Παράδοση

Από την αρχαιότητα, τα βιτρώ ή υαλογραφίες παραθύρων εκτιμούνταν για την ομορφιά τους. Με τη δημιουργία ιερών παραθύρων σε οίκους λατρείας, αυτή η μορφή τέχνης έφτασε στο απόγειό της κατά τον Μεσαίωνα, εμπνέοντας τους πιστούς με τις φωτεινές αφηγήσεις τους. Με το πέρασμα των αιώνων, το βιτρώ έγινε στοιχείο ιδιωτικών κατοικιών, αργότερα αναβίωσε και τελικά εντάχθηκε σε μουσειακές συλλογές σε όλο τον κόσμο.

Για την κατασκευή βιτρώ, αναμειγνύονται άμμος και τέφρα ξύλου, τα οποία στη συνέχεια λιώνουν. Το υγρό αυτό, όταν ψύχεται, γίνεται γυαλί. Για να δημιουργηθεί γυαλί με χρώμα, στο μείγμα προστίθενται συγκεκριμένα μέταλλα σε σκόνη, ενώ αυτό βρίσκεται σε λιωμένη κατάσταση. Για τη δημιουργία ενός πίνακα βιτρό, κομμάτια χρωματιστού γυαλιού τοποθετούνται πάνω σε ένα σχέδιο που σχεδιάζεται σε έναν πίνακα. Για την περαιτέρω συναρμολόγηση απαιτείται η τοποθέτηση των άκρων του γυαλιού σε οδηγούς μολύβδου και στη συνέχεια η συγκόλληση μεταξύ τους για την ενίσχυση του παραθύρου.

Τα απομνημονεύματα του Αγίου Γερμανού

 

Το μεσαιωνικό υαλογράφημα «Το όραμα του Αγίου Γερμανού των Παρισίων» προέρχεται από το Αββαείο του Saint-Germain-des-Prés. Αυτό το ισχυρό παρισινό Αββαείο Βενεδικτίνων ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα και αργότερα ονομάστηκε προς τιμήν του Αγίου Γερμανού. Ο Germain (Ζερμέν) γεννήθηκε στη Βουργουνδία και στη συνέχεια έγινε επίσκοπος του Παρισιού. Ένα από τα μεγάλα επιτεύγματά του ήταν να πείσει τον κοσμικό Μεροβίγγειο βασιλιά Χιλδεβέρτο Α΄ να ακολουθήσει μια πιο χριστιανική ζωή. Ως αποτέλεσμα, ο Ζερμέν βοήθησε τον Χιλδεβέρτο να χρηματοδοτήσει την οικοδόμηση του μεγάλου αβαείου.

Οι τιτουλάριοι άγιοι των αββαείων απεικονίζονται συχνά σε βιτρώ. Αυτός ο πίνακας προέρχεται από έναν κύκλο σκηνών για τη ζωή και τα θαύματα του Αγίου Γερμανού. Δημιουργήθηκε από το 1245 έως το 1247 και στεγαζόταν στο παρεκκλήσι της Θεοτόκου του αββαείου. Ενώ το παρεκκλήσι δεν υπάρχει πλέον, η εκκλησία του αββαείου εξακολουθεί να στέκεται στη διάσημη λεωφόρο Σεν Ζερμέν.

Το «Όραμα του Αγίου Γερμανού των Παρισίων» απεικονίζει ένα μεταθανάτιο θαύμα του Αγίου Γερμανού στο οποίο ο άγιος, η μορφή με το κόκκινο φωτοστέφανο, εμφανίζεται ως όραμα στο όνειρο ενός μοναχού για να τον προειδοποιήσει για μια επικείμενη εισβολή των Νορμανδών στο αββαείο, μαζί με τη διαβεβαίωση ότι τα λείψανά του θα παραμείνουν άθικτα. Ο μοναχός, με σταχτί πρόσωπο, απομακρύνεται από τη μορφή. Η σύνθεση του πίνακα κυριαρχείται από τις δύο μορφές και το πλούσια κορεσμένο μπλε φόντο, το οποίο έρχεται σε αντίθεση με τις γραμμές και τις μάζες του κόκκινου. Η υπόλοιπη σκηνή έχει ελάχιστες λεπτομέρειες, κάτι που της προσδίδει έναν απόκοσμο τόνο.

Η εισβολή την οποία ο άγιος προανήγγειλε συνέβη πράγματι, αλλά το Αββαείο του Saint Germain-des-Prés (Σεν Ζερμέν-ντε-Πρε) επέζησε και ήκμασε καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα, αποτελώντας ένα από τα πλουσιότερα και ισχυρότερα μοναστήρια σε όλη τη Γαλλία μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση.

Το 1791, οι Μεροβίγγειοι τάφοι του Αββαείου, μεταξύ των οποίων και ο τάφος του βασιλιά Χιλδεβέρτου, βανδαλίστηκαν από το επαναστατικό καθεστώς. Τα θρησκευτικά κτίρια που γλίτωσαν από τον όχλο χρησιμοποιήθηκαν ως γραφεία του καθεστώτος, φυλακές, στρατώνες ή εκμισθώθηκαν σε επιχειρήσεις. Το Αββαείο του Saint-Germain-des-Prés έκλεισε και μετατράπηκε σε διυλιστήριο για την παρασκευή αλατόνερου, ενός εκρηκτικού χημικού συστατικού της πυρίτιδας.

Ο χώρος αποθήκευσης αυτού του υλικού εξερράγη το 1794, προκαλώντας ζημιές σε αρκετά παράθυρα του παρεκκλησίου της Θεοτόκου. Δεν είναι σαφές αν αυτό το βιτρώ είχε αφαιρεθεί πριν ή μετά την έκρηξη, αλλά σε κάθε περίπτωση επέζησε και μεταφέρθηκε σε μια αποθήκη ειδικά για έργα τέχνης που είχαν αφαιρεθεί από θρησκευτικά κτίρια. Ορισμένα από τα υαλογραφήματα του Αββαείου του Saint Germain-des-Prés επέστρεψαν αργότερα σε εκκλησιαστικό περιβάλλον ή κατέληξαν σε ιδιωτικές συλλογές και μουσεία. Αυτό το βιτρώ αποτελεί πλέον μέρος της συλλογής του The Met Cloisters και εκτίθεται μόνιμα σε μια βιτρίνα γοτθικού ρυθμού που θυμίζει εύστοχα την αρχική του παρουσίαση.

Αναγεννησιακά σχέδια εσωτερικών χώρων

 

Τα εκκλησιαστικά υαλογραφήματα στα παράθυρα των ναών συνεχίστηκαν να ανθίζουν στην Ευρώπη της Αναγέννησης. Καθώς το γυαλί έγινε πιο προσιτό στα τέλη της δεκαετίας του 1400, τα γυάλινα παράθυρα άρχισαν να εμφανίζονται συχνότερα και στην ιδωτική αρχιτεκτονική – με το βιτρώ να αποτελεί ένα δημοφιλές διακοσμητικό στοιχείο. Παραδείγματα τέτοιου υαλογραφημάτων διακρίνονται για τη χρήση του χρώματος, του φωτός, ακόμη και του χιούμορ. Τα συνήθη θέματα περιλαμβάνουν σημεία του ζωδιακού κύκλου, ιερές σκηνές, πορτραίτα και εραλδικές εικόνες.

Ο ελβετικός «Εραλδικός πίνακας με τα οικόσημα της οικογένειας Εμπερλέ» από τα τέλη του 15ου αιώνα, που τώρα ανήκει στη συλλογή του Μουσείου J. Paul Getty, κατασκευάστηκε πιθανότατα για ένα ιδιωτικό σπίτι. Ο πίνακας είναι εξαιρετικά εξεζητημένος λόγω των πολύπλοκων τεχνικών δεξιοτήτων που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του γυαλιού, καθώς και της εξαιρετικής καλλιτεχνικής εφαρμογής της ασημένιας κηλίδας και του υαλώδους χρώματος. Αυτό το εξειδικευμένο χρώμα αποτελείται από σωματίδια γυαλιού σε ένα υγρό συνδετικό υλικό που λιώνουν και συγχωνεύονται με έναν γυάλινο πίνακα κατά τη διάρκεια του ψησίματος.

Το υαλογράφημα του μουσείου Γκέτι απεικονίζει ένα οικογενειακό οικόσημο μαζί με μια όμορφη κοπέλα οπλισμένη με ένα στιλέτο σε θήκη. Φοράει ένα σκούρο φόρεμα με σχέδια, μακριά γάντια, χρυσή ζώνη, περιδέραιο, δαχτυλίδια και ένα μακρύ λευκό πέπλο προσαρτημένο σε ένα πολυτελές κάλυμμα κεφαλής. Παρόμοια με το «Όραμα του Saint Germain του Παρισιού», η σύνθεση δείχνει μια φιγούρα στραμμένη μακριά από μια άλλη. Σε αυτόν τον πίνακα, όμως, το εικονιζόμενο ζευγάρι αποτελείται από μια κόρη και έναν απειλητικό κόκκινο κάπρο, ένα ζώο που αποτελεί το εραλδικό μοτίβο της οικογένειας Εμπερλέ της Βασιλείας. Βρίσκονται σε στρώσεις πάνω σε ένα φόντο με μοτίβο δαμασκηνού, ένα πολύ πιο λεπτομερές φόντο από τον μεσαιωνικό μινιμαλισμό του βιτρώ του Αγίου Γερμανού.

Το οικόσημο της οικογένειας που απεικονίζεται στο κάτω μέρος του πίνακα περιλαμβάνει μια ασπίδα με το συμβολικό αγριογούρουνο σε χρυσό φόντο, ένα κράνος και την πυκνή διακόσμηση από κόκκινα και χρυσά σγουρά φύλλα. Μια ζωφόρος στο επάνω μέρος του πίνακα απεικονίζει ένα τοπίο με μια ομάδα νεαρών ανδρών και γυναικών που ασχολούνται με τη ιερακοτροφία: ένα άθλημα κυνηγιού με τη χρήση αρπακτικών πτηνών που ήταν μια δραστηριότητα που συνδεόταν με τα αυλικά φλερτ. Διακοσμητικά πουλιά κοσμούν τις πλευρές του πίνακα, συνδέοντας όλα τα σκηνικά τμήματα.

Βικτωριανή γοτθική αναβίωση

 

Στη βικτωριανή Αγγλία, το ενδιαφέρον για τη μεσαιωνική αρχιτεκτονική και τέχνη αναβίωσε και η αντίστοιχη γοτθική αναβίωση στην αρχιτεκτονική αναζωπύρωσε την αγορά του βιτρώ. Ένας από τους μεγαλύτερους σχεδιαστές της εποχής σε αυτό το μέσο ήταν ο Σερ Έντουαρντ Μπερν-Τζόουνς, μέλος του κινήματος των Προραφαηλιτών και διακεκριμένος ζωγράφος θρησκευτικών, μυθικών και λογοτεχνικών σκηνών.

Οι Προραφαηλίτες εμπνεύστηκαν από καλλιτέχνες που εργάζονταν πριν από την εποχή του Ραφαήλ, ιδίως από μεσαιωνικούς τεχνίτες και τις εικόνες τους για τη φύση. Ο Γουίλιαμ Μόρις, ηγέτης του αγγλικού κινήματος Arts and Crafts, εφάρμοσε αυτές τις ιδέες στις διακοσμητικές τέχνες, ιδρύοντας μια εταιρεία με τον φίλο του από την Οξφόρδη Μπερν-Τζόουνς για την παραγωγή βιτρώ, ταπισερί, ταπετσαριών και άλλων αντικειμένων.

Ο Μπερν-Τζόουνς δημιούργησε περίπου 750 σχέδια βιτρώ κατά τη διάρκεια της ζωής του. Το περίφημο σχέδιό του για την Αγία Καικιλία από την περίφημη συνεργασία των Μπερν-Τζόουνς και Μόρις ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές και χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία σχεδόν τριάντα παραθύρων για πολλά χρόνια. Η εκδοχή που βρίσκεται τώρα στη συλλογή του Μουσείου Τέχνης του Πανεπιστημίου Πρίνστον (γύρω στα 1900) μπορεί αρχικά να είχε τοποθετηθεί σε ιδιωτική τραπεζαρία ή χώρο ψυχαγωγίας.

Το τελευταίο θα ήταν ένα ευχάριστο σκηνικό, δεδομένου ότι η Αγία Καικιλία είναι η προστάτιδα της μουσικής και έχει ως χαρακτηριστικό της ένα όργανο. Ήταν μια παλαιοχριστιανή Ρωμαία μάρτυς και ο Μπερν-Τζόουνς την απεικονίζει σε αυτό το παράθυρο να παίζει ένα φορητό εκκλησιαστικό όργανο του 15ου αιώνα. Το Μουσείο σημειώνει στο Εγχειρίδιο Εισόδου του ότι «το επίπεδο, αφαιρετικό, γραμμικό ύφος και η σκυφτή στάση της απίστευτα ψηλής, χαριτωμένης γυναίκας παραπέμπουν στα έργα του Μποτιτσέλι, […] ενώ ο σαν ταπισερί διάκοσμος με τις ροδιές και το πλούσιο μοτίβο μπροκάρ υφάσματος θυμίζουν την πιο πρόσφατη γοτθική φάση της ιταλικής τέχνης». Τα πλούσια χρώματα, τα μοτίβα υφασμάτων και τα φυλλώδη μοτίβα χρησιμοποιούνται με εκθαμβωτικά αποτελέσματα, όπως στον «’Εραλδικό πίνακα με τα οικόσημα της οικογένειας Εμπερλέ». Ο Μπερν-Τζόουνς αναβιώνει αριστοτεχνικά το ύφος των μεσαιωνικών και πρώιμων αναγεννησιακών υαλογραφημάτων με το καινοτόμο στυλ του.

Ο Μπερν-Τζόουνς επαινείται από τους κριτικούς για την εξαιρετική ικανότητά του να μεταφέρει συναισθήματα και προσωπικότητα στο βιτρώ παρά τους περιορισμούς του μέσου. Η Αγία Καικιλία αποδεικνύει την αλήθεια της ρήσης του Μόρις ότι είναι ζωτικής σημασίας για τους καλλιτέχνες να χρησιμοποιούν φωτεινά χρώματα σε όλα τα σχέδια βιτρώ. Το παράθυρο προβάλλει την πεποίθησή του ότι οι συνθέσεις πρέπει να είναι απλές, ώστε να μπορούν να γίνουν κατανοητές και από μεγάλη απόσταση. Το έργο αντικατοπτρίζει επίσης την άποψη του καλλιτέχνη ότι οι οδηγοί μολύβδου συμβάλλουν στη συνολική ομορφιά ενός βιτρώ.

Και τα τρία υαλογραφήματα που παρουσιάσαμε είναι αντιπροσωπευτικά της εποχής παραγωγής τους, καθώς και υποδειγματικά έργα τέχνης. Η εμβάθυνση στις γυάλινες όψεις τους, πέρα από τα πλούσια χρώματα και τις μορφές τους, αποκαλύπτει τις συνδέσεις τους με τη θρησκευτική λατρεία, τις επιστημονικές τεχνικές και καινοτομίες, καθώς και τα καλλιτεχνικά κινήματα. Είναι παράθυρα που φωτίζουν την ιστορία και συνεχίζουν να συναρπάζουν τους θεατές σήμερα με την ομορφιά και τις αφηγήσεις τους.

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Tην Τετάρτη 21 Ιουνίου, Παγκόσμια Ημέρα Μουσικής, επέλεξε ο Δήμος Σίφνου για να απευθύνει μελωδικό κάλεσμα στο ταξιδιωτικό κοινό, μέσα από ένα πρωτότυπο μουσικό εγχείρημα. Οι καλλιτέχνες Πάνος Μπούσαλης και Ηλέκτρα Καράλη επισκέφτηκαν τις ζωντανές εστίες κεραμικής της Σίφνου και ένωσαν τις φωνές τους δίπλα στους κεραμοποιούς εν ώρα της δημιουργίας, με «σύμμαχο» μία κιθάρα. «Αναπλάθοντας το όνομα της Σίφνου από τα συστατικά του γράμματα και προβαίνοντας σε μια γενναία ορθογραφική ατασθαλία, η Σίφνος γίνεται Συν Φως» σχολίασε ο κ. Μπούσαλης.

Τα εκτενή μουσικά βίντεο που δημιουργήθηκαν περιλαμβάνουν τραγούδια από την παράδοση μέχρι και σύγχρονες δημιουργίες, νέες μελοποιήσεις ποιητικών θεμάτων με επίκεντρο τον πηλό και πάνω από όλα αγαπημένα τραγούδια των κεραμιστών που ζήτησαν από τους ερμηνευτές να τους χαρίσουν.

«Η Σίφνος είναι το νησί της αρμονίας και της έμπνευσης. Για τον λόγο αυτό επιλέγουμε πρωτότυπους και καλλιτεχνικούς τρόπους επικοινωνίας με το ταξιδιωτικό κοινό μας. Εφέτος, η τουριστική χρονιά εκτυλίσσεται για την Ελλάδα με ιδιαίτερο και απρόβλεπτο τρόπο, ωστόσο για τον Μάιο σημειώθηκε στη Σίφνο εντυπωσιακή αύξηση της τάξης του 30% στις αφίξεις σε σύγκριση με το 2019 και το 2022», δήλωσε η δήμαρχος Σίφνου Μαρία Ναδάλη.

Τα 14 χρόνια λειτουργίας γιόρτασε σήμερα Τρίτη, 20 Ιουνίου, το Μουσείο Ακρόπολης, προσφέροντας ένα μουσικό αφιέρωμα στη μελοποιημένη ελληνική ποίηση, αφιερωμένο στη μνήμη του καθηγητή Δημητρίου Παντερμαλή, που παρουσίασε η Ορχήστρα Νέων Δίου.

Οι λόγοι να γιορτάσει το Μουσείο δεν είναι λίγοι, όπως και οι ευχάριστες εκπλήξεις που έχει να προσφέρει στους επισκέπτες του, όπως έγινε φανερό και στη συνέντευξη Τύπου που πραγματοποιήθηκε σήμερα στο αμφιθέατρο «Δημήτριος Παντερμαλής», κατά την οποία παρουσιάστηκαν από τον γενικό διευθυντή του Μουσείου καθηγητή Νικόλαο Σταμπολίδη τα πεπραγμένα των τελευταίων δύο χρόνων, αλλά και κάποιες από τις μελλοντικές πρωτοβουλίες του.

Όπως ενημέρωσε, μεταξύ άλλων, ο κ. Σταμπολίδης, ήδη το Μουσείο έχει προχωρήσει σε μια σειρά διορθωτικών κινήσεων, κυρίως στην αίθουσα της Αρχαϊκής Ακρόπολης, με σκοπό τον ορθολογικότερο καταμερισμό των εκθεμάτων στις θεματικές τους ενότητες, ενώ αναμένονται δυο μεγάλα εκθεσιακά γεγονότα – ένα περιοδικό κι ένα μόνιμο. Το πρώτο αφορά μια μεγάλη έκθεση (υπολογίζονται γύρω στα 160 αντικείμενα να την πλαισιώνουν) και το θέμα θα συζητηθεί στο επόμενο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Η έκθεση, που θα ξεκινήσει τον Νοέμβριο, θα έχει υπότιτλο «Προσωποποιήσεις και αλληγορίες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα» και θα συνίσταται σε τέσσερα μέρη, θα εκτίθενται δηλαδή α) αρχαία έργα, β) έργα της εποχής του Βυζαντίου, γ) έργα της Αναγέννησης και δ) έργα της Μοντέρνας Τέχνης. Όπως τονίστηκε στη συνέντευξη Τύπου, στην έκθεση αυτή (πάντα υπό την αίρεση του ΚΑΣ) θα υπάρχουν έργα των Ρούμπενς και Μποτιτσέλι, χάλκινα ή μαρμάρινα αγάλματα που δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ, καθώς και αγγεία τα οποία εκπροσωπούν το μουσείο το οποίο βρίσκονται.

Το δεύτερο μεγάλο εκθεσιακό γεγονός του Μουσείου Ακρόπολης, θα αφορά τη μόνιμη έκθεση των αντικειμένων της Αρχαιολογικής Ανασκαφής στο -1 επίπεδο. «Το Τμήμα Αρχαιολογικών Συλλογών συνεχίζει την τεκμηρίωση των συλλογών με έρευνα, νέα λήμματα, επεξηγήσεις όρων (γλωσσάρι), βιβλιογραφικές αναφορές, φωτογραφίες και σχέδια για τα 1.112 αντικείμενα που πρόκειται να παρουσιαστούν στην επιτόπια έκθεση της Αρχαιολογικής Ανασκαφής», σημειώθηκε μεταξύ άλλων στη δημοσιογραφική συνάντηση για την έκθεση, η οποία έχει πλέον μπει σε πορεία υλοποίησης και αναμένεται να παρουσιαστεί στις αρχές του 2024.

Η συνέντευξη Τύπου

Με αναφορά στον «αγαπημένο δάσκαλο και φίλο», αείμνηστο Δημήτριο Παντερμαλή, ο οποίος έφυγε από τη ζωή στις 14 Σεπτεμβρίου 2022, άνοιξε ο κ. Σταμπολίδης τη συνέντευξη Τύπου για τα πεπραγμένα του μουσείου της περιόδου από τον Ιούνιο 2021 έως τον Ιούνιο 2023, που πραγματοποιήθηκε σήμερα με αφορμή τα 14 χρόνια λειτουργίας του. «Το Μουσείο Ακρόπολης τέλεσε μνημόσυνο 40 ημερών στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου και Αγίων Αναργύρων Μακρυγιάννη και την ίδια μέρα φυτεύτηκε μία ελιά στη μνήμη του αείμνηστου Προέδρου του, η οποία υποδέχεται τους επισκέπτες στην είσοδο του Μουσείου επί της οδού Μητσαίων», σημείωσε μεταξύ άλλων ο Ν. Σταμπολίδης για το δέντρο που ήδη «θάλλει και βγάζει καρπούς» και «θα εξακολουθεί να υπάρχει και όταν δεν θα είμαστε εδώ». Επίσης έκανε αναφορά στο Πρόγραμμα Υποτροφίας Κλασικής Αρχαιολογίας «Δημήτριος Παντερμαλής» που θεσμοθέτησε το ΔΣ του μουσείου, το οποίο έδωσε και το όνομα του αείμνηστου Προέδρου του στο Αμφιθέατρο.

Ο γενικός διευθυντής αναφέρθηκε μεταξύ πολλών άλλων και στην ανανέωση της μόνιμης έκθεσης κυρίως στην Αίθουσα της Αρχαϊκής Ακρόπολης, με σκοπό τον ορθολογικότερο καταμερισμό των εκθεμάτων στις θεματικές τους ενότητες. Η ανανεωμένη αίθουσα, που θα παραμείνει ως έχει με σημειακές αλλαγές «δίνει την ευκαιρία στους επισκέπτες να καταλάβουν όχι μόνο την ομορφιά αυτών των έργων αλλά και την κοινωνία και το πολιτικοκοινωνικό γίγνεσθαι της περιόδου που τα δημιούργησε», δήλωσε κατά την επιτόπια ξενάγηση ο κ. Σταμπολίδης. Συγκεκριμένα, στην είσοδο της εν λόγω αίθουσας, τον επισκέπτη υποδέχονται οι δύο Σφίγγες της Ακρόπολης που βρίσκονται πλέον αντικριστά, ενώ αμέσως μετά περίοπτη θέση έχει ο περίφημος Μοσχοφόρος, ένα από τα σημαντικότερα έργα πλαστικής της Αρχαϊκής εποχής (γύρω στο 570 π.Χ.).

Η συγκέντρωση των αρχαϊκών αρχιτεκτονικών γλυπτών, των Κορών και των ανδρικών αγαλμάτων, σε διακριτές ενότητες επιτρέπει την καλύτερη πρόσληψη του μουσειακού αφηγήματος και την ενίσχυση της εμπειρίας του επισκέπτη. Δημιουργήθηκε, επίσης, η νέα εκθεσιακή ενότητα «Αξιωματούχοι και επαγγελματίες», που δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να δει με άλλο μάτι, όχι μόνο την αισθητική ομορφιά των αγαλμάτων, αλλά και τα έργα τέχνης, τους ανθρώπους και τις κοινωνίες που τα παρήγαγαν. Παράλληλα, η έκθεση εμπλουτίστηκε με νέα έργα. Στην Αίθουσα της Αρχαϊκής Ακρόπολης επανατοποθετήθηκε ο Κούρος (Ακρ. 596), μετά την επανασυντήρηση και τη συνάρμοση του κορμού με τη βάση, και προστέθηκαν από τις αποθήκες η βάση περιρραντηρίου της Πλύντριας Σμικύνθης (Ακρ. 607), ο κίονας του γναφέα Σίμωνα (Ακρ. 429) και ο κιονίσκος με το άγαλμα της Κόρης (Ακρ. 6503). Στη βόρεια πτέρυγα του πρώτου ορόφου προστέθηκε η κεφαλή του Ομήρου (EAM 626), η κεφαλή που αποδίδεται στον ρήτορα Δέξιππο (EAM 581) και το αρχιτεκτονικό μέλος με τα ανάγλυφα σύμβολα της Αθηνάς (Ακρ. 2444). Επιπλέον, το Μουσείο προχώρησε στην αλλαγή φωτισμού στους εκθεσιακούς χώρους του πρώτου και του τρίτου ορόφου, δημιουργώντας καλύτερες συνθήκες θέασης και αναδεικνύοντας γοητευτικές λεπτομέρειες των εκθεμάτων.

Ενδιαφέρουσα ήταν επίσης η ενημέρωση σχετικά με τις προσπάθειες επανένωσης αρχιτεκτονικών γλυπτών του Παρθενώνα, οι οποίες ευοδώθηκαν την περασμένη διετία, όπως η Απόφαση της UNESCO, που αναγνώρισε τον διακρατικό/διακυβερνητικό χαρακτήρα του ελληνικού αιτήματος για την επανένωση των αρχιτεκτονικών γλυπτών του Παρθενώνα και η οποία πάρθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2021 για πρώτη φορά έπειτα από 38 χρόνια συστάσεων, η επιστροφή από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στο Μουσείο Ακρόπολης δέκα θραυσμάτων του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα στις 3 Ιανουαρίου 2022 και, κυρίως, η «διαδρομή» της οριστικής επανένωσης του «θραύσματος Fagan» στην ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα στο Μουσείο Ακρόπολης, που πραγματοποιήθηκε στις 4 Ιουνίου 2022, ενέργεια η οποία άνοιξε τον δρόμο για την οριστική επιστροφή τριών θραυσμάτων του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα από τα Μουσεία του Βατικανού που έφτασαν στην Αθήνα στις 10 Μαρτίου 2023 και επανενώθηκαν με τα υπάρχοντα στην έκθεση του Μουσείου στις 24 Μαρτίου 2023.

«Δεν μπορεί να ακούγεται ότι οι Έλληνες θέλουν τα γλυπτά για τη δική τους ταυτότητα και περηφάνια. Είναι λάθος αυτό. Οι Έλληνες τα θέλουν εδώ, όχι μόνοι τους. Τα θέλει η παγκόσμια κοινότητα εδώ για το βιωματικό χαρακτήρα που έχει η αίθουσα του Παρθενώνα στο Μουσείο Ακρόπολης με το μνημείο το ίδιο απέναντι. Η παγκόσμια κοινότητα τα θέλει και εκείνη πιέζει προς κάθε κατεύθυνση γιατί όπου και να  τοποθετηθούν, στο καλύτερο μουσείο του κόσμου, σε όποιες συνθήκες φωτισμού, ποτέ δεν θα έχουν το χάδι από το φως του ήλιου που τα γέννησε. Αυτά τα μάρμαρα λάμπουν στον ήλιο μόνο εδώ. Πουθενά αλλού δεν μπορεί να αντανακλάται το φως με το ίδιο τρόπο όπως εδώ», τόνισε μεταξύ άλλων ο γενικός διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, που αναφέρθηκε διεξοδικά και στην ιστορία της επιστροφής του θραύσματος Fagan. «Είναι το πρώτο ‘ελγίνειο’ που επιστρέφει στην Ελλάδα», είπε χαρακτηριστικά, τονίζοντας τη μεγάλη σημασία που είχε η οριστική επιστροφή του στην Ελλάδα, καθώς «αυτός είναι ο δρόμος που πρέπει να ακολουθηθεί, ο δρόμος δηλαδή της καλής θέλησης».

Σε μια εποχή όπου τα περισσότερα πράγματα που αγοράζουμε είναι μαζικής παραγωγής, υπάρχει κάτι μαγικό στην ομορφιά που βρίσκεται στη βραδύτητα των χειροποίητων προϊόντων. Τα τυπωμένα από σκαλισμένες μήτρες κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα είναι υπέροχα, εν μέρει λόγω της χειροποίητης ποιότητάς τους.

Ερωτεύτηκα την τέχνη της χαρακτικής σε ένα ταξίδι στην Ινδία πριν από πολλά χρόνια. Ο στόχος μου ήταν να δω την περίπλοκη διαδικασία από κοντά, αλλά δυστυχώς ένα στομαχικό πρόβλημα με εμπόδισε να το κάνω. Ευτυχώς, μπόρεσα να φέρω πίσω ένα σετ μήτρες εκτύπωσης από το ταξίδι, το οποίο έχω ακόμα και σήμερα.

Τι είναι η χαρακτική;

Όπως εξηγεί ο Νικ Ρόουαν για το Tiny Workshops, έναν ιστότοπο αφιερωμένο σε δημιουργούς από όλο τον κόσμο, η χαρακτική είναι μια τεχνική ανάγλυφης εκτύπωσης που χρησιμοποιεί ένα σκαλισμένο υλικό, τη μήτρα (ιστορικά κατασκευασμένο από σκληρά ξύλα, αλλά οι σύγχρονες τεχνικές μπορεί να περιλαμβάνουν λινέλαιο ή καουτσούκ), για να μεταφέρει μελάνι πάνω σε ύφασμα ή χαρτί. Η ανάγλυφη εκτύπωση είναι ένας γενικός όρος για τις τεχνικές εκτύπωσης κατά τις οποίες η επιφάνεια εκτύπωσης αποκόπτεται έτσι ώστε η εικόνα και μόνο να εμφανίζεται υπερυψωμένη στην επιφάνεια.

Η μήτρα χρησιμεύει στη συνέχεια ως σφραγίδα, όπου προστίθεται έγχρωμο ή μαύρο μελάνι, η οποία πιέζεται πάνω στο χαρτί ή ύφασμα αποτυπώνοντας την αρχική εικόνα ως κατοπτρικό είδωλο της χάραξης. Τα χαρακτικά μπορεί να κυμαίνονται από μικρές εικόνες που προορίζονται να επαναλαμβάνονται σε ένα μοτίβο (στάμπες) έως μεγάλα έργα τέχνης που απαιτούν μια μεγάλη εκτυπωτική μηχανή για την κατασκευή τους. Όταν χρησιμοποιούνται πολλά χρώματα, δημιουργείται μια ξεχωριστή μήτρα για κάθε χρώμα και σχέδιο, τα οποία στη συνέχεια τυπώνουν ένα-ένα το τελικό μοτίβο. Ένα από τα πράγματα που αγαπώ περισσότερο σε αυτό είναι οι όμορφες ατέλειες που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της χειροποίητης διαδικασίας.

Η Ινδία είναι ένας από τους μεγαλύτερους κατασκευαστές και εξαγωγείς διακοσμητικών χαρακτικών στον κόσμο. Ιστορικά, η χαρακτική χρησιμοποιείται στην Ινδία τουλάχιστον από τον 12ο αιώνα. Μια θεωρία αναφέρει ότι οι Ινδοί τεχνίτες δανείστηκαν την τεχνική από την Κίνα, εξελίσσοντάς την με την πάροδο του χρόνου σε μια δική τους πολιτισμικά ξεχωριστή μορφή τέχνης.

Τάσεις στη διακοσμητική (ή εφαρμοσμένη) ινδική χαρακτική

Η ινδική χαρακτική έχει πλούσια κληρονομιά και ποικίλα τοπικά στυλ, με τις διάφορες περιοχές και κοινότητες να έχουν τα δικά τους σχέδια και μοτίβα. Κάθε σχέδιο έχει πολιτιστική σημασία και συμβάλλει στη ζωντανή και διαχρονική ομορφιά της παραδοσιακής τέχνης.

 

 

Λουλουδάτα μοτίβα: Τα λουλούδια είναι ένα δημοφιλές μοτίβο στην ινδική εφαρμοσμένη χαρακτική. Ξεκινούν από απλά γεωμετρικά σχήματα που μοιάζουν με πέταλα και φτάνουν μέχρι εξαιρετικά λεπτομερείς και ρεαλιστικές αναπαραστάσεις διαφόρων λουλουδιών, όπως τριαντάφυλλα, νούφαρα (λωτούς) και γιασεμιά. Τα λουλουδάτα μοτίβα συνδυάζονται συχνά με φύλλα, αμπέλια και άλλα φυσικά στοιχεία.

Μοτίβα με λαχούρια: Το λαχούρι είναι ένα χαρακτηριστικό μοτίβο που θυμίζει δάκρυ και το οποίο εμφανίζεται συχνά στην ινδική εφαρμοσμένη χαρακτική. Πιστεύεται ότι προέρχεται από την Περσία, αλλά έγινε εξαιρετικά δημοφιλές στην Ινδία. Τα μοτίβα με λαχούρια χαρακτηρίζονται από καμπύλες γραμμές και περίπλοκα σχέδια, που συχνά θυμίζουν το σχήμα ενός μάνγκο.

Γεωμετρικά μοτίβα: Τα γεωμετρικά μοτίβα, τα οποία είναι επίσης διαδεδομένα στην ινδική διακοσμητική χαρακτική, αντανακλούν την επιρροή της ισλαμικής τέχνης και αρχιτεκτονικής στην περιοχή. Τα μοτίβα αυτά διαθέτουν επαναλαμβανόμενα γεωμετρικά σχήματα, όπως τετράγωνα, τρίγωνα, κύκλους και εξάγωνα, τα οποία τοποθετημένα σε συμμετρικές συνθέσεις δημιουργούν μαγευτικές οπτικές ψευδαισθήσεις και περίπλοκα δαντελωτά σχέδια.

Μοτίβα ζώων και πουλιών: Τα ζώα και τα πουλιά έχουν σημαντικό συμβολισμό στον ινδικό πολιτισμό και απεικονίζονται συχνά στη διακοσμητική χαρακτική. Τα ζώα που εμφανίζονται συνήθως είναι τα παγώνια, οι ελέφαντες, οι καμήλες και διάφορα πουλιά όπως παπαγάλοι και σπουργίτια και απεικονίζονται είτε μεμονωμένα είτε ως μέρος μεγαλύτερων αφηγηματικών σκηνών.

Παραστατικά σχέδια: Η εφαρμοσμένη ινδική χαρακτική περιλαμβάνει επίσης παραστατικά σχέδια, τα οποία απεικονίζουν ανθρώπινες μορφές που ασχολούνται με διάφορες δραστηριότητες. Τα σχέδια αυτά συχνά παρουσιάζουν παραδοσιακές σκηνές, θρησκευτικές ιστορίες και πολιτιστικές πρακτικές. Οι φιγούρες είναι στυλιζαρισμένες και διαθέτουν περίτεχνα κοστούμια, κοσμήματα και περίπλοκες λεπτομέρειες.

Μπορντούρες: Τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα συχνά περιλαμβάνουν διακοσμητικές μπορντούρες που είτε πλαισιώνουν το κύριο σχέδιο ή δημιουργούν ένα ξεχωριστό σχέδιο. Αυτές οι μπορντούρες μπορεί να αποτελούνται από γεωμετρικά μοτίβα, φυτικά μοτίβα ή αφηρημένα σχέδια και προσθέτουν ένα επιπλέον επίπεδο ομορφιάς και περιπλοκότητας στο συνολικό κλωστοϋφαντουργικό προϊόν.

Βαφή με ινδικό μπλε (indigo): Αν και δεν αποτελεί μοτίβο καθαυτό, η βαφή με ινδικό μπλε συνδέεται στενά με την ινδική εφαρμοσμένη χαρακτική. Το ίντιγκο, μια βαθιά μπλε φυσική βαφή, χρησιμοποιείται συνήθως για να χρωματίσει τα σταμπωτά υφάσματα. Το χρώμα ίντιγκο χρησιμεύει συχνά ως φόντο για τα περίπλοκα σχέδια που τυπώνονται, ενισχύοντας την οπτική εντύπωση που προκαλούν.

Η εφαρμοσμένη χαρακτική στη διακόσμηση εσωτερικών χώρων

Η χρήση μοτίβων εκτύπωσης στη διακόσμηση του σπιτιού σας αναδεικνύει την προσαρμοστικότητα και την ευελιξία αυτής της παραδοσιακής τέχνης. Συνδυάζονται άψογα με τις σύγχρονες τάσεις του σχεδιασμού, προσφέροντας μια ισορροπία μεταξύ παράδοσης και καινοτομίας. Είτε μέσω μινιμαλιστικών γεωμετρικών, αφηρημένων εκφράσεων ή βοτανικών απολαύσεων, αυτά τα μοτίβα εμπλουτίζουν τα σπίτια με μια προσωπική και καλλιτεχνική πινελιά, δημιουργώντας ένα φιλόξενο και οπτικά γοητευτικό περιβάλλον.

 

 

Τα σταμπωτά υφάσματα έχουν γίνει μια δημοφιλής επιλογή για όσους αναζητούν μια πιο καλλιτεχνική και εκλεκτική αισθητική στη διακόσμηση του σπιτιού τους. Αυτές οι εκτυπώσεις διαθέτουν συχνά τολμηρές πινελιές, ρευστές γραμμές και επικαλυπτόμενα σχήματα, προκαλώντας μια αίσθηση κίνησης και δημιουργικότητας. Τα αφηρημένα χαρακτικά μοτίβα μπορούν να κυμαίνονται από οργανικά και ελεύθερα ρέοντα σχέδια έως πιο δομημένες και γεωμετρικές αφαιρέσεις. Συνήθως εμφανίζονται σε μαξιλάρια, κλινοσκεπάσματα και ταπισερί, προσδίδοντας στον χώρο καλλιτεχνική ενέργεια και μοντέρνα αισθητική.

 

Της Katie Laughridge
Από την υπηρεσία ειδήσεων Tribune

Διασκευή άρθρου από το nellhills.com. Η Κέιτι Λώριτζ είναι η ιδιοκτήτρια της Nell Hill’s, του προορισμού εσωτερικής διακόσμησης του Κάνσας Σίτι. Για περισσότερες πληροφορίες, επικοινωνήστε με την Κέιτι στο info@nellhills.com. Πνευματικά δικαιώματα 2023 Tribune Content Agency, LLC.

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Η ζέα είναι δίκοκκο σιτάρι με πολλές ευεργετικές ιδιότητες και πολλά θρεπτικά συστατικά, τα οποία την καθιστούν ανώτερη από τα άλλα σιτηρά. Η επιστημονική ονομασία της ζέας είναι «Triticum dicoccum» και παρόλο που εξωτερικά μοιάζει με σιτάρι, έχει διαφορετική θρεπτική σύνθεση. Δεν πρέπει ωστόσο να συγχέεται με το γερμανικό ντίνκελ (Dinkel) ή τη σίκαλη.

Τα τελευταία χρόνια, επικρατεί μια αναζωπύρωση της δημοτικότητας της ζέας ανάμεσα σε όσους θέλουν να κάνουν υγιεινή διατροφή. Όλο και περισσότεροι φούρνοι παράγουν ψωμί, παξιμάδια, κουλούρια, ακόμα και ζυμαρικά από αλεύρι ζέας. Πρόκειται για ένα από τα αρχαιότερα δημητριακά γνωστά στον άνθρωπο.

Τα 100 γρ. κόκκου ζέας παρέχουν 331 θερμίδες, 12 γρ. πρωτεΐνες, 3 γρ. λιπαρά, 64 γρ. υδατάνθρακες και 6 γρ. φυτικές ίνες. Η ζέα είναι σχεδόν δύο φορές πλουσιότερη σε φυτικές ίνες, σε σύγκριση με άλλα σιτηρά, γεγονός που την καθιστά μια καλή επιλογή για τους ανθρώπους που πάσχουν από δυσκοιλιότητα. Επιπλέον τα προϊόντα με βάση τη ζέα έχουν χαμηλή πεπτικότητα, χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη και έχουν θεωρηθεί ως θεραπευτικές τροφές στη διαχείριση του διαβήτη. Η ζέα περιέχει ιδιαίτερους υδατάνθρακες, οι οποίοι είναι σημαντικοί για την πήξη του αίματος και την τόνωση του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού. Το αλεύρι ζέας περιέχει βιταμίνη Α, θειαμίνη και βιταμίνες της ομάδας Β, ριμποφλαβίνη (Β2), νιασίνη (Β3), παντοθενικό οξύ (Β5), βιταμίνη (Β6), φολικό οξύ, βιταμίνη Ε και βιταμίνη Κ. Η διαφορετικότητα της φαίνεται να εστιάζεται σε υψηλότερες συγκεντρώσεις αλάτων (ιδιαίτερα μαγνησίου) καθώς και σε υψηλότερες συγκεντρώσεις του βασικού αμινοξέος λυσίνη. Η ζέα εμφανίζεται να περιέχει χαμηλότερες συγκεντρώσεις γλουτένης (πρωτεΐνη που περιέχεται στο σιτάρι) σε σύγκριση με τις υπόλοιπες ποικιλίες σιταριού. Η Ζειά ή Ζέα προέρχεται από τη λέξη «ζείδωρος» (αυτός που δωρίζει ζωή) και προέρχεται από το δημητριακό ζέα. Η πόλη της Αθήνας αποκαλούνταν ζείδωρος γιατί τα εδάφη της χάριζαν στους κατοίκους το ντόπιο δημητριακό. Ακόμα, η μαρίνα της Ζέας στον Πειραιά ονομάστηκε έτσι επειδή από εκεί γινόταν η διακίνηση της ζέας προς τα άλλα λιμάνια.

 

Η ζέα πρόκειται πιθανόν για το αρχαιότερο είδος δημητριακού στην Εγγύς Ανατολή και υπήρξε βασικό συστατικό της διατροφής των αρχαίων Ελλήνων και Αιγύπτιων. Ο Ηρόδοτος (5ος αιώνας π.χ.) ο γιατρός Γαληνός (2ος αιώνας π.χ.), ο Θεόφραστος (4ος αιώνας π.χ.), αλλά και ο Διοσκουρίδης (1^ος αιώνας μ.χ.) αναφέρονταν στην κατανάλωση της ζέας από Έλληνες, Αιγύπτιους και Ρωμαίους και στη χρήση της ως ζωοτροφή. Ακόμη αναφέρεται και ότι ο Μέγας Αλέξανδρος έδινε στους στρατιώτες του ψωμί από αλεύρι ζέας.

Παρά την εκτεταμένη καλλιέργεια και χρήση της ζέας στο παρελθόν, από τις αρχές του 1900 και μετά η συστηματική της καλλιέργεια άρχισε να περιορίζεται σταδιακά, διότι άρχισαν να καλλιεργούνται ποικιλίες σταριού με μεγαλύτερη στρεμματική απόδοση, λιγότερο πότισμα, ευκολότερη συγκομιδή και άλεση για την παραγωγή αλεύρου. Το σιτάρι ζέας, που εγκαταλείφθηκε στην Ελλάδα σταδιακά από τη δεκαετία του 1920, επανέρχεται σήμερα, εισαγόμενο κυρίως από τη Γερμανία.

Τα τελευταία χρόνια άρχισε να εμφανίζεται η καλλιέργεια σπόρων ζέας στην Πελοπόννησο, τη Θεσσαλία, τη Β. Ελλάδα και αλλού. Χρειάζεται βέβαια πολύ νερό και προσοχή στο άλεσμα, αλλά οι καλλιεργητές είναι μέχρι σήμερα ικανοποιημένοι.

Το σιτάρι ζέας, πέρα από όσα αναφέρθηκαν, έχει πολύ καλή γεύση και είναι εύπεπτο. Για τους  καταναλωτές που αναζητούν ποιοτικά προϊόντα, το αλεύρι ζέας είναι σαφώς ανώτερο και προτιμότερο από το κοινό αλεύρι σίτου. Έτσι η ζέα και τα εξαιρετικά εύγευστα και εύπεπτα παράγωγά της κερδίζουν συνεχώς έδαφος στην ελληνική αγορά.

Προζύμι και ψωμί από αλεύρι ζέας

(Συνταγή του σεφ Βασίλη Πατσή)

Το ψωμί που φτιάχνουμε μόνοι μας είναι το πιο γλυκό ψωμί του κόσμου. Συνήθως χρησιμοποιούμε ξηρή ή νωπή μαγιά για να το κάνουμε να φουσκώσει. Όμως, το ψωμί με προζύμι είναι χίλιες φορές καλύτερο: είναι πιο νόστιμο, πιο μεστό και κρατάει περισσότερο.

Οι παλιές νοικοκυρές κρατούσαν πάντα λίγο προζύμι στην άκρη για το επόμενο ζύμωμα. Αν ξεκινάμε τη διαδικασία εντελώς από την αρχή, πρέπει να φτιάξουμε και το προζύμι μας. Αυτό δεν είναι καθόλου περίπλοκο. Το μόνο που χρειάζεται είναι αλεύρι, νερό, ζέστη και λίγες ημέρες.

Υλικά για το προζύμι

80 γρ. αλεύρι ζέας

140 γρ. χλιαρό νερό

1 κ.σ. μέλι (προαιρετικά)

Εκτέλεση

1η μέρα

Ανακατεύουμε το νερό με το αλεύρι. Σκεπάζουμε με ένα σελοφάν καλά και ένα στεγνό και καθαρό πανάκι.

2η μέρα (12 ώρες μετά)

Το προζύμι δεν έχει αποκτήσει ακόμα φουσκάλες, οπότε προσθέτουμε μία κουταλιά της σούπας μέλι (προαιρετικά), 2 κ. σ. αλεύρι ζέας ολικής και λίγο ζεστό νερό (ζεστό προς το χλιαρό). Σκεπάζουμε πάλι με το πανί.

3η μέρα (24 ώρες μετά)

Το προζύμι έχει φουσκάλες, αλλά όχι υπερβολικό φούσκωμα. Το ‘ταΐζουμε’ με 3 κ. σ. αλεύρι ζέας ολικής και λίγο ζεστό νερό (ζεστό προς το χλιαρό). Σκεπάζουμε πάλι με το πανί.

4η μέρα

Το προζύμι έχει πολλές μικρές τρύπες και φουσκαλίτσες και είναι διογκωμένο. Έχει επίσης μια χαρακτηριστική μυρωδιά, κάπως ξινή. Αυτό σημαίνει πως οι ζυμομύκητες έχουν αναπτυχθεί επαρκώς και το προζύμι είναι έτοιμο και μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε για να φτιάξουμε το ψωμί μας.

 

Υλικά για το ψωμί

για το ανάπιασμα

280 γρ. προζύμι από αλεύρι ζέας

350 γρ. αλεύρι ζέας ολικής άλεσης

3/4 κούπας χλιαρό νερό για το ζύμωμα ή όσο μας πάρει μέχρι να γίνει εύπλαστη και μαλακή η ζύμη, χωρίς όμως να κολλάει στα χέρια

9 γρ. αλάτι

1 κ.σ. ελαιόλαδο

Εκτέλεση

Βάζουμε το προζύμι σε μεγάλο μπωλ.

Προσθέτουμε το νερό, το αλάτι και τα 350 γρ. αλεύρι ζέας.

Ανακατεύουμε λίγο να ενσωματωθεί το αλεύρι και ζυμώνουμε μέχρι να πάρουμε μία εύπλαστη ζύμη.

Λαδώνουμε ένα ειδικό φορμάκι ή στρώνουμε λαδόκολλα.

Βάζουμε τη ζύμη μας στο κέντρο και τη χαράσσουμε.

Την αφήνουμε μερικές ώρες να φουσκώσει πάλι τουλάχιστον 2-3 ώρες.

Ανάβουμε τον φούρνο στις αντιστάσεις στους 190^ο C με αέρα (ή χωρίς) και ψήνουμε για 1 ώρα περίπου.

Βγάζουμε το ψωμί από το φούρνο και από το ταψί και το αφήνουμε σε σχάρα να κρυώσει. Το συγκεκριμένο ψωμί μένει φρέσκο για αρκετές μέρες.

Την επόμενη Παρασκευή, θα ετοιμάσουμε μια ξεχωριστή τούρτα πορτοκάλι.

Καλό Σαββατοκύριακο!