συνέντευξη και να μιλήσει για τη δική της ιδιαίτερη σχέση με αυτό το αχανές, πλούσιο, γεμάτο εικόνες και χρώματα σύμπαν, για αυτά που την εμπνέουν και την παρακινούν και για όσα θέλει να προσφέρει γράφοντας βιβλία για παιδιά.

Πρόκειται για μία μακρά και γόνιμη σχέση, που ξεκίνησε το 1994 με το βιβλίο «Ντορεμιφασολλασι», που έγραψε για να μιλήσει στον γιο της για τη μουσική. Από τότε συνέχισε να του μιλά, όπως και σε χιλιάδες άλλα παιδιά, για ένα σωρό άλλα θέματα, ξεπερνώντας τους 90 τίτλους και αποσπώντας πολλές διακρίσεις, με αποκορύφωμα την υποψηφιότητά της για το Διεθνές Βραβείο Άντερσεν το 2014, το Βραβείο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (ΙΒΒΥ) το 2014 για το «Φουστάνι με τις πεταλούδες» και το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου το 2019 για το βιβλίο της «Το αγόρι που διάβαζε στις κότες».

Τα βιβλία της Σοφίας χαρακτηρίζονται από το παιχνίδι, το χιούμορ, τη φαντασία (δύο πολύ καλοί της φίλοι, όπως λέει και η ίδια), την ανατρεπτικότητα, την προσφορά και την αγάπη, μεταξύ άλλων. Είναι μικροί φωτεινοί πυρήνες γεμάτοι ζωηρές ιδέες, που στέλνει η συγγραφέας στα παιδιά για να τα προσκαλέσει σε μία «εκδρομή στη ζωή, χέρι-χέρι με τη φαντασία».

Με σπουδές στην Εξελικτική Ψυχολογία, την Εκπαιδευτική Τεχνολογία και τη Σκηνοθεσία, δημιουργεί σύγχρονα παραμύθια με βάθος και πολλά επίπεδα, πάντα στη γλώσσα που μπορούν να καταλάβουν και να απολαύσουν τα παιδιά.

Με σεβασμό στα παιδιά, τους προσφέρει πλήθος πολύχρωμων, χαρούμενων κόσμων και ιδεών για να τα βοηθήσει να αναπτύξουν τη δική τους σκέψη και προσωπικότητα και να γίνουν ώριμα και δημιουργικά μέλη ενός καλύτερου κόσμου.

Με αγάπη για όλους, δεν σταματά ποτέ να συνομιλεί με τη φιλενάδα της τη Φαντασία.

Η Σοφία Μαντουβάλου είναι πολυτάλαντος άνθρωπος και η δημιουργικότητά της δεν εξαντλείται στη συγγραφή παιδικών βιβλίων. Έχει γράψει αρκετά σενάρια με εκπαιδευτικό περιεχόμενο και δεν έχει πάψει να επισκέπτεται σχολεία για να διασκεδάζει μαζί με τα παιδιά. Ωστόσο εδώ θα μιλήσουμε για τα παραμύθια, αρχίζοντας… από την αρχή:

ΕΡ.: Τι είναι αυτό που σας τράβηξε στη συγγραφή παιδικών βιβλίων;

Σ.Μ.: Βασικά, ξεκίνησα να γράφω για παιδιά γιατί μέσα μου είμαι ένα μεγάλο παιδί: «Από έξω γριούλα κι από μέσα εγγονούλα». Οτιδήποτε θα έκανα στη ζωή μου θα έχει πάντα σχέση με τα παιδιά. Σπούδασα Ψυχολογία του Παιδιού, σπούδασα Παιδαγωγικά, σπούδασα Σκηνοθεσία κι έγραφα σενάρια για την εκπαίδευση – πάλι για παιδιά – δηλαδή, νομίζω ότι ο προσανατολισμός μου ήταν η διαμόρφωση του μυαλού και της ψυχής των παιδιών.

Δεν το σκέφτηκα επί τούτου, αλλά φαίνεται ότι εκεί με οδηγούσε. Η ψυχή μου, τα ενδιαφέροντά μου, τα όνειρά μου… Ναι, πιστεύω ότι εκείνο που ονειρευόμουνα πάντα ήταν ένας καλύτερος κόσμος. Ήθελα να πηγαίνω τα παιδιά μια εκδρομή στη ζωή χέρι-χέρι με τη φαντασία, και μέσα από αυτή την εκδρομή – γιατί κάθε βιβλίο μου κρύβει ένα μικρό μου όνειρο για έναν καλύτερο κόσμο και πιστεύω ότι αυτό είναι αλήθεια για όλους τους συγγραφείς – πιστεύω ότι τα παιδιά μπορούν να διαμορφώσουν τη σκέψη τους και το συναίσθημά τους, τον εαυτό τους και τη δράση τους σε αυτόν τον κόσμο. Να αποκτήσουν ατομική ευθύνη, συλλογική ευθύνη, κάπως έτσι τα σκέφτομαι στην πορεία…

ΕΡ.: Οπότε έχετε πάντα στον νου σας το τι μπορείτε να προσφέρετε στα παιδιά.

Σ.Μ.: Α, κοίταξε, η προσφορά είναι ένα χαρακτηριστικό έτσι κι αλλιώς δικό μου. Δηλαδή, νομίζω ότι ο κάθε άνθρωπος σε αυτή τη ζωή αξίζει να ζει αν προσφέρει – ανάλογα με το όνειρό του, με τη δυνατότητά του, με την προσωπικότητά του, σε όλους τους χώρους. Γενικά πιστεύω στην αγάπη – η αγάπη είναι πράξη. Είναι πράξη προς τον εαυτό μας, να γίνουμε όσο καλύτεροι μπορούμε, είναι πράξη προς τους άλλους, είναι πράξη ατομική και συλλογική, επομένως εκεί είναι όλο. Πιστεύω ότι όλα τα βιβλία για παιδιά ουσιαστικά για την αγάπη γράφουν, με άλλο τρόπο το κάθε ένα.

Ένας καλύτερος κόσμος για να γίνει, πρέπει να υπάρχει ενσυναίσθηση. Πρέπει να σέβεσαι τον άλλον. Όταν σέβεσαι τον άλλον, σημαίνει ότι σέβεσαι και τον εαυτό σου. Όταν σκέπτεσαι τον άλλον, μπορείς και να του προσφέρεις. Είναι μία αλυσίδα όλα αυτά τα πράγματα.

ΕΡ.: Ναι, πραγματικά. Συμφωνώ.

Σ.Μ.: Δεν είναι; Δεν ξέρω αν όλοι όσοι γράφουν σκέπτονται με τον ίδιο τρόπο. Δεν θα σου πω ότι για μένα δεν είναι ένα παιχνίδι το γράψιμο. Υπάρχει η τέχνη της λογοτεχνίας, που για μένα είναι ένα παιχνίδι εξαιρετικό με τις έννοιες και τις λέξεις, δύσκολα θέματα που μου αρέσει να τα κατεβάζω στο επίπεδο του παιδιού και μέσα από έναν μύθο να πω την αλήθεια, γιατί μέσα από το ψέμα λες την αλήθεια. Μέσα από το ψέμα καλλιεργείς την αγάπη για τη ζωή και αγάπη για τη ζωή σημαίνει κάνω πράγματα, ώστε όλα γύρω μας να γίνονται καλύτερα.

ΕΡ.: Νομίζω ότι το ψέμα στα παιδικά βιβλία είναι ένα πολύ επιφανειακό ψέμα.

Σ.Μ.: Δεν είναι ψέμα. Είναι αλληγορία, είναι η φανταστική γλώσσα των παιδιών μέσα από την οποία ανακαλύπτουν την αλήθεια. Για τα παιδιά, παραδείγματος χάριν, ο ανιμισμός είναι κάτι το πολύ φυσιολογικό, το να μιλάει ένας σκύλος ή ένα ποντίκι είναι κάτι που το δέχονται πολύ εύκολα. Για αυτά είναι ένας εύκολος τρόπος να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις. Στο βάθος υπάρχει πάντα η αλήθεια και είναι αυτό άλλωστε που κάνει ένα βιβλίο περισσότερο επιτυχημένο ή όχι, διαχρονικό ή όχι.

ΕΡ.: Δηλαδή η φαντασία μάς οδηγεί στην πραγματικότητα.

Σ.Μ.: Η φαντασία είναι η πραγματικότητα! Για εμένα έτσι ήταν τα πράγματα από μικρή: η φαντασία είναι πραγματικότητα. Παίρνω ένα κομματάκι από την πραγματικότητα, το ντύνω με όνειρο και φαντασία και φτιάχνω μια άλλη πραγματικότητα. Όταν η φαντασία συνεργάζεται με τη λογική αλλά και το παράλογο μαζί, μπορούμε να διευρύνουμε την πραγματικότητα και να φτάσουμε στα όριά της: την υπερπραγματικότητα.

Αν δεν ονειρευτείς μια άλλη πραγματικότητα δεν μπορεί να υπάρξει .Η πραγματικότητα είναι πρώτα φαντασία. Η φαντασία, η δύναμη της σκέψης να ανοίγει πολλά καινούργια μονοπάτια από και προς την πραγματικότητα. Η φαντασία σού δίνει την ευκαιρία να σκεφτείς τι άνθρωπος θέλεις να είσαι. Να επαναπροσδιορίσεις τις αξίες σου. Να εργαστείς προς την επιθυμητή πραγματικότητα. Να σπάσεις τα στερεότυπα. Να τα βάλεις με το κακό και να κερδίσει το καλό…

ΕΡ.: Το καλό και γενικότερα οι αξίες που χρειαζόμαστε ως άνθρωποι αποτελούν για εσάς σημαντικό μέρος ενός βιβλίου – ιδίως ενός παιδικού βιβλίου;

Σ.Μ.: Εκείνο που έχει σημασία είναι οι αξίες να περνάνε στα παιδιά. Να περνάνε οι αξίες του καλού, της τρυφερότητας, της αγάπης, της ενσυναίσθησης, της ομάδας… Αυτά είναι. Που θα έπρεπε να περνάνε στο σχολείο. Κάνουν τις προσπάθειές τους οι δάσκαλοι, τις κάνουν και οι γονείς.

Η κατάκτηση της ανάγνωσης είναι το πρώτο βήμα για την κατάκτηση της γνώσης. «Μορφώνω» σημαίνει δίνω μορφή, «μορφώνομαι» παίρνω μορφή. Η γνώση δίνει μορφή στη σκέψη και στα συναισθήματα των παιδιών, ώστε να πάρουν μορφή τα ίδια. Να αντιληφθούν ποια είναι και τι μπορούν να κάνουν και έτσι να αμφισβητήσουν και να ανατρέψουν τα στερεότυπα. Για να διεκδικήσουν και να κερδίσουν τις μάχες τους προς την ελευθερία, την ισότητα και τη δικαιοσύνη χρειάζεται να επιδείξουν συμπεριφορές που μόνο μέσα από την εκπαίδευση μπορούν να κατακτηθούν.

ΕΡ.: Κατ’ επέκταση, θα πιστεύετε και στην κοινωνική ευθύνη ενός συγγραφέα – ή, γενικότερα, καλλιτέχνη;

Σ.Μ.: Για μένα η συγγραφή δεν θα είχε νόημα αν δεν ήταν πολιτική πράξη. Ως συγγραφέας, δε θα μπορούσα παρά να έχω διεισδυτική ματιά πάνω σε ό,τι διαδραματίζεται στην κοινωνία και προσωπική θέση για τα πράγματα. Ως συγγραφέας που γράφει για παιδιά θα ήθελα με το έργο μου να ενεργοποιήσω τη σκέψη και το συναίσθημά τους με τρόπο απελευθερωτικό από την ακινησία της στερεότυπης σκέψης, που θα τα βοηθάει να αισθάνονται, να εκφράζονται και να δρουν με ατομική και συλλογική ευθύνη για έναν καλύτερο κόσμο.

Τα κείμενα μου έχουν πάντα ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης. Ακόμα κι όταν δεν πεζογραφώ αλλά παίζω-γράφω για πιο μικρά παιδιά, σπάω το στερεότυπο. Στοιχεία με πολιτικοποιημένες «αταξίες», συνοδεία χιούμορ, υπάρχουν ακόμα και στις πιο απλές ιστορίες μου. Μια πολιτικοποιημένη ματιά θα έπρεπε να είναι η πλέον αναμενόμενη από τη λογοτεχνία. Με κείμενα-μαρμελάδα, που αναπτύσσουν κοινωνικά θέματα επιδερμικά, δε διαμορφώνεται η προσωπικότητα του ανήλικου αναγνώστη. Τα παιδιά πρέπει να κατανοήσουν γιατί ο ήρωας κάνει κάτι και γιατί το υποστηρίζει και αντιλαμβάνονται και αντέχουν τα πάντα αν τους δοθούν με κατάλληλο τρόπο. Δεν είναι εξωγήινοι, ζουν μέσα σε μια οικογένεια, σε ένα κοινωνικό σύνολο, σε ένα σχολείο, βιώνουν βία, αδικία, ανισότητα. Χρειάζονται συναισθηματική και νοητική στήριξη, για να μάθουν γιατί γίνεται κάτι και γιατί πρέπει να το υποστηρίξουν ή να το απορρίψουν. Η πολιτικοποιημένη ματιά σε ένα βιβλίο χτίζει στην ψυχή και στο μυαλό των παιδιών μία στέρεη βάση, όπου οι πράξεις αντιστοιχούν σε ιδέες.

Ευτυχώς, στην πορεία της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας υπήρξαν και υπάρχουν σημαντικοί συγγραφείς με πολιτικοποιημένη ματιά. Εγώ μεγάλωσα με τα βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα και της Άλκης Ζέη. Τα σημερινά παιδιά έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε παλιούς και νεότερους σημαντικούς συγγραφείς που δε μασάνε τα λόγια τους.

ΕΡ.: Ποιο θα λέγατε ότι είναι το αγαπημένο σας βιβλίο, από αυτά που έχετε γράψει;

Σ.Μ.: Τα αγαπώ όλα, αλλά το κάθε ένα έχει ένα χαρακτηριστικό για το οποίο το λατρεύω επίσης. Το πρώτο μου βιβλίο μπορώ να μην το αγαπώ, που μ’ έκανε συγγραφέα; Όχι, βέβαια. Ή η «Κότα που έγινε αυγό», που από τότε άρχισα να γράφω χωρίς να σκέφτομαι πώς θα είναι η εικόνα; Γιατί μέχρι τότε ψιλοζωγράφιζα την εικόνα και μετά έγραφα τα λόγια. Γιατί στο «Σκέφτομαι και γράφω» ήμουνα πάτος. Με εικόνες έβλεπα τη ζωή. Τώρα, πώς δεν έγινα ζωγράφος…

Με αποσπάσματα από τις συνεντεύξεις της στη Μαρία Παναγιώτου (Φιλελεύθερος, 20/3/2019) και στην Πελιώ Παπαδιά (Ταλκ, 22/7/2020)

Μια καλή πράξη είναι σαν ένα πετραδάκι, που όλο και κατρακυλά, και ο απόηχός της δεν σταματά να απλώνεται. Όταν κάνουμε καλές πράξεις, λέγεται ότι ο ουρανός μάς στέλνει μακροζωία και ευτυχία. Αυτή η ιστορία δείχνει πώς.

Η περιπέτεια ενός νεαρού λόγιου

Κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Μινγκ, ένας νεαρός λόγιος ξεκίνησε για την πρωτεύουσα για να δώσει τις αυτοκρατορικές εξετάσεις. Στον δρόμο, όμως, έχασε όλα του τα πράγματα. Μην μπορώντας να φτάσει στην πρωτεύουσα και νιώθοντας ντροπή να επιστρέψει στο σπίτι, ο νεαρός αποφάσισε να πνιγεί στο ποτάμι.

Εκείνη την ώρα, εμφανίστηκε ένας γέρος και σταμάτησε τον νέο. Μαθαίνοντας το πρόβλημά του, ο γέρος τον καθησύχασε με τα εξής λόγια:

«Δεν υπάρχει βουνό που να μην μπορείς να ανέβεις και δεν υπάρχει ποτάμι που να μην μπορείς να διασχίσεις. Τα χαμένα χρήματα μπορούν να κερδηθούν. Εγώ έχω ένα σακουλάκι με ασήμι. Πάρε το και μην αργήσεις για τις εξετάσεις.»

Με αυτά τα λόγια, ο ηλικιωμένος έβγαλε τα χρήματα που είχε μαζέψει για να αγοράσει ζώα και τα έδωσε στο παλικάρι. Ο νεαρός συγκινήθηκε βαθιά από την ευγενική πράξη του γέρου και άρχισε να κλαίει:

«Δάσκαλε, νιώθω ότι έχεις αναγεννηθεί πραγματικά από έναν από τους γονείς μου. Αν πετύχω στις εξετάσεις, θα σε στηρίξω και θα σε φροντίσω σαν να ήσουν πατέρας μου.»

Αποχαιρετώντας τον νεαρό, ο γέρος επέστρεψε στο σπίτι του.

Όταν ο γιος του και η νύφη του είδαν ότι ο γέροντας είχε επιστρέψει χωρίς ζώα και τον ρώτησαν τι συνέβη, ο γέρος τους είπε για τη συνάντηση που είχε με τον νεαρό και ότι του έδωσε τα χρήματα. Ακούγοντας το αυτό, ο γιος και η νύφη θύμωσαν και επιτέθηκαν στον γέρο:

«Δουλεύουμε ακούραστα όλο το εικοσιτετράωρο, αλλά μόλις και μετά βίας κερδίζουμε λίγα ασημένια νομίσματα το χρόνο. Μαζέψαμε αυτά τα χρήματα μετά από πολλά χρόνια σκληρής δουλειάς και εσύ τα έδωσες σε έναν άγνωστο. Όσο μεγαλώνεις γίνεσαι πιο χαζός. Σίγουρα δεν μας χρειάζεται ένα παράσιτο σαν εσένα.»

Και με αυτά τα λόγια, έδιωξαν τον πατέρα τους από το σπίτι.

Μια νέα ζωή

Γεμάτος απόγνωση, ο ηλικιωμένος ξάπλωσε στην άκρη του δρόμου για τη νύχτα και αποκοιμήθηκε. Σύντομα, όμως, ξύπνησε από κάτι κλάματα. Ανοίγοντας τα μάτια του, είδε δύο παιδιά να κλαίνε με λυγμούς εκεί. Ο ηλικιωμένος τα παρηγόρησε και τα ρώτησε γιατί κλαίνε.

«Παππούλη, πέθαναν και ο πατέρας και η μητέρα μας. Έχουμε μόνο δύο εκτάρια λαχανόκηπου και δεν υπάρχει κανείς να τον καλλιεργήσει. Πώς θα ζήσουμε;

Ο γέρος τους καθησύχασε:

«Παιδιά, μην κλαίτε. Ο παππούς θα σας βοηθήσει».

Τα παιδιά γονάτισαν και προσκύνησαν και τον αποκάλεσαν πατέρα.

Ο γέρος και τα παιδιά εγκαταστάθηκαν σε μια μικρή καλύβα με αχυροσκεπή. Από εκείνη την ημέρα δούλευε σκληρά καλλιεργώντας λαχανικά και τα παιδιά τα πουλούσαν. Έδιναν τα κέρδη στον γέρο και ζούσαν και οι τρεις αρμονικά, βοηθώντας ο ένας τον άλλον.

Μια μέρα, ο γέρος ξέθαψε ξαφνικά μια κανάτα με ασήμι. Ξόδεψε μέρος του ασημιού για να χτίσει καλά σπίτια για κάθε παιδί και λίγα χρόνια αργότερα κανόνισε κι από έναν γάμο για αυτά.

Η επιστροφή των αχάριστων

Η είδηση του απροσδόκητου πλούτου του γέρου έφτασε στον γιο του και τη νύφη του, που αποφάσισαν να πάνε να τον βρουν.  Όταν συναντήθηκαν, ο γιος άρπαξε τον γέροντα από τα ρούχα και άρχισε να τον σέρνει, αλλά η νύφη τού υπενθύμισε ήσυχα:

«Άφησε πρώτα τον πατέρα να πάρει τα χρήματα μαζί του. Τι ωφελεί χωρίς λεφτά;»

Εκείνη τη στιγμή επέστρεψαν από την αγορά οι δύο θετοί γιοι του γέρου. Χωρίς δισταγμό, έβαλαν τις φωνές στον νεοφερμένο:

«Τι κάνεις; Αυτός είναι ο πατέρας μας!»

Ο γιος απάντησε:

«Ανοησίες, είναι ο δικός πατέρας μου, ο πραγματικός πατέρας!»

Τα υιοθετημένα παιδιά, που ήξεραν ότι ο ηλικιωμένος δεν είχε ούτε γιους ούτε κόρες, ένιωσαν έκπληξη ακούγοντας αυτά τα λόγια και ρώτησαν:

«Αν είναι ο πατέρας σου, τότε γιατί δεν μένει στο σπίτι σου;»

Μη ξέροντας τι να απαντήσουν, ο γιος και η νύφη είπαν:

«Δεν θα το συζητήσουμε, αυτός είναι ο πατέρας μας, τελεία και παύλα.»

Η αποκάλυψη της αλήθειας

Ο γιος, η νύφη και τα θετά παιδιά του γέρου άρχισαν να μαλώνουν μεταξύ τους. Καθώς κανένας δεν υποχωρούσε, αποφάσισαν να απευθύνθηκαν στον περιφερειακό δικαστή για να λύσει το θέμα. Στην αίθουσα του δικαστηρίου, ο δικαστής ζήτησε από κάθε πλευρά να παρουσιάσει τα επιχειρήματά της. Αφού άκουσε προσεκτικά, ο δικαστής έμεινε για λίγο σιωπηλός και ξαφνικά είπε:

«Αυτός ο γέρος δεν είναι ούτε ο πατέρας σου ούτε ο δικός τους. Είναι ο δικός μου πατέρας.»

Αυτή η δήλωση συγκλόνισε όλους τους παρευρισκόμενους. Ο γέρος σήκωσε αργά το κεφάλι του και ο δικαστής ρώτησε:

«Πατέρα, ξέχασες; Πριν από πολλά χρόνια έχασα τα χρήματά μου προσπαθώντας να πάω στην πρωτεύουσα για τις φιλολογικές εξετάσεις – εσύ με βοήθησες και με έσωσες.»

Και ο δικαστής αφηγήθηκε πώς ο γέρος τού έδωσε το ασήμι για να τον συντρέξει και για τις πολυετείς αποτυχημένες προσπάθειες που έκανε αργότερα για να τον βρει, να τον ευχαριστήσει και να τον τιμήσει.

Ακούγοντας αυτά, ο γέρος είπε με πικρία:

«Αλίμονο, αυτός είναι ο λόγος που ο γιος και η νύφη μου με έδιωξαν από το σπίτι.»

Από ντροπή, ο γιος και η νύφη ήταν έτοιμοι να πέσουν στο έδαφος. Ο δικαστής τούς επέπληξε αυστηρά και με τη συγκατάθεση των δύο θετών γιων του, κάλεσε τον ηλικιωμένο στην κατοικία του για να περάσει τα γηρατειά του.

Η επιβράβευση

Ο γέρος έζησε 100 χρόνια, ακτινοβολώντας υγεία. Όταν οι νέοι τον ρωτούσαν το μυστικό μιας τέτοιας καλής υγείας σε ηλικία 100 ετών, ο γέρος απαντούσε χαμογελώντας:

«Το να είσαι ευγενικός με τους ανθρώπους θα φέρει καλοσύνη και σε εσάς. Ακόμα κι αν οι άλλοι δεν είναι πάντα καλοί, σίγουρα θα δρέψετε τους καρπούς της καλοσύνης σας. Οι καλές πράξεις είναι αόρατες και άυλες, αλλά φέρνουν πραγματικά οφέλη, όπως η καλή τύχη και η ευτυχία. Να είστε ειλικρινείς, ευγενικοί και να μην πληγώνετε τους ανθρώπους – αυτός είναι ο δρόμος προς τη μακροζωία και την ευτυχία.»

Του Max Lu, συγγραφέα που ειδικεύεται στην ασιατική γεωπολιτική