Η Σωσιπάτρα ήταν νεοπλατωνική φιλόσοφος και μυστικίστρια. Γεννήθηκε κοντά στην Έφεσο, το πρώτο μισό του 4ου αιώνα μ.Χ. και όσα ξέρουμε για εκείνη προέρχονται από τον ιστορικό Ευνάπιο. Αποτελούσε αντικείμενο θαυμασμού για τους σύγχρονους της, υπήρξε δασκάλα ορισμένων και σύμφωνα με τον Ευνάπιο μπορούσε να προβλέπει το μέλλον.
Η Σωσιπάτρα προερχόταν από μία πλούσια οικογένεια που κατείχε μεγάλα κομμάτια γης με πολλούς εργάτες. Η ιστορία της ξεκινάει όταν δύο άγνωστοι άνδρες μέσης ηλικίας – δύο Χαλδαίοι – ντυμένοι με δέρματα ζώων, ζήτησαν από τον πατέρα της να εργαστούν στο κτήμα του. Εκείνος δέχτηκε και οι δύο άνδρες είχανμεγάλη συγκομιδή σταφυλιών. Υποσχέθηκαν ότι θα είχαν ακόμη μεγαλύτερη την επόμενη φορά εάν πρώτον, άφηνε το κτήμα στη φροντίδα τους και δεύτερον, τους επέτρεπε να διδάξουν την κόρη του. Ο πατέρα της Σωσιπάτρας και πάλι δέχτηκε, αφήνοντας την κόρη του υπό την καθοδήγηση των δύο ανδρών για περίπου πέντε χρόνια.
Όταν ο πατέρας της επέστρεψε μετά το πέρας της συμφωνημένης περιόδου, ανακάλυψε ότι η κόρη του δεν είχε μόνο μεγαλώσει και ομορφύνει, αλλά είχε αναπτύξει πνευματικές ικανότητες και είχε φτάσει σε υψηλό διανοητικό επίπεδο. Οι δύο άγνωστοι την είχαν μυήσει στον (Χαλδαϊκό) Χριστιανισμό, πράγμα το οποίο της είχε δώσει κάποιες υπερφυσικές ικανότητες, όπως αναφέρει ο Ευνάπιος. Η Σωσιπάτρα απέδειξε στον πατέρα της τις ικανότητες της περιγράφοντας λεπτομερέστατα το ταξίδι που εκείνος είχε μόλις κάνει.
Ο πατέρας παρακάλεσε τους δύο άντρες να μείνουν και να συνεχίσουν να διαχειρίζονται το κτήμα, αλλά εκείνοι δεν δέχτηκαν. Τον κοίμισαν, έδωσαν στην Σωσιπάτρα κάποια τελευταία δώρα (τελετουργικά ενδύματα και αποκρυφιστικά βιβλία) και έφυγαν χωρίς να πούνε λέξη. Ο Ευνάπιος παρουσιάζει τους δύο μυστηριώδεις άνδρες ως υπερφυσικά όντα.
Η διδασκαλία και η πορεία της
Η Σωσιπάτρα αργότερα παντρεύτηκε τον Ευστάθιο της Καππαδοκίας, ο οποίος ήταν και ο ίδιος νεοπλατωνικός φιλόσοφος, αλλά και θεουργός. Είχε σπουδάσει κοντά στον Ιάμβλιχο και αργότερα στον Αιδέσιο, όπου και ανέλαβε την ηγεσία της Σχολής της Περγάμου (σχολή φιλοσοφίας, η οποία ιδρύθηκε από τον Αιδέσιο) μετά τον θάνατο του.
Η Σωσιπάτρα είχε ήδη προβλέψει ότι θα παντρευόταν τον Ευστάθιο και μία ημέρα πριν από τον γάμο τους προέβλεψε πόσα παιδιά θα γεννούσε, καθώς και τον θάνατο του: «Άκουσέ με, Ευστάθιε, και ας γίνουν μάρτυρες αυτοί εδώ: Θα σου κάνω τρία παιδιά και κανένα από αυτά δεν θα γίνει ευτυχισμένο σύμφωνα με τα ανθρώπινα κριτήρια, αλλά από την άποψη των θεών, κανένα δεν θα αποτύχει. Εσύ θα αναχωρήσεις από αυτό τον κόσμο πριν από εμένα […] θα υπηρετήσεις τη φιλοσοφία μόνο για πέντε ακόμα χρόνια.»
Το μόνο από τα παιδιά της που γνωρίζουμε είναι ο Αντωνίνος, ο οποίος επίσης αφοσιώθηκε στη νεοπλατωνική φιλοσοφία και ίδρυσε ένα σχολείο στην Κάνωπο ή αλλιώς Κάνωβο, που βρισκόταν στο Δέλτα του Νείλου. Επίσης, γνώρισε την Αλεξανδρινή Υπατία, λόγω της γειτνίασης των δύο πόλεων.
Η Σωσιπάτρα ακολούθησε τη νεοπλατωνική φιλοσοφική παράδοση, δίνοντας έμφαση στην ανάβαση της ψυχής προς το θείο, ενσωματώνοντας πλατωνικές και πυθαγόρειες έννοιες στη διδασκαλία της.
Πίστευε ότι η ανθρώπινη ψυχή μπορούσε να αποκτήσει ανώτερη σοφία μέσω της κάθαρσης και του στοχασμού. Επίσης, έβλεπε τη φιλοσοφία ως ένα μονοπάτι προς τη θεία αλήθεια. Πολλοί φιλόσοφοι της εποχής της τη θαύμαζαν, ενώ άλλοι αναζητούσαν την βοήθεια της.
Η Σωσιπάτρα ξεκίνησε να διδάσκει στη σχολή της Περγάμου. Δεν είναι όμως ξεκάθαρο εάν έδινε τις διαλέξεις στους μαθητές στο σπίτι της ή στη σχολή και εάν ξεκίνησε πριν ή μετά τον θάνατο του συζύγου της.
Μαγεία
Η Σωσιπάτρα εξομολογήθηκε κάποτε σε έναν καλό της φίλο και μαθητή, τον Μάξιμο, ότι ένας από τους συγγενείς της, ο Φιλομήτωρ, ήταν ερωτευμένος μαζί της και της έκανε μάγια για να την κάνει να ανταποκριθεί στα συναισθήματα του. Ο Μάξιμος μπόρεσε να εντοπίσει το ξόρκι και να το εξουδετερώσει με ένα δικό του. Ο Φιλομήτωρ, ντροπιασμένος για την πράξη του, απολογήθηκε στην Σωσιπάτρα και εκείνη τον συγχώρεσε.
Επίσης μία άλλη φορά, όταν η Σωσιπάτρα έδινε μία διάλεξη για την ψυχή μετά τον θάνατο είδε ένα όραμα ότι ο Φιλωμήτωρας κινδύνευε και έτσι μπόρεσε να στείλει άμεσα βοήθεια σε εκείνον.
Η συνεισφορά της
Παρόλο που η Σωσιπάτρα δεν άφησε πίσω της γραπτά έργα, οι διδασκαλίες της επηρέασαν την επόμενη γενιά νεοπλατωνικών.
Ο θαυμασμός του Ευνάπιου για αυτήν υποδηλώνει ότι δεν ήταν μόνο μία εξαιρετική δασκάλα αλλά και μία σεβαστή προσωπικότητα στην κοινότητά της. Ο Ευνάπιος την τοποθετεί δίπλα στους πιο αξιόλογους νεοπλατωνικούς.
Πηγές
Jorge Alvarez, The Strange Story of Sosipatra, the Greek Philosopher to Whom Mysterious Beings Granted the Power of Divination, La Brujula Verde, 2025
Dimitrios Aristopoulos, Sosipatra: The Greek Female Philosopher Who Blended Wisdom and Mysticism, GreekReporter.com, 2025
Ο ελληνορωμαϊκής καταγωγής Πτολεμαίος Κλαύδιος, ο σπουδαίος αστρονόμος, μαθηματικός και γεωγράφος της αρχαιότητας, έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου τον 2ο αιώνα μ.Χ. Οι μελέτες του επηρέασαν σημαντικά τους συγχρόνους του και τον ανέφεραν ως αυθεντία περίπου μέχρι και την εποχή της Αναγέννησης. Πολλές από τις θεωρίες του από την Αναγέννηση και μετά διαψεύστηκαν, αλλά η συνεισφορά του τόσο στον κλάδο των μαθηματικών με την εισαγωγή της τριγωνομετρίας όσο και στους κλάδους της γεωγραφίας και της αστρονομίας παραμένει μέχρι σήμερα.
Σχεδόν τίποτα δεν είναι γνωστό για τη ζωή του Πτολεμαίου, εκτός από όσα μπορούν να συγκεντρωθούν από τα γραπτά του.
Αστρονομία
Το σπουδαιότερο έργο του είναι η «Μαθηματική Σύνταξις» (ευρέως γνωστό με την αραβική του ονομασία «Αλμαγέστη»), που αποτελείται από 13 βιβλία. Η «Μαθηματική Σύνταξις» ήταν μία σύνθεση όλων των μέχρι τότε αστρονομικών γνώσεων, ειδικά των ευρημάτων του Ιππάρχου. Σε αυτήν, ο Πτολεμαίος αναπτύσσει τη θεωρία των σχετικών κινήσεων του ήλιου, της σελήνης και των πλανητών γύρω από τη Γη, που τη θεωρούσε ακίνητη.
Ο Πτολεμαίος υποστήριξε ότι η Γη βρίσκεται στο κέντρο μίας μεγάλης κρυσταλλικής ουράνιας σφαίρας (του Σύμπαντος), γύρω από την οποία τα αστέρια και οι πλανήτες περιστρέφονται σε έναν διευρυνόμενο ένθετο κύκλο από σφαίρες. Για να εξηγήσει αυτές τις κινήσεις ο Πτολεμαίος ανέπτυξε το σύστημα των έκκεντρων κύκλων και επικύκλων, το οποίο επινοήθηκε αρχικά από τον Απολλώνιο τον Περγαίο και τον Ίππαρχο. Έμεινε γνωστό ως πτολεμαϊκό σύστημα.
Σε άλλους τόμους της «Μαθηματικής Συντάξεως» περιγράφονται η καθημερινή ανατολή και δύση των ουράνιων σωμάτων, η κίνηση του Ήλιου μέσα από τον ζωδιακό κύκλο και η κίνηση της Σελήνης.
Ο Πτολεμαίος, εμπνευσμένος από το έργο του Ιππάρχου, επιχείρησε να υπολογίσει τα μεγέθη και τις αποστάσεις μεταξύ του Ήλιου και της Σελήνης. Μπόρεσε να διαπιστώσει ότι ο Ήλιος ήταν σημαντικά μεγαλύτερος από τη Γη, παρόλο που εξακολουθούσε να θεωρεί τον πλανήτη μας ως το κέντρο του Σύμπαντος.
Οι επόμενοι τόμοι αφιερώθηκαν στις ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις, στην κίνηση των αστεριών και στη μετάπτωση των ισημεριών.
Ο Πτολεμαίος έγραψε επίσης μία λίστα αστεριών, βασισμένη σε αυτή του Ιππάρχου, η οποία είχε γραφτεί αιώνες νωρίτερα. Αύξησε τον αριθμό των αστεριών από 850 σε 1.022 και τα χώρισε σε 48 διαφορετικούς αστερισμούς, οι οποίοι αποτελούν τη βάση αυτών που αναγνωρίζουμε μέχρι σήμερα.
Στους τελευταίους τόμους της «Μαθηματικής Συντάξεως» ο Πτολεμαίος μοντελοποίησε τις κινήσεις των πλανητών με μεγαλύτερη ακρίβεια.
Αφιέρωσε τον τελευταίο τόμο του σε αυτό που ονόμασε κίνηση σε γεωγραφικό πλάτος, παρακολουθώντας την φαινομενική τροχιά του Ήλιου σε σχέση με τα αστέρια.
Ο Πτολεμαίος πρότεινε επίσης ότι οι πλανήτες είναι πιο κοντά στη Γη από τους σταθερούς αστέρες και η σφαίρα τους δεν αποτελεί τα εξωτερικά όρια του σύμπαντος, αλλά ότι το σύμπαν συνεχίζεται επ’άπειρον.
Παρά το ότι το μοντέλο του σύμπαντος που εισήγαγε ο Πτολεμαίος στο έργο του «Μαθηματική Σύνταξις» ήταν λανθασμένο, περιείχε μία συλλογή αστρονομικών πινάκων που βοήθησε τους αστρονόμους να υπολογίσουν τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων.
Άλλες συνεισφορές του
Ο Πτολεμαίος έγραψε επίσης το έργο «Γεωγραφική Υφήγησις», με πολλά στοιχεία για την Κύπρο, το οποίο για αιώνες αποτελούσε το βασικότερο γεωγραφικό εγχειρίδιο. Στο γεωγραφικό του έργο παρουσιάζει πίνακες με τις θέσεις των κυριότερων τόπων τού τότε γνωστού κόσμου, συνοδευόμενους από χάρτες.
Συνεισέφερε και σε άλλους κλάδους, όπως στην οπτική και τη μουσική, και ανέπτυξε σημαντικά τον κλάδο της γεωμετρίας.
Η θεωρίες του Πτολεμαίου άσκησαν μεγάλη επιρροή για εκατοντάδες χρόνια, ανεξαρτήτως της μεταγενέστερης απόρριψής τους. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Πτολεμαίος ήταν μπροστά από την εποχή του σε πολλούς τομείς.
Πηγές
Jane Green, The story of Ptolemy, the ancient astronomer who shaped our view of the cosmos for centuries, Sky at Night Magazine, 2024
Ο Λέων, γνωστός στην εποχή του ως Λέων ο φιλόσοφος ή Λέων ο Μαθηματικός, ασχολήθηκε με πολλούς κλάδους της επιστήμης και τα επιτεύγματά του αναγνωρίστηκαν και τιμήθηκαν τόσο από τους Βυζαντινούς όσο και από τους Άραβες.
Γεννήθηκε γύρω στα 790 μ.Χ. στη Θεσσαλία και μεγάλωσε στην Άνδρο. Έζησε στην Κωνσταντινούπολη για ένα χρονικό διάστημα όπου και διδάχτηκε γραμματική και προσωδία (κλάδοι του trivium – στα μεσαιωνικά πανεπιστήμια, το trivium αποτελείται από τρία αντικείμενα μελέτης. Στα ελληνικά μεταφράζεται ως «οι τρεις δρόμοι»). Στη συνέχεια, επέστρεψε στο νησί του και μελέτησε ρητορική, μαθηματικά και αστρονομία, υπό την καθοδήγηση ενός μοναχού-δασκάλου.
Ο Λέων αγαπούσε τη γνώση και γύριζε σε μοναστήρια και σε βιβλιοθήκες αποφασισμένος να συλλέξει όσο περισσότερη μπορούσε. Εμβάθυνε σε πολλές επιστήμες, όπως στα μαθηματικά (συγκεκριμένα στην αριθμητική και στη γεωμετρία), στην αστρονομία και στη μουσική (κλάδοι που αποτελούσαν το quadrivium – τους «τέσσερις δρόμους»). Το 835, πήγε πάλι στην Κωνσταντινούπολη και άρχισε να παραδίδει ιδιαίτερα μαθήματα.
Η πορεία του Λέοντα
Εκείνη την εποχή, ο Λέων δεν είχε γίνει ακόμα γνωστός. Μία από τις απόψεις που επικρατούν μεταξύ των ιστορικών είναι ότι ένας από τους πρώην μαθητές του, τον οποίο είχε διδάξει γεωμετρία και ο οποίος είχε γίνει γραμματέας ενός στρατηγού, συνελήφθη από τους Άραβες κατά τη διάρκεια μίας μάχης.
Έγινε σκλάβος στο παλάτι του χαλίφη αλ Μαμούν στη Βαγδάτη, εκπλήσσοντας τον με τις γνώσεις του στη γεωμετρία και ακόμα περισσότερο γνωστοποιώντας του ότι στο Βυζάντιο υπήρχαν χιλιάδες άνθρωποι με ανώτερη μόρφωση. Όταν ρωτήθηκε πού είχε μορφωθεί, μίλησε για τον Λέοντα. Ο χαλίφης αλ Μαμούν ελευθέρωσε τον μαθητή και τον έστειλε πίσω μαζί με μία σειρά από μαθηματικά προβλήματα. Ο μαθητής τα έδωσε στο δάσκαλό του, και ο Λέων τα έλυσε χωρίς δυσκολία.
Όταν ο χαλίφης τα είδε λυμένα, ενθουσιάστηκε και έγραψε δύο επιστολές: μία στον Λέοντα και μία στον αυτοκράτορα Θεόφιλο, όπου ισχυριζόταν ότι θα του προσέφερε τεράστιες ποσότητες χρυσού και αιώνια ειρήνη εάν ο αυτοκράτορας δεχόταν να στείλει τον Λέοντα για να διδάξει στη Βαγδάτη. Ο Θεόφιλος αρνήθηκε και διόρισε τον Λέοντα δημόσιο διδάσκαλο, παραχωρώντας του τον ναό των Αγίων Σαράντα, όπου γίνονταν δωρεάν επιστημονικές διαλέξεις. Το 840, τον έκανε και Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, όμως τρία χρόνια μετά – έναν χρόνο μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα – καθαιρέθηκε ως εικονομάχος.
Η ιστορία του, όμως, δεν τελειώνει εκεί. Το 855, με την αμέριστη συμπαράσταση της αυτοκράτειρας Θεοδώρας (η οποία τον είχε καθαιρέσει από τον επισκοπικό θρόνο της Θεσσαλονίκης), του γιου της αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄ (του Μέθυσου) και του Καίσαρα (πρωθυπουργού) Βάρδα, ανασυγκροτεί το «Πανδιδακτήριον» της Μαγναύρας, και το 855 μ.Χ. αναγορεύεται σε «ύπατο των φιλοσόφων», δηλαδή σε ένα είδος πρύτανη. Ξεκινάει να διδάσκει μαθηματικά (άλγεβρα και γεωμετρία), μουσική και αστρονομία. Μαθητές του υπήρξαν μεγάλες προσωπικότητες όπως ο Φώτιος ο Μέγας, ο Αρέθας, ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος (οι διαφωτιστές των Σλάβων) και ο αστρονόμος Θεοδήγιος. Λίγα είναι γνωστά για τη λειτουργία αυτού του σχολείου.
Η επιστημονική συνεισφορά του
Ο Λέων ήταν ο πρώτος παγκοσμίως που εισήγαγε τα γράμματα αντί των αριθμών τόσο στη θεωρητική αριθμητική όσο και στην άλγεβρα (π.χ. στις εξισώσεις). Διέσωσε όλα τα συγγράμματα των μεγάλων Ελλήνων επιστημόνων, όπως του Απολλωνίου του Περγαίου, του Θεωνά του Αλεξανδρέως, του μεγάλου Ευκλείδη (με ερμηνευτικά σχόλια του ιδίου), του Αρχιμήδη και του Πτολεμαίου και φρόντισε για τη μεταφορά πολλών εξ αυτών των έργων στην αυλή του χαλίφη.
Επίσης, συνέταξε αστρονομικούς πίνακες και διόρθωσε ένα λάθος του αστρονόμου Πορφυρίου σχετικά με την κίνηση των πλανητών. Δυστυχώς, από το μεγάλο συγγραφικό του έργο σώζονται πολύ λίγα.
Ο Λέων έμεινε περισσότερο γνωστός για την τελειοποίηση του αρχαίου συστήματος τηλεπικοινωνίας, του οπτικού τηλεγράφου. Οι φρυκτωριανοί πύργοι χρησιμοποιούταν από την αρχαιότητα για να προειδοποιούν για επικείμενες επιδρομές. Οι αλυσίδες όμως των φρυκτωριών είχαν μήκος μόνο μερικών δεκάδων χιλιομέτρων. Ο Λέων δημιούργησε μία αλυσίδα επτά φρυκτωρικών πύργων-σταθμών, μήκους περίπου δύο χιλιάδων χιλιομέτρων, που ξεκινούσε από την Κωνσταντινούπολη και έφτανε ως την Ταρσό της Κιλικίας, τους οποίους και έκτισε στις ψηλότερες κορυφές των οροσειρών που μεσολαβούσαν μεταξύ των δύο πόλεων, ώστε η φωτιά τους να είναι ορατή από εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Το σύστημα μετέδιδε όχι ένα αλλά δώδεκα διαφορετικά μηνύματα (όπως επιδρομή, νίκη ή ήττα, υποχώρηση του εχθρού, πυρκαγιά, σεισμό ή πλημμύρα κ.ά.).
Αυτό ήταν δυνατό χάρη σε δύο τέλεια συγχρονισμένα μηχανικά ρολόγια, τα πρώτα μηχανικά ρολόγια στην ιστορία, τοποθετημένα στα δύο άκρα της φρυκτωρικής αλυσίδας, που λειτουργούσαν με βάση μία διαίρεση της ημέρας σε σταθερές ώρες με αντίστοιχα συμφωνημένα 12 μηνύματα.
Με το παραπάνω σύστημα, το αυτοκρατορικό επιτελείο στην Κωνσταντινούπολη μπορούσε να πληροφορηθεί για το τι συνέβαινε στο καίριας σημασίας ανατολικό μεθοριακό μέτωπο από μία έως το πολύ έντεκα ώρες.
Ο Λέων, ως γνώστης της αλεξανδρινής τεχνολογίας, δημιούργησε ακόμη διάφορες «αυτόματες» μεταλλικές κατασκευές για τα βυζαντινά ανάκτορα, αξιοποιώντας την υδροστατική και αεροστατική πίεση. Ένα από τα σημαντικότερα υπήρξε, κατά το «Περί βασιλείου τάξεως», έργο του Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογέννητου (912-949), το «μηχανικόν σάρωθρον», δηλαδή μια μηχανική χελώνη που καθάριζε τους δρόμους της Βασιλεύουσας, κάτι παρόμοιο με τους οδοκαθαριστές.
Λέων ο αστρολόγος
Τέλος, ο Λέων υπήρξε και αστρολόγος και του αποδίδονται πολυάριθμες προβλέψεις όπως: μια καλή σοδειά στη Θεσσαλονίκη, η άνοδος του Βασιλείου Α΄ του Μακεδόνα και ο σεισμός του 869 στην Κωνσταντινούπολη – πρόβλεψη η οποία του επέτρεψε να φύγει εγκαίρως. Δεν προφήτευε όμως μόνο μέσω των αστεριών: σύμφωνα με τρεις χρονικογράφους, είδε την πτώση ενός αγάλματος ως οιωνό της δολοφονίας του Καίσαρα Βάρδα. Αρκετά αστρολογικά γραπτά έχουν διατηρηθεί με το όνομά του.
Δυστυχώς δεν μπορούν να επαληθευτούν όλες οι λεπτομέρειες για την ζωή του Λέοντα, με τους ιστορικούς να διαφωνούν για ορισμένα ζητήματα.
Πηγές
Δημήτριος Ντούρτας, Λέων ο Μαθηματικός: ο μεγαλύτερος επιστήμονας του Βυζαντίου, Αντίβαρο, 2008
Μάριος Νοβακόπουλος, Λέων ο μαθηματικός: Βυζαντινός επιστήμονας και εφευρέτης, mnovakopoulos.blogspot.gr, 2018
Hrothsige Frithowulf, Leo the mathematician: The logician of Byzantinen Philosophy, Malevus, 2023
Ο Οίκος της Σοφίας θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες βιβλιοθήκες στην παγκόσμια ιστορία. Τα πρώτα κείμενα που θρηνούν για την καταστροφή του εμφανίστηκαν περίπου 130 χρόνια μετά την πτώση του, εγείροντας ερωτήματα για το εάν τελικά ένα μέρος του επιβίωσε.
Στη Βαγδάτη του όγδοου αιώνα, το Χαλιφάτο των Αββασιδών παίρνει τη σημαντική απόφαση να ιδρύσει μία βιβλιοθήκη αφιερωμένη στη διατήρηση της γνώσης από όλο τον κόσμο, η οποία έγινε γνωστή ως Bayt al Hikmah, ο Οίκος της Σοφίας.
Η δημιουργία του Οίκου της Σοφίας
Το 750, η δυναστεία των Ομεϋαδών αντικαθίσταται από εκείνη των Αββασιδών. Δώδεκα χρόνια μετά, ο Αββασίδης χαλίφης αλ Μανσούρ χτίζει τη Βαγδάτη και μεταφέρει εκεί την πρωτεύουσα από τη Δαμασκό.
Ο φημισμένος Αββασίδης χαλίφης Χαρούν αλ Ρασίντ ανεβαίνει στην εξουσία το 786. Τα βιβλία και τα αντικείμενα που είχε συλλέξει φτάνουν να φτιάξουν μία βιβλιοθήκη από μόνα τους. Η αγάπη του για τη γνώση και η επιθυμία του για τη διάδοση της προωθούν τη μεταφορά ενός μέρους της ιδιωτικής βιβλιοθήκης του παλατιού σε δημόσιο χώρο. Μέχρι τότε, η μελέτη των έργων γινόταν αποκλειστικά από τους λογίους της αυλής. Τώρα, η βιβλιοθήκη ανοίγει για το ευρύ κοινό.
Ακαδημαϊκοί από διάφορα μέρη του κόσμου έρχονται να μελετήσουν στη βιβλιοθήκη της Βαγδάτης. Σταδιακά, ο Οίκος της Σοφίας διευρύνεται για να συμπεριλάβει παρατηρητήριο, Οίκο Μετάφρασης και καταλύματα για τους ακαδημαϊκούς επισκέπτες.
Ο αλ Ρασίντ προσέλαβε Πέρσες και χριστιανούς μεταφραστές για να μεταφράσουν τα έργα στα αραβικά. Η βιβλιοθήκη περιείχε έργα για την ιατρική, την αλχημεία, τη φυσική, τα μαθηματικά, την αστρολογία, τη γεωγραφία, τη χαρτογράφηση, τη ζωολογία, τη φιλοσοφία και άλλες επιστήμες.
Ο αλ Αμίν, γιος του αλ Ρασίντ και διάδοχος του θρόνου, συνέχισε το έργο του πατέρα του με τις μεταφράσεις των κειμένων από τα ελληνικά, τα κινεζικά, τα σανσκριτικά, τα περσικά και τα συριακά έως το 813, όπου εκθρονίστηκε από τον αδελφό του αλ Μαμούν.
Αλ Μαμούν
Ο αλ Μαμούν είχε ακόμα μεγαλύτερα σχέδια για τον Οίκο της Σοφίας. Εξοικειωμένος με τις επιστήμες από την πρώιμη παιδική του ηλικία, επένδυσε τεράστια ποσά στη βιβλιοθήκη, στη διδασκαλία και στην επέκταση του χώρου.
Η μετάφραση των έργων στα αραβικά ήταν και δικό του κυρίαρχο μέλημα και εφάρμοσε δύο διαφορετικές στρατηγικές για την επίτευξη του. Η πρώτη ήταν να διεκδικήσει σπάνια ειλητάρια και αρχαία κείμενα ως πολεμική λεία. Περισσότερα από 800 έργα της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας αποκτήθηκαν με αυτό τον τρόπο.
Το δεύτερο ήταν να επιστρατεύσει στον αγώνα του αυτοκράτορες και άλλους ηγεμόνες για τη συγκέντρωση πολύτιμων χειρογράφων, όπως την αστρονομική πραγματεία του 2ου αιώνα από τον Έλληνα λόγιο Πτολεμαίο.
Οι κυριότερες γλώσσες που δουλεύονταν στον Οίκο της Σοφίας ήταν η ελληνική, η συριακή, η περσική και η αραβική. Αυτοί που αναλάμβαναν τις μεταφράσεις υπόκειντο σε τρεις προϋποθέσεις: θα έπρεπε α) να είναι έμπειροι μεταφραστές, β) να μιλούν άπταιστα τουλάχιστον δύο από τις επίσημες γλώσσες του Οίκου της σοφίας και γ) να αντλούν στοιχεία μόνο από τις πρωτότυπες πηγές.
Λέγεται ότι ο λόγος πίσω από το κίνημα των μεταφράσεων του αλ Μαμούν ήταν ότι συνάντησε τον Αριστοτέλη σε ένα από τα όνειρα του.
Η συνεισφορά του Οίκου της Σοφίας στον σύγχρονο κόσμο
Ο Οίκος της Σοφίας λειτούργησε ως φάρος για τα σπουδαία μυαλά της εποχής. Έγιναν έρευνες πάνω σε ινδικά βιβλία μαθηματικών, τα οποία χρησιμοποιούσαν ένα σύνολο δέκα συμβόλων για την αναπαράσταση των αριθμών αντί για γράμματα της λατινικής ή της ελληνικής αλφάβητου. Τα σύμβολα αυτά είναι οι αριθμοί όπως τους γνωρίζουμε σήμερα.
Επίσης, ο Οίκος της Σοφίας μπόρεσε να διατηρήσει γνώσεις από διαφορετικούς αρχαίους πολιτισμούς για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα και να προσφέρει τις γνώσεις του σε όσους πέρασαν από εκεί.
Η πτώση του Οίκου της Σοφίας
Οι διάδοχοι του αλ Μαμούν συνέχισαν το έργο του έως ότου ο αλ Μουταουακίλ έγινε χαλίφης. Ο αλ Μουταουακίλ δεν ενδιαφερόταν για την επιστήμη και ανέστειλε όλες τις επιστημονικές εργασίες που πραγματοποιούνταν στον Οίκο της σοφίας. Επίσης, προώθησε μία πιο κυριολεκτική ερμηνεία του Κορανίου και της Χαντίθ και πίστευε ότι η ελληνική φιλοσοφία ήταν αντι-ισλαμική.
Το 1258, η Βαγδάτη λεηλατήθηκε και καταστράφηκε από τους Μογγόλους, μαζί και ο Οίκος της Σοφίας. Πηγές αναφέρουν ότι τα βιβλία ρίχτηκαν στον ποταμό Τίγρη.
Το γεγονός όμως ότι οι παλαιότερες πηγές που σχετίζονται με την καταστροφή τον βιβλίων γράφτηκαν 130 χρόνια μετά μάς βάζει σε σκέψεις. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ένα μέρος των βιβλίων διασώθηκε από τον Νασίρ αλ Ντιν αλ Τουσί, λόγιο της εποχής.
Πηγές
Yusuf C, Did the Mongols Really Destroy the Books of Baghdad (1258)? Examining the Tigris “River of Ink”, Yusuf chaudhary, 2019
Πότε και γιατί καταστράφηκε ο Οίκος της Σοφίας στη Βαγδάτη (φωτό), PRONEWS,2019
Amel Ait-Hamouda, Baghdad’s House of Wisdom: Uniting East and West to pursue knowledge, Middle East Eye, 2023
House of Wisdom, American Museum of Natural History
«Πανόραμα Περγάμου» θα μπορούσε να ονομάζεται μια ιστορική φωτογραφία από τα αρχεία της Γαλλικής Σχολής Αθηνών που έγινε πρόσφατα γνωστή και η οποία τεκμηριώνει την ιστορία του Ρωμαίικου της μικρασιατικής αυτής πολιτείας. Ταυτόχρονα δίνει στον ερευνητή τη δυνατότητα να αντιληφθεί τον περίεργο εορτασμό του Πάσχα, που έφθασε σε σημείο παρέμβασης του Πατριαρχείου μιας και κάποια στιγμή… βγήκαν μαχαίρια!
Η φωτογραφία, τραβηγμένη το 1908 από τον Γάλλο αρχαιολόγο Ζοζέφ Σαμονάρ (Joseph Chamonard), αναδεικνύει την τοπιογραφία της Περγάμου ενώ αποδεικνύει στοιχεία της πόλης γνωστά μέχρι τώρα μόνο από προφορικές μαρτυρίες ή και από γραπτές περιγραφικές και μόνο.
Στο αριστερό τμήμα της βλέπει κανείς, για πρώτη φορά μετά το 1922, ολόκληρο τον κατεστραμμένο Ναό των Αγίων Θεοδώρων. Μνημείο που μέχρι σήμερα εθεωρείτο πως δεν έχει διασωθεί ούτε φωτογραφικά. Επρόκειτο για μια κλασική λεσβιακού τύπου βασιλική στην Αϊβαλιώτική της παραλλαγή, με το μεσαίο κλίτος υπερυψωμένο και με φεγγίτες στα πλάγια του να φωτίζουν το εσωτερικό του Ναού. Ο Ναός των Αγίων Θεοδώρων ανοικοδομήθηκε και επεκτάθηκε το 1870 πάνω σε παλιότερο ναό, που αναφέρεται από τον 16ο αιώνα, και βρισκόταν εκεί σε ένα χώρο πέντε περίπου στρεμμάτων από τα οποία τα τέσσερα κάλυπτε το ορθόδοξο χριστιανικό νεκροταφείο.
Στο δεξιό τμήμα της φωτογραφίας εικονίζεται ο Ναός της Ζωοδόχου Πηγής, ο τελευταίος Μητροπολιτικός Ναός της πόλης. Γνωστός αυτός και από άλλες φωτογραφίες, χτίστηκε στη δεκαετία του 1870 πιθανά από συνεργεία Λέσβιων κτιστάδων. Ρυθμού λεσβιακής βασιλικής και αυτός, στην Αϊβαλιώτικη παραλλαγή όπως ο Ναός των Αγίων Θεοδώρων.
Ανάμεσα στους Ρωμιούς κατοίκους των δυο ενοριών, των Αγίων Θεοδώρων που ήταν η παλιότερη ενορία της πόλης και της Ζωοδόχου Πηγής που ήταν η νεότερη, είχε αναπτυχθεί μια ιδιότυπη αντιπαράθεση που σίγουρα είχε να κάνει και με τις κοινωνικές και οικονομικές τάξεις που τις συναποτελούσαν.
Κι η αντίθεση αυτή εκδηλωνόταν κάθε Μεγάλη Παρασκευή με την «αγριάδα», του κονιάκ …βοηθούντος.
Τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ, οι άνδρες της Περγάμου πήγαιναν στις δύο τους εκκλησιές. Όταν ο Εσταυρωμένος έβγαινε στο κέντρο των εκκλησιών βγαίνανε κι αυτοί έξω στις αυλές τους και «ξενυχτούσαν τον νεκρό» πίνοντας «κονιάκια για του Χριστέλ’ που πουνεί». Δηλαδή, «έπιναν κονιάκ για τον Χριστό που πονάει».
Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής οι Επιτάφιοι έβγαιναν για την περιφορά ανάμεσα στα σπίτια των μαχαλάδων. Σε κάποιο σημείο, όταν οι Επιτάφιοι συναντιόνταν, εξελισσόταν μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ένα πρωτόγνωρο και άγνωστης προέλευσης έθιμο. Οι δυο Επιτάφιοι -των ανδρών που όλο το βράδυ έπιναν «κονιάκια» – συγκρούονταν. Ήταν το έθιμο «της αγριάδας» μεταξύ όσων ακολουθούσαν τους Επιταφίους…
Στα τέλη του 19ου αιώνα, αυτή η «αγριάδα» εξελίχθηκε σε πραγματική σύγκρουση με έναν νεκρό και τραυματίες. Τότε ο Μητροπολίτης της Εφέσου, στην οποία υπαγόταν η Πέργαμος, με απειλή αφορισμού για όποιον παρέβαινε την εντολή, απαγόρευσε το έθιμο της ταυτόχρονης περιφοράς των Επιταφίων. Και όρισε εναλλάξ, ένας Επιτάφιος να περιφέρεται το μεσημέρι κι ένας πριν σκοτεινιάσει το απόγευμα. Τα «κονιάκια» δεν απαγορεύτηκαν και μάλιστα «μεταφέρθηκαν» από τους κατοίκους στους νέους τόπους εγκατάστασης τους μετά την Καταστροφή του 1922.
Σήμερα από τους δυο Ναούς δεν σώζεται τίποτα. Ο χώρος του Ναού των Αγίων Θεοδώρων έχει οικοδομηθεί και κατοικηθεί, στη θέση δε της Ζωοδόχου Πηγής έχει κτιστεί ένα σύγχρονο σχολείο. Όσο για τους Περγαμηνούς, απόγονοι προσφύγων στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.
Ας σημειωθεί ότι στην ίδια φωτογραφία από τα αρχεία της Γαλλικής Σχολής Αθηνών βλέπει κανείς τον αρχαιολογικό χώρο του ιερού των Αιγυπτίων Μεγάλων Θεών. Στο κέντρο, ο ναός του Σεράπιδος, όπου κατά την παράδοση μαρτύρησε ο Αντύπας, πρώτος Επίσκοπος της Περγάμου, και που μετά τον εκχριστιανισμό της πολιτείας χρησιμοποιήθηκε σαν Ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Από τη μια και από την άλλη του πλευρά, οι δυο στρογγυλοί πύργοι – τα ιερά του Οσίριδος και της Ίσιδος που και αυτά χρησιμοποιήθηκαν σαν Ναοί των Αγίων Αντύπα και Πρόκλου και Παπύλου μέχρι τα χρόνια του Ταμερλάνου, που η Πέργαμος καταστράφηκε. Στα ύστερα χρόνια του 19ου αιώνα, το ιερό της Ίσιδος επαναχρησιμοποιήθηκε σαν ναός του Αγίου Αντύπα για να μετατραπεί το 1922 σε τζαμί (Κουρτουλούς τζαμί – τζαμί της Απελευθέρωσης) και ως τέτοιο να χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα.
Διακρίνεται επίσης η αρμένικη εκκλησία με το καμπαναριό της. Εξυπηρετούσε τις ανάγκες της μικρής αρμένικης κοινότητας της Περγάμου. Μετά το 1922 και αυτή καταστράφηκε.
Εμείς έχουμε την Νέα Υόρκη, αλλά η Αγγλία έχει την παλαιά Υόρκη (Γιορκ), έναν από τους κορυφαίους προορισμούς της χώρας εκτός του Λονδίνου. Η πόλη προσφέρει μια γοητευτική περιοδεία ιστορικών σημείων μαζί με άνετη ατμόσφαιρα για περπάτημα—όλα περιτριγυρισμένα από τα τρομερά μεσαιωνικά τείχη της.
Το Γιορκ έχει μια πλούσια, μακρά ιστορία, αρχικά ως Ρωμαϊκή επαρχιακή πρωτεύουσα το 71 μ.Χ., πρωτεύουσα του Αγγλο-Σαξονικού βασιλείου της Νορθούμπρια μετά την πτώση της Ρώμης, και ως εμπορικό κέντρο επονομαζόμενο Γιόρβικ από τον 9ο έως τον 11ο αιώνα. Σαν να μετράς τους δακτυλίους σε ένα δέντρο, μπορείς να μετρήσεις τις εποχές του Γιορκ από τα διαφορετικά τούβλα στο τείχος της πόλης: Ρωμαϊκά στην βάση, μετά Δανικά, Νορμανδικά, και η «νέα» προσθήκη—από τον 14ο αιώνα.
Αργότερα, ο Ενρίκος VIII χρησιμοποίησε τον όμορφο καθεδρικό της πόλης ως το βόρειο κέντρο της Αγγλικανικής του εκκλησίας. Ο μεγαλοπρεπής καθεδρικός του Γιορκ—η μεγαλύτερη γοτθική εκκλησία της Αγγλίας—είναι εύκολα το κορυφαίο σημείο της πόλης. Για να τον βιώσετε σε μουσική και πνευματική δράση, πηγαίνετε στην απογευματινή λειτουργία. Ο καθεδρικός είναι επίσης διάσημος για το Μεγάλο Ανατολικό Παράθυρό του, με βαμμένο (και όχι εμποτισμένο) γυαλί: Έχει το μέγεθος γηπέδου τέννις και είναι ένας από τους μεγάλους θησαυρούς μεσαιωνικής τέχνης στην Ευρώπη. Οι όμορφοι πύργοι του καθεδρικού γίνονται σημείο πλοήγησης καθώς εξερευνάς την πόλη—ή μπορείς να ακολουθήσεις τις στρατηγικά τοποθετημένες πινακίδες, που βοηθούν τους τουρίστες δείχνοντας την κατεύθυνση όλων των σημείων ενδιαφέροντος.
Αν και μόνο ίχνη έχουν μείνει από τους περισσότερους οικισμούς των Σκανδιναβών, το «Γιόρβικ» ήταν η γιορτή του αρχαιολόγου, η καλύτερα διατηρημένη πόλη των Βϊκινγκ που έχει ποτέ εκσκαφεί. Όταν τελείωσαν οι αρχαιολόγοι, ο χώρος εκσκαφής μετατράπηκε στο Κέντρο Βίκινγκ Γιόρβικ. Επισκέπτες ανεβαίνουν σε ένα όχημα τύπου «πειρατές Καραϊβικής» και κάνουν μια διαδρομή μέσα από τον επαναδημιουργημένο δρόμο των Βίκινγκ, που έχει και κινούμενους ρομποτικούς χαρακτήρες. Η βόλτα μετά πηγαίνει στον χώρο ανασκαφής—τα διαλυμένα από τον χρόνο ερείπια μιας κάποτε ζωντανής πόλης. Αν και πρωτοποριακό το 1984, το Γιόρβικ μοιάζει τουριστικό σήμερα.
Για τα αντικείμενα των Βίκινγκ, όμορφα εξηγημένα και σε ιστορικό πλαίσιο χωρίς πλήθη, επισκεφθείτε το κοντινό Μουσείο Γιόρκσιρ. Χτισμένο στα απομεινάρια αυτού που κάποτε ήταν το πλουσιότερο αβαείο της βόρειας Αγγλίας, τα εκθέματά του λένε την ιστορία της ζωής εδώ για τους μοναχούς, πως όλο αυτό τελείωσε, και πολλά περισσότερα. Η αρχαία Ρωμαϊκή συλλογή περιέχει εκθέματα καθημερινής ζωής από περίεργες φιγούρες έως το κρανίο ενός άντρα που σκοτώθηκε με ένα χτύπημα σπάθης στο κεφάλι—κάνοντάς το οπτικά σαφές ότι ο αγώνας μεταξύ Ρωμαίων και βαρβάρων ήταν βίαιος. Το Γιορκ προσέλκυσε στρατιώτες, συγκεντρώνοντας μια μεγάλη συλλογή όπλων ανά τους αιώνες. Ένα από τα δημοφιλή σημεία του μουσείου είναι ένα Αγγλο-σαξονικό χάλκινο κράνος του ογδόου αιώνα.
Στην εγγύς περιοχή, το μουσείο Κάστρου Γιορκ είναι ένα παλιού τύπου σόου ενός ήρεμου Βικτωριανού σπιτιού. Αγγλικά ενθύμια από τον 18ο, 19ο, και 20ο αιώνα εκτίθενται έξυπνα σε μια τεράστια συλλογή εργαστηρίων, παλαιών καταστημάτων, και πάλαι ποτέ σαλονιών.
Καθώς οι πόλεις άρχισαν να μοντερνοποιούνται από το 1930, ο ιδρυτής του μουσείου αναγνώρισε την ανάγκη να διατηρήσει τα στοιχεία της Αγγλικής κληρονομιάς πριν εξαφανιστούν ολοκληρωτικά. Συνέλεξε ολόκληρα καταστήματα και τα επανασυναρμολόγησε εκεί. Στην Κίρκγκεϊτ, τον «δρόμο» που είναι το δημοφιλέστερο τμήμα του μουσείου, μπορείς να περπατήσεις μέσα σε πραγματικού μεγέθους αναδημιουργίες ενός κρεοπωλείου, αρτοποιείου, σιδηρουργείου, καταστήματος παιχνιδιών, και κουρείου του Λίνκολνσιρ. Τα καταστήματα είναι γεμάτα με τα πραγματικά εμπορεύματα του καιρού. Στα γλυκίσματα, μια φορά άκουσα Αγγλίδες γιαγιάδες να γελάνε και να θυμούνται τα λαχταριστά «γουρούνια μπαχαρικών», «σφαίρες τόγκο», «βραστά γλυκά δυόσμου», και «διαμάντια συνομιλίας.»
Ακριβώς έξω από τα τείχη της πόλης, κοντά στον σταθμού του τρένου, είναι το Εθνικό Μουσείο Σιδηροδρόμων, που δείχνει δύο αιώνες Βρετανικής σιδηροδρομικής ιστορίας. Στην Βιομηχανική Εποχή, το Γιορκ ήταν το κέντρο σιδηροδρόμων της βόρειας Αγγλίας. Το μουσείο φιλοξενεί μια σειρά όμορφα διατηρημένων ιστορικών τρένων που φαίνονται μέσα σε ένα πολύ μεγάλο κυκλικό κτήριο. Μια ατμομηχανή έχει ανοιχτεί στα δύο, και φαίνονται τα πιστόνια, οι τροχοί οδήγησης, και ένα κουτί καπνού σε δράση. Τα εκθέματα ακολουθούν την εξέλιξη της ατμοκίνητης μεταφοράς από τα πρώτα τρένα όπως ένα του 1830 έως το αεροδυναμικό Μάλλαρντ—διάσημο ως το πρώτο τρένο που ταξίδεψε με τρία χιλιόμετρα το λεπτό, ένα θαύμα για το 1938.
Το σημείο εστίασης του ημιξύλινου κέντρου της πόλης του Γιορκ είναι ο μεσαιωνικός δρόμος των κρεοπωλείων, τα Σφαγεία, με τους σκουριασμένους παλιούς γάντζους κρυμμένους κάτω από γεισώματα (το όνομα του δρόμου [Σαμπλς] προέρχεται από το «σάμμελ»—τον πάγκο κοπής ενός κρεοπώλη). Έξι εκατοντάδες χρόνια πριν, ματωμένα κομμάτια κρεάτος κρέμονταν εδώ, στάζοντας στην αποχέτευση που ακόμα φαίνεται στο κέντρο του δρόμου. Αυτό το σφαγείο εμπορικής βαρύτητας έδωσε στην γλώσσα μας μια νέα λέξη. Και αυτό που κάποτε ήταν «σφαγεία» είναι τώρα μια πολυσύχναστη οδός ξύλινης αρχιτεκτονικής Τυδόρ με τουριστικά καταστήματα.
Για να φύγετε από τον θόρυβο, δοκιμάστε την βόλτα τριών χιλιομέτρων καταμήκος του ποταμού Ουζ και πάνω από την όμορφη γέφυρα Μιλένιουμ. Ακολουθώντας το μονοπάτι δίπλα στις δεμένες βάρκες του ποταμού πίσω στην πόλη και βλέποντας τους στιβαρούς πύργους του καθεδρικού, διαλογιστείτε πως η κατανόηση της ζωηρής ιστορίας αυτής της ενδιαφέρουσας πόλης δίνει ακόμα μεγαλύτερη επιβράβευση αν την επισκεφθείτε.
Αγαπητοί Αναγνώστες: Θα θέλαμε πολύ να σας ακούσουμε. Για ποια θέματα θα θέλατε να διαβάσετε; Παρακαλούμε στείλετε την γνώμη σας και ιδέες στο features@epochtimes.nyc.
Χιλιάδες άνθρωποι αναμένεται να παρακολουθήσουν την 86η ελληνική παρέλαση στην 5η Λεωφόρο στο Μανχάτταν της Νέας Υόρκης για την Ημέρα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας. Η παρέλαση θα γίνει την Κυριακή 30 Μαρτίου 2025, τιμώντας τα 204 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης για την απελευθέρωση της χώρας από τον τουρκικό ζυγό.
Η ετήσια ελληνική παρέλαση διοργανώνεται υπό την αιγίδα της Ομοσπονδίας Ελληνικών Σωματείων Μείζονος Νέας Υόρκης, με τον Φίλιπ Κρίστοφερ να ηγείται της επιτροπής που ανέλαβε την διοργάνωση.
Περισσότερες από 120 ομάδες με 52 άρματα και 15 μουσικές μπάντες θα παρελάσουν από την 64η έως την 79η οδό στην Πέμπτη Λεωφόρο. Συμμετέχουν ομοσπονδίες, σύλλογοι, ενώσεις, επαγγελματικές ομάδες, εμπορικοί σύνδεσμοι, γυναικείες οργανώσεις, επιχειρήσεις, σχολεία, φοιτητικοί σύλλογοι, εκκλησίες και θρησκευτικές κοινότητες από την ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή της Νέας Υόρκης, τη Βόρεια Νέα Υόρκη, το Νιου Τζέρσεϊ, το Κονέκτικατ και το Μοντρεάλ του Καναδά.
Στιγμιότυπο από την ετήσια παρέλαση για τον εορτασμό της Ημέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, στην Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, της 14ης Απριλίου 2019. (Samira Bouaou/The Epoch Times)
Στην παρέλαση θα παρευρεθούν διακεκριμένοι προσκεκλημένοι, μεταξύ άλλων ο σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ελπιδοφόρος, ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στα Ηνωμένα Έθνη πρέσβης Ευάγγελος Σέκερης, η πρέσβης της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον Αικατερίνη Νάσικα, η γενική πρόξενος της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη, Ιφιγένεια Καναρά, και ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα Τζορτζ Τσούνης.
Στιγμιότυπο από την ετήσια παρέλαση για τον εορτασμό της Ημέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, στην Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, της 14ης Απριλίου 2019. (Samira Bouaou/The Epoch Times)
Οι τελετάρχες της παρέλασης 2025 θα είναι:
Ο στρατηγός Άντριου Πόππας, ο πρώτος Ελληνοαμερικανός τετράστερος στρατηγός του αμερικανικού στρατού και διοικητής δυνάμεων των ΗΠΑ
Ο σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πατρών Χρυσόστομος, από τη Μητρόπολη όπου ξεκίνησε ο Αγώνας της Ανεξαρτησίας
Η ποδοσφαιρική ομάδα του Ολυμπιακού, η οποία φέτος γιορτάζει 100 χρόνια και είναι πρωταθλήτρια του UEFA Europa Conference League 2024
Σύμφωνα με τις αστυνομικές αρχές της Νέας Υόρκης, η παρέλαση του 2025 αναμένεται να είναι μία από τις μεγαλύτερες των τελευταίων ετών.
Η παρέλαση θα ανοίξει με την Ελληνική Σημαία της Ακρόπολης και το τιμητικό άγημα των ευζώνων της προεδρικής φρουράς.
Στιγμιότυπο από την ετήσια παρέλαση για τον εορτασμό της Ημέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, στην Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, της 14ης Απριλίου 2019. (Samira Bouaou/The Epoch Times)
Η τελετή στο Bowling Green
Η τελετή έπαρσης της ελληνικής σημαίας θα πραγματοποιηθεί στο Bowling Green, παρουσία του Αρχιεπισκόπου Ελπιδοφόρου, τοπικών και πολιτειακών αξιωματούχων, Ελλήνων επισήμων και των ευζώνων της προεδρικής φρουράς της Ελλάδας.
Τιμώμενα πρόσωπα θα είναι:
Ο ηθοποιός, σκηνοθέτης και σεναριογράφος, Χριστόφορος Παπακαλιάτης, και ο τρεις φορές Ολυμπιονίκης Πύρρος Δήμας.
Μεταξύ των τιμώμενων επισήμων θα είναι:
Ο Γεώργιος Γεωργαντάς, Β’ αντιπρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων
Ο Νίκος Ανδρουλάκης, πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ
Ο Ανδρέας Κατσανιώτης, βουλευτής ΝΔ
Ο Βασίλης Κόκκαλης, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ
Ο Νεκτάριος Φαρμάκης, Περιφερειάρχης Δυτικής Ελλάδας
Ο Γιώργος Μουτζούρης, Περιφερειάρχης Βορείου Αιγαίου
Η Μαρία Κάμμα, δήμαρχος Τήλου
Ο Γιάννης Γαρνέλλης, αντιδήμαρχος Κέρκυρας
Ο Μιχάλης Φυρίλλας, γενικός πρόξενος της Κύπρου στη Νέα Υόρκη
Ο Χαράλαμπος Αγγελόπουλος, ναυτικός ακόλουθος της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη
Στιγμιότυπο από την ετήσια παρέλαση για τον εορτασμό της Ημέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, στην Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, της 14ης Απριλίου 2019. (Samira Bouaou/The Epoch Times)
Ο στρατηγός Πόππας θα εκπροσωπηθεί από τον συνταγματάρχη Τζόζεφ Κατζ. Το Αμερικανικό Κογκρέσο θα εκπροσωπήσουν οι βουλευτές Γκρέγκορυ Μικς, Γκρέης Μενγκ, Μάικ Λόλερ, Νικόλ Μαλλιωτάκη και ο Γερουσιαστής Τσαρλς Σούμερ. Από τις πολιτείες, θα παραστούν ο πολιτειακός γερουσιαστής του Ρόουντ ‘Αιλαντ Λου Ραπτάκης, ο Μάικλ Γιάνναρης, ο Μάικλ Τανούσης και ο δήμαρχος της Νέας Υόρκης Eρικ ‘Ανταμς.
Στιγμιότυπο από την ετήσια παρέλαση για τον εορτασμό της Ημέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, στην Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, της 14ης Απριλίου 2019. (Samira Bouaou/The Epoch Times)
Η επιτροπή της παρέλασης εκφράζει θερμές ευχαριστίες προς τους κύριους ευεργέτες.
Σύμφωνα με το ενημερωτικό δελτίο των διοργανωτών, μεγάλος ευεργέτης είναι ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα, Τζορτζ Τσούνης, πλατινένιοι ευεργέτες η Ιερά Αρχιεπισκοπή Αμερικής, το Internova Travel Group, ο πρόεδρος του EMBCA Λου Κάτσος, ο πρόεδρος του PSEKA Φίλιπ Κρίστοφερ, ο πρόεδρος του Libra Group Γιώργος Λογοθέτης και ο πρόεδρος της Red Apple Group Τζον Κατσιματίδης. Διαμαντένιοι χορηγοί είναι η AHEPA και ο ύπατος πρόεδρός τους, Σάββας Τσιβίκος.
Στιγμιότυπο από την ετήσια παρέλαση για τον εορτασμό της Ημέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, στην Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, της 14ης Απριλίου 2019. (Samira Bouaou/The Epoch Times)
Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο της Epoch Times
Ουάσιγκτον — Μερικά από τα πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα που σχετίζονται με τη δολοφονία του προέδρου Τζ. Φ. Κέννεντυ περιέχουν σημαντικές ελλείψεις πληροφοριών, ενώ ορισμένα λείπουν εντελώς από τα αρχεία, σύμφωνα με δημοσιογραφική έρευνα της Epoch Times, που εξέτασε χιλιάδες έγγραφα από τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ.
Συνολικά 80.000 έγγραφα δόθηκαν στη δημοσιότητα στις 19 Μαρτίου, βάσει εκτελεστικού διατάγματος που υπέγραψε ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ τον Ιανουάριο. Ωστόσο, οι περικοπές και οι εξαιρέσεις περιορίζουν την πλήρη διαφάνεια της δημοσιοποίησης.
Ο Λευκός Οίκος παρέπεμψε τα ερωτήματα σχετικά με τα αρχεία στην Εθνική Διοίκηση Αρχείων και Εγγράφων (National Archives and Records Administration – NARA), εκπρόσωποι της οποίας διαβεβαίωσαν ότι η πλήρης αποκάλυψη των εγγράφων αποτελεί προτεραιότητα. Εκπρόσωπος της υπηρεσίας ανέφερε στην Epoch Times ότι σε ευθυγράμμιση με τη δέσμευση του Τραμπ για μέγιστη διαφάνεια, τα Εθνικά Αρχεία ξεκίνησαν διαδικασία αναθεώρησης των εγγράφων με στόχο τη μέγιστη δυνατή αποδέσμευση.
Ορισμένοι ιστορικοί αναζητούν ατράνταχτες αποδείξεις μέσα στο πλήθος των αρχείων, αλλά οι διαγραφές προκαλούν περισσότερα ερωτήματα, αποκαλύπτοντας μία μυστικότητα που διαρκεί πάνω από μισό αιώνα.
Λογοκριμένα έγγραφα
Η Epoch Times διαπίστωσε ότι κιβώτια στα Εθνικά Αρχεία περιέχουν χιλιάδες έγγραφα που εξακολουθούν να είναι λογοκριμένα, με ορισμένα να φέρουν την ένδειξη «sanitized» (όρος που σημαίνει ‘απολύμανση’, αλλά και ‘λογοκρισία’ και ‘ευπρεπισμός’ , τον οποίο χρησιμοποιούν οι υπηρεσίες πληροφοριών αναφερόμενες σε διαγραφές τμημάτων των κειμένων πριν από τη δημοσιοποίηση.
Τα έγγραφα που είναι διαθέσιμα προς εξέταση στα αρχεία είναι εκείνα που δεν έχουν ακόμη ψηφιοποιηθεί ή δημοσιευθεί στο διαδίκτυο. Πολλά εξ αυτών φέρουν εκτεταμένες διαγραφές με μαύρο μαρκαδόρο, κενά σημεία όπου το κείμενο έχει αφαιρεθεί, ενώ τουλάχιστον σε μία περίπτωση, τμήματα σελίδων έχουν καλυφθεί με κολλητική ταινία και χαρτί.
Παράδειγμα ενός «sanitized» εγγράφου στα αρχεία του Ράσσελ Χολμς, που δόθηκε στα Εθνικά Αρχεία από τη CIA, όπως απεικονίζεται στις 21 Μαρτίου 2025. (Travis Gillmore/The Epoch Times)
Όταν εντοπίζονται τέτοιες περικοπές, οι αρχειονόμοι ενημερώνουν την αρμόδια υπηρεσία που διαχειρίζεται τον φάκελο, με στόχο να διατεθούν καθαρές εκδοχές των εγγράφων στους ερευνητές, σύμφωνα με εκπρόσωπο των αρχείων. Οι περικοπές αφορούν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, συμπεριλαμβανομένων χιλιάδων σελίδων από τα αρχεία του Ράσσελ Χολμς, αρχειονόμου της CIA και ιστορικού της δολοφονίας του Κέννεντυ.
Ορισμένα έγγραφα, αν και έχουν αποχαρακτηριστεί, είναι πρακτικά δυσανάγνωστα λόγω της ποιότητας της σάρωσης ή της κακής κατάστασης των πρωτοτύπων.
Νέα στοιχεία
Ανάμεσα στα πλήρως αναγνώσιμα έγγραφα που εντόπισε η Epoch Times περιλαμβάνονται μαρτυρίες που δημοσιοποιούνται για πρώτη φορά, καθώς και χιλιάδες αρχεία σχετικά με επιχειρήσεις υπηρεσιών πληροφοριών, παρακολουθήσεις και έρευνες.
Μεταξύ των πιο σημαντικών ντοκουμέντων που ήρθαν στο φως είναι το πλήρως αποχαρακτηρισμένο, 72 σελίδων, αντίγραφο της κατάθεσης του επικεφαλής αντικατασκοπείας Τζέημς Άνγκλετον στην Επιτροπή Τσερτς της Γερουσίας, όπου περιγράφει μεθόδους των μυστικών υπηρεσιών.
Άλλα έγγραφα αφορούν επιχειρήσεις που είχαν στόχο την αποσταθεροποίηση ξένων κυβερνήσεων, ιδιαίτερα της Κούβας, καθώς και προσπάθειες παρακολούθησης κομμουνιστικών καθεστώτων παγκοσμίως.
Εξαιρέσεις και αποκλεισμοί αρχείων
Σύμφωνα με εκπρόσωπο των αρχείων, ορισμένες σειρές εγγράφων, όπως εκείνες της Αναθεωρητικής Επιτροπής Αρχείων Δολοφονιών (Assassination Records Review Board – ARRB), εξαιρέθηκαν από το διάταγμα του Τραμπ. Η επιτροπή αυτή, μεταξύ 1994 και 1998, ερεύνησε τις δολοφονίες των Κέννεντυ, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και Ρόμπερτ Κέννεντυ, καθώς και την ταξινόμηση και αποχαρακτηρισμό σχετικών εγγράφων.
Η εξαίρεση αυτών των αρχείων σημαίνει ότι λείπουν σημαντικά εσωτερικά έγγραφα, αναφορές και συνεντεύξεις, συμπεριλαμβανομένων 19 διαγραφών στην κατάθεση του Άνγκλετον το 1978, καθώς και άλλων δυνητικά αποκαλυπτικών στοιχείων.
Αρχεία στο φάκελο Τζ. Φ. Κέννεντυ, συμπεριλαμβανομένης αυτής της σελίδας που αφορά τον επικεφαλής της αντικατασκοπείας Τζέημς Άνγκλετον, δείχνουν ότι άλλα έγγραφα καταστράφηκαν. (Travis Gillmore/The Epoch Times)
Ορισμένα έγγραφα δεν καταχωρήθηκαν στα αρχεία, καθώς η επιτροπή έκρινε ότι «δεν θεωρούνται σχετικά». Άλλα περιλαμβάνουν μερικώς λογοκριμένες αναφορές για την παρακολούθηση του Λη Χάρβεϋ Όσβαλντ πριν από τη δολοφονία του Κέννεντυ.
Κατόπιν αιτήματος της Epoch Times για διευκρινίσεις από τον Λευκό Οίκο σχετικά με τη μη ταξινόμηση ορισμένων εγγράφων, η διοίκηση επικοινώνησε με τα αρχεία στις 25 Μαρτίου. Ως αποτέλεσμα, κάποια αρχεία της επιτροπής αναμένεται να αποδεσμευτούν σύντομα.
Κατεστραμμένα έγγραφα
Τα νεοδημοσιευμένα έγγραφα αποκαλύπτουν επίσης αναφορές της CIA και του FBI για την καταστροφή άγνωστου αριθμού αρχείων.
Σύμφωνα με τα ντοκουμέντα, η καταστροφή επικεντρώθηκε σε συγκεκριμένες πτυχές της έρευνας, όπως αρχεία που αφορούσαν δραστηριότητες του Όσβαλντ πριν από τη δολοφονία, διατμηματική επικοινωνία και ενέργειες βασικών αξιωματούχων.
Ορισμένα έγγραφα σχετικά με τον Άνγκλετον διαγράφηκαν εξ ολοκλήρου, ενώ σύμφωνα με υπομνήματα της CIA, καταστράφηκαν ταχυδρομικά αρχεία και σελίδες απόρρητων εγγράφων.
Ορισμένα έγγραφα του Τζ.Φ.Κ. στα αρχεία, όπως αυτό που απεικονίζεται, είναι σε μεγάλο βαθμό διορθωμένα ή δυσανάγνωστα, καθιστώντας την εξέταση τους δύσκολη. (Travis Gillmore/The Epoch Times)
Η απώλεια αυτών των αρχείων στερεί από τους ιστορικούς τη δυνατότητα να ανασυνθέσουν πλήρως το παζλ των δραστηριοτήτων των υπηρεσιών πληροφοριών πριν και μετά τη δολοφονία του Κέννεντυ.
Η υπόθεση της δολοφονίας του προέδρου στις 22 Νοεμβρίου 1963, στο Ντάλλας, συνεχίζει να τροφοδοτεί εικασίες για τα γεγονότα της ημέρας, τους πιθανούς δράστες και τις πληροφορίες που ήταν διαθέσιμες εκείνη την εποχή.
Διλήμματα αποχαρακτηρισμού
Η δημοσιοποίηση των εγγράφων που σχετίζονται με τη δολοφονία του Τζον Φ. Κέννεντυ είχε διαταχθεί για πρώτη φορά με τον Νόμο περί συλλογής αρχείων δολοφονίας του προέδρου Τζ. Φ. Κέννεντυ του 1992. Ο νόμος προέβλεπε τη συγκέντρωση όλων των σχετικών εγγράφων σε ένα ενιαίο αρχείο, με στόχο τον πλήρη αποχαρακτηρισμό τους εντός 25 ετών από την ψήφισή του.
Ο συγκεκριμένος νόμος ψηφίστηκε από το Κογκρέσο λίγο μετά την κυκλοφορία της ταινίας JFK του Όλιβερ Στόουν, η οποία αμφισβητούσε το επίσημο πόρισμα της Επιτροπής Γουόρεν, σύμφωνα με το οποίο ο Λη Χάρβεϋ Όσβαλντ έδρασε μόνος του. Η πίεση της κοινής γνώμης για αποκάλυψη των αρχείων αυξήθηκε σημαντικά μετά την προβολή της ταινίας.
Ωστόσο, η διαδικασία δημοσιοποίησης των εγγράφων παρεμποδίστηκε από καθυστερήσεις και εξαιρέσεις, κυρίως σε ζητήματα που αφορούσαν την εθνική ασφάλεια και τις μεθόδους συλλογής πληροφοριών.
Παρόλο που ο νόμος του 1992 όριζε ως τελική ημερομηνία αποκάλυψης την 26η Οκτωβρίου 2017, υπήρχαν εξαιρέσεις για την αποφυγή «διακριτής βλάβης στην άμυνα, τις επιχειρήσεις πληροφοριών, την επιβολή του νόμου ή τις διεθνείς σχέσεις», εφόσον η εν λόγω βλάβη ήταν «τόσο σοβαρή που υπερίσχυε του δημόσιου συμφέροντος για διαφάνεια».
Επιπλέον, μπορούσε να δοθεί αναβολή εάν η δημοσιοποίηση εγγράφων αποκάλυπτε σύγχρονες μεθόδους συλλογής πληροφοριών ή τα ονόματα και τις ταυτότητες εμπιστευτικών πληροφοριοδοτών, εφόσον αυτό θα συνιστούσε «σημαντικό κίνδυνο βλάβης για το συγκεκριμένο άτομο» ή θα αποτελούσε «σοβαρή παραβίαση της προσωπικής του ζωής».
Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του, ο Ντόναλντ Τραμπ διέταξε τη δημοσιοποίηση εγγράφων, σύμφωνα με τις προβλέψεις του νόμου του 1992, αλλά αποδέχθηκε τις εισηγήσεις των υπηρεσιών πληροφοριών για τη διατήρηση του απορρήτου ορισμένων αρχείων λόγω ανησυχιών για την εθνική ασφάλεια.
Αργότερα, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν έδωσε εντολή για την αποκάλυψη μέρους των εγγράφων, παρατείνοντας παράλληλα τις καθυστερήσεις και επιτρέποντας τη διατήρηση διαβαθμίσεων σε συγκεκριμένα έγγραφα.
Αφότου ανέλαβε εκ νέου την προεδρία, ο Τραμπ διέταξε την πλήρη δημοσιοποίηση όλων των εγγράφων που σχετίζονται με τη δολοφονία του Κέννεντυ, επισημαίνοντας ότι είναι προς το εθνικό συμφέρον να αποκαλυφθούν άμεσα όλα τα σχετικά αρχεία.
Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης, η CIA δεν είχε απαντήσει στο αίτημα της Epoch Times για κάποιο σχόλιο.
Μία σπάνια συλλογή, που πλημμυρίζει από τη σύγχρονη ελληνική Ιστορία, εκτίθεται αυτή την εβδομάδα στο Παλαιό Δημαρχείο της Γλυφάδας. Με αφορμή την Εθνική Επέτειο, ο δήμος Γλυφάδας φιλοξενεί τη σπουδαία συλλογή αυθεντικών στολών, αλλά και αντικειμένων, του Στέφανου Μωραΐτη σε μία έκθεση με τίτλο «Η ιστορική εξέλιξη των στρατιωτικών στολών από το 1821 έως σήμερα».
Στην έκθεση, η οποία είναι ανοικτή στο κοινό με ελεύθερη είσοδο, θα ξεναγηθούν και οι μαθητές των οκτώ Γυμνασίων της πόλης, προκειμένου να έρθουν βιωματικά σε επαφή με όλα αυτά τα κειμήλια.
«Τα πολύτιμα συλλεκτικά εκθέματα, προσφέρουν εμπειρία ιστορική, γνωστική, αναμνησιακή και συνειδησιακή, αποτελούν ιερά σύμβολα, τα οποία συνδέονται αναπόσπαστα με τους μεγάλους και καθοριστικούς αγώνες του Έθνους», λέει ο δήμαρχος Γλυφάδας Γιώργος Παπανικολάου και προσθέτει: «Ευχαριστούμε τον συλλέκτη Στέφανο Μωραΐτη για την ευγενική του παραχώρηση στον δήμο μας».
Την ευθύνη και τον συντονισμό έχει η αντιδήμαρχος Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Νέας Γενιάς Άννυ Καυκά, η οποία λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Είναι πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση, με τόσο σημαντικά εκθέματα. Ο κος Μωραΐτης, και τον ευχαριστούμε γι’ αυτό, μας παραχώρησε 20 από τις στολές της συλλογής του, δυστυχώς δεν χωρούσαν περισσότερες στον χώρο που έχουμε διαθέσιμο. Η κάθε στολή έχει πάνω και περιγραφή, από ποιον πόλεμο είναι και άλλα χρήσιμα στοιχεία. Είπαμε να κάνουμε την έκθεση με ευκαιρία την 25η Μαρτίου, ανήμερα της Εορτής στο Παλαιό Δημαρχείο, από όπου περνά και η παρέλαση. Και τελικά αποφασίσαμε να την επεκτείνουμε όλη την εβδομάδα».
Για τις επισκέψεις των μαθητών, η κα Καυκά αναφέρει: «Bάλαμε δημοτική συγκοινωνία για τα οκτώ Γυμνάσια της πόλης μας, να πηγαίνουν και να έρχονται, ώστε να δουν οι μαθητές αυτή την έκθεση. Η έκθεση έχει μεγάλη σημασία ειδικά για τους μαθητές, γιατί είναι άλλο να διαβάζεις την Ιστορία στα βιβλία και άλλο να τη βλέπεις και να μαθαίνεις βιωματικά γι’ αυτούς που πολέμησαν.»
«Κάθε στολή έχει να πει μια μικρή ιστορία»
Την ξενάγηση στη συλλογή του στην έκθεση του δήμου Γλυφάδας αναλαμβάνει ο ίδιος ο συλλέκτης. Ο κος Μωραΐτης λέει αρχικά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Είναι η 7η έκθεση που κάνω και μάλιστα έχει προηγηθεί μια και στο Πολεμικό Μουσείο. Η συλλογή διαθέτει 300 στολές, ανάμεσά τους και ξένες, διαθέτει και αντικείμενα, παράσημα κ.ά.»
Και στη συνέχεια εξηγεί πώς ξεκίνησε αυτή η συλλογή: «Σχεδόν 30 χρόνια συλλέγω. Γυρνούσα κάποτε στο Μοναστηράκι και έβλεπα στρατιωτικές στολές εκεί παρατημένες σαν πεταμένες και τις λυπόμουν, γιατί σκεφτόμουν την ιστορική αξία τους. Έτσι άρχισα να τις μαζεύω. Επιλεκτικά μάζευα από τότε, δεν είχα και τόσα χρήματα, όμως μέσα από τις εκθέσεις που έκανα, άρχισαν να με πλησιάζουν συγγενείς και απόγονοι και να μου λένε πως έχουν στολές δικών τους ανθρώπων μέσα σε μπαούλα και πως ήθελαν να τις προσφέρουν στη συλλογή. Συνεισέφεραν έτσι πολλοί, όπως ο ναύαρχος Πετράκης κ.ά. Έγιναν πολλές δωρεές κι έτσι άρχισε να μεγαλώνει η συλλογή.»
Ως προς το τι περιλαμβάνει η συλλογή του, μας απαντά: «Η παλαιότερη είναι μια γνήσια φορεσιά του 1821, πλήρης με όλα τα εξαρτήματα και μ’ ένα γιαταγάνι τούρκικο, το οποίο μάλιστα έχει πολεμήσει. Αναφέρει πάνω ημερομηνία. Από τα οθωνικά χρόνια δεν βρίσκεις εύκολα στολές, έτσι η συλλογή έχει στολές από τους Βαλκανικούς Πολέμους, από το έπος του ’40 και όλη αυτή τη δεκαετία, υπάρχει και στολή αντάρτη στη συλλογή μου, και μετά οι δεκαετίες του ’50 και του ’60.
»Στο Πολεμικό Μουσείο εκτέθηκαν 33 στολές από όλη τη συλλογή, γιατί εκεί συμπλήρωναν τη συλλογή του Μουσείου. Τώρα θα εκτεθούν 20 στολές, γιατί τόσες επιτρέπει ο χώρος, σίγουρα όμως δεν μπορείς να παρουσιάσεις όλη την Ιστορία μέσα από 20 στολές. Η έκθεση αφορά στην εξέλιξη της στρατιωτικής στολής, δηλαδή πώς από τη φουστανέλα φτάσαμε στη σύγχρονη εποχή.»
Στο σημείο αυτό, ο κος Μωραΐτης επισημαίνει: «Μπορούμε να δούμε πολλά μέσα από τις στολές, βλέπουμε για παράδειγμα ακόμη και τον γενικό σωματότυπο του Έλληνα ανάλογα με την εποχή, πώς ήταν μέχρι τη δεκαετία του ’50 και πώς μετά άρχισε να ψηλώνει. Η στολή αποτελεί από μόνη της μία μαρτυρία και της εποχής και του ανθρώπου που τη φορούσε. Κάθε στολή κάτι έχει να περιγράψει, κάθε στολή έχει να πει μία μικρή ιστορία».
Για το μεράκι που προϋποθέτει μία τέτοια προσπάθεια ετών, λέει: «Είναι ένα χόμπι αυτή η συλλογή, ένα χόμπι που εξελίχθηκε σε αγάπη. Αυτοί οι άνθρωποι έβαλαν τα στήθια τους μπροστά κι εμείς οφείλουμε να τους θυμόμαστε. Η δική μου έκθεση είναι ακριβώς αυτό, το ότι εμείς δεν ξεχνάμε, τους θυμόμαστε και τους τιμάμε για την προσφορά τους στην πατρίδα μας. Και γι’ αυτό έχει μεγάλη σημασία να βλέπουν την έκθεση τα παιδιά, να μαθαίνουν και να μην ξεχάσουν. Είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά να έρθουν και να τη δουν».
Και στο τέλος προσθέτει: «Ως συλλέκτης, δέχομαι την Ιστορία όπως γράφτηκε. Έτσι γράφτηκε κι εγώ συλλέγω τα αντικείμενα που έμειναν πίσω, για να μαρτυρούν αυτή την Ιστορία. Και με την έκθεση είναι σαν να κάνουμε μία επιστροφή στον χρόνο».
Η έκθεση ξεκίνησε χτες Δευτέρα (24/3) και θα διαρκέσει όλη την εβδομάδα έως και την Παρασκευή (28/3). Κατά τις ημέρες Δευτέρα, Τετάρτη, Πέμπτη και Παρασκευή λειτουργεί σε 12ωρη βάση, από τις 8 το πρωί έως τις 8 το βράδυ. Σήμερα Τρίτη, ανήμερα της Εθνικής Επετείου, λειτουργεί από τις 9 το πρωί έως τις 5 το απόγευμα.
Τι είναι το ψηφιδωτό; Από πού πηγάζει η ονομασία του;* Ποια είναι η τεχνική αλλά και η ιστορική του διαδρομή στη διαρκή πορεία του; Ερωτήματα των οποίων την απάντηση ελπίζουμε ότι θα βρει ο αναγνώστης ακολουθώντας τη σειρά άρθρων του ψηφιδογράφου και συγγραφέα Γιάννη Λουκιανού.
Στο πρώτο μέρος, παρουσιάζονται ψηφιδωτά της ελληνιστικής περιόδου. Στο δεύτερο της ρωμαϊκής, στο τρίτο της βυζαντινής και στο τέταρτο σύγχρονα ψηφιδωτά στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Σε ξεχωριστά άρθρα, θα παρουσιαστούν τεχνικές της ψηφιδογραφίας.
Δέκατος ένατος αιώνας
Η αδιάπτωτη πορεία του ψηφιδωτού, ξεκινώντας κυρίως από την αρχαία Ελλάδα, έφτασε μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, όχι βέβαια τόσο ακμαία, οπωσδήποτε όμως ικανή να διεκδικεί ένα σημαντικό ρόλο στην εν γένει αρχιτεκτονική. Από τον 15ο αιώνα, μετά την πτώση του Βυζαντίου, είχε σχεδόν πάψει να αποτελεί ένα εντοίχιο ένδυμα για το κτήριο και ο ρόλος της περιορίστηκε κυρίως στον χώρο της διακόσμησης του δαπέδου.
Βατικανό. Η διακόσμηση του ψηφιδωτού δαπέδου ξεκίνησε στον Άγιο Πέτρο το 1576–8 (δεύτερο μισό του 16ου αι.) και η εργασία διήρκεσε μέχρι το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα.
Η Ρώμη αποτελούσε πλέον ένα κέντρο καλλιτεχνικής και γενικά πολιτιστικής δραστηριότητας. Τα εργαστήρια του Βατικανού, διατηρώντας τη δύναμη και την ικανότητά τους, όπως όταν ιδρύθηκαν, είχαν ένα πολύ μεγάλο έργο να επιτελέσουν, κυρίως στον τομέα της συντήρησης και της αποκατάστασης. Έργα που ο Ρωμαϊκός και Βυζαντινός πολιτισμός είχαν κληροδοτήσει. Παράλληλα, έπρεπε να ανταποκριθούν στο ανανεωμένο ενδιαφέρον που έδειξε ο κόσμος του δέκατου όγδοου αιώνα για την τέχνη του ψηφιδωτού. Οι νέοι τύποι υάλινων ψηφίδων, που ήρθαν να ανανεώσουν τις ήδη υπάρχουσες, αναβάθμισαν τεχνικά και αισθητικά τις απαιτήσεις και συνέβαλαν στο να αποδοθεί η τάση αυτής της περιόδου, που ήταν η λεπτομέρεια και οι μικρογραφικές παραστάσεις (μινιατούρες), με ολόκληρες συνθέσεις να φιλοτεχνούνται σε διαστάσεις που δεν ξεπερνούν τα δέκα εκατοστά.
Πολλές χιλιάδες αποχρώσεις η χρωματική γκάμα των ψηφίδων που έγιναν και γίνονται με βάση τη χαλαζιακή άμμο και χρώματα από τα οξείδια των μετάλλων.
Στην κατασκευή των υάλινων ψηφίδων πρωτοστάτησε μία άλλη πόλη της Ιταλικής χερσονήσου, η Βενετία, τροφοδοτώντας για πολλούς αιώνες τα εργαστήρια του ψηφιδωτού.
Επιπλέον, έμπειροι και ικανοί καλλιτέχνες συμμετείχαν σε μεγάλα έργα που έγιναν σε αρκετές πόλεις της Ευρώπης. Το εργαστήριο που άνοιξε το 1856 ο Αντόνιο Σαλβιάτι στο Μουράνο φιλοτέχνησε αρκετά ψηφιδωτά και οι εργαζόμενοι σ’ αυτό το εργαστήριο ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο.
Μέλος της οικογένειας Ορσόνι εν ώρα εργασίας για την κατασκευή σμάλτων.
Το Μιλάνο αλλά και η Φλωρεντία είναι πόλεις που έχουν να παρουσιάσουν έργα αντιπροσωπευτικά των διαφόρων περιόδων της τέχνης από την Αναγέννηση μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Από τον Καθεδρικό Ναό της Φλωρεντίας μέχρι τα σύγχρονα ψηφιδωτά που κοσμούν το Παλάτι της Τέχνης στο Μιλάνο επιβεβαιώνεται αυτό για το οποίο αγαπήθηκε αυτή η τέχνη: αφ’ ενός για την αντοχή της σε σχέση με την επιτοίχια ζωγραφική και αφ’ ετέρου για τη δύναμη και τη ζωτικότητα των χρωμάτων της.
Ο 19ος αιώνας χαρακτηρίζεται ως ο αιώνας της αστικοποίησης και της επέκτασης των πόλεων. Η ανάγκη να ανακτήσει το ψηφιδωτό το ακαδημαϊκό του πρόσωπο και να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις είναι ο λόγος της ίδρυσης σχολών ψηφιδωτού σε διάφορες πόλεις. Ιταλοί καλλιτέχνες επανδρώνουν την αυτοκρατορική σχολή που ανοίγει στο Παρίσι με την έναρξη του αιώνα, όπως αντίστοιχα συμβαίνει με αυτή που ανοίγει στο Μιλάνο, ενώ αργότερα το Μουσείο του Σάουθ Κένσιγκτον στο Λονδίνο δημιουργεί τη δική του σχολή. Σε αυτόν τον αιώνα ανήκουν τα έργα που κοσμούν τους καθεδρικούς ναούς αρκετών πόλεων της Ευρώπης, όπως της Μασσαλίας, της Βρέμης, του Άαχεν, καθώς και κτήρια όπως το παλάτι του Meissen στη Βιέννη, η γκαλερί του Vittorio Emmanuelle στο Μιλάνο, η Όπερα των Παρισίων και πολλά άλλα σε αρκετές πόλεις της Ευρώπης.
Η Αγία Αικατερίνη (αριστερά με τον τροχό), η Αγία Βαρβάρα (με τον πύργο), η Αγία Καικιλία (με το όργανο) και άλλες κυρίες σ’ αυτή την πολύχρωμη και όμορφη σύνθεση, στολίζουν την είσοδο της αμερικανικής επισκοπικής εκκλησίας του Αγίου Παύλου στην Via Nazionalle της Ρώμης, που χτίστηκε το 1879.
Δεν χαρακτηρίζονται ως εξέχοντα τα έργα αυτού του αιώνα. Όμως αυτά που κοσμούν την Αμερικανική Επισκοπική Εκκλησία του Αγίου Παύλου στη Ρώμη, με θέματα το Δέντρο της Ζωής και τον Ευαγγελισμό είναι ιδιαίτερα καλαίσθητα και θεωρούνται ότι συγκροτούν το κατώφλι μιας σύγχρονης αισθητικής.
Το οικουμενικό μήνυμα της αφηρημένης τέχνης, το οποίο ξεκίνησε στις αρχές του εικοστού αιώνα, με πρωτοπόρους στη ζωγραφική, τον Καντίνσκι και τον Μαλέβιτς, βρίσκει εύφορο έδαφος στους καλλιτέχνες του ψηφιδωτού. Πρωτότυπα έργα αλλά και σχέδια μεγάλων καλλιτεχνών μετουσιώθηκαν σε ψηφίδες, όπως του Σαγκάλ στη Νίκαια της Γαλλίας, του Κοκόσκα στο Αμβούργο και άλλων.
Εδραιώνουν τη θέση αυτής της τέχνης και την καθιστούν ικανή να ανταποκριθεί στα σύγχρονα ρεύματα.
Έργο του φουτουριστή δημιουργού Πραμπολίνι, ο οποίος υπογράφει το έργο του Palazzo Delle Poste, στη La Spezia, στην Ιταλία.
Η ίδρυση σχολών στο Σπιλιμπέργκο της Βόρειας Ιταλίας και στη Ραβένα, κληρονόμου της εξέχουσας Βυζαντινής τέχνης, ανανέωσε το ενδιαφέρον για την τέχνη του ψηφιδωτού, που εξαπλώθηκε εκείνο τον αιώνα σε όλον τον κόσμο. Από την Πόλη του Μεξικού μέχρι το Σύδνεϋ της Αυστραλίας και από την Ισπανία μέχρι τα δυτικότερα άκρα της Ευρώπης, αλλά και της ίδιας της Αμερικής, της οποίας ο ζήλος για τα ψηφιδωτά μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε ιδιαίτερος.
Η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Πόλης του Μεξικού. Έργο του 1951-1953 του Μεξικανού ζωγράφου και αρχιτέκτονα Χουάν Ο’ Γκόρμαν.
Πριν ‘κλείσουμε’ αυτή την προσέγγιση στην ιστορική διαδρομή της τέχνης του ψηφιδωτού θα πρέπει να αναφερθούμε λίγο στην προκολομβιανή τέχνη και στην έκφραση της σε αυτό που ονομάζουμε ψηφιδωτό. Έτσι μπορούμε να διαπιστώσουμε κάποια βήματα, μικρά βέβαια αλλά αξιοσημείωτα, μιας και έγιναν την προ Χριστού εποχή. Παραδείγματα έχουμε από το Περού, το Μεξικό και την πόλη Μίτλα των Ζαποτέκων με τη χρήση ημιπολύτιμων λίθων σε αντικείμενα όπως τελετουργικά μαχαίρια, ξύλινες μάσκες και ανθρώπινα κρανία. Τέλος, θα πρέπει να αναφερθούμε στη μεταγενέστερη επιρροή της τέχνης αυτής στη σύγχρονη μωσαϊκή τέχνη του Μεξικού, η οποία αντλεί έμπνευση από την προ-Κολομβιανή κληρονομιά της Αμερικής με τη σχετική παράδοση μίας άλλης χρήσης και αισθητικής, ιδιαίτερα από εκείνη των Αζτέκων και των Μάγιας.
Ξύλινο τελετουργικό προσωπείο καλυμμένο με ψηφίδες τυρκουάζ. Ανήκει στην αζτεκική τέχνη και εκτίθεται στο Μουσείο Pigorini στη Ρώμη.
Το ψηφιδωτό στο ελληνικό και ευρωπαϊκό αστικό τοπίο
Είναι αλήθεια πως η κινητικότητα στον ελλαδικό χώρο δεν ήταν ανάλογη με αυτή που παρατηρήθηκε στην Ευρώπη κυρίως στα τέλη του 19ου αιώνα και στη διάρκεια του 20ού, κύριος άξονας της οποίας ήταν τα εργαστήρια του Βατικανού.
Και γνωρίζουμε ότι τέτοιες κινήσεις, παράλληλα με την οικονομική ευμάρεια και την πολιτική σταθερότητα, είναι αυτές που συμβάλλουν αποφασιστικά στη δημιουργία των μεγάλων τεχνών. Κάτι που ο αρχαίος ελληνικός κόσμος είχε επιτύχει στο ξεκίνημα αυτής της τέχνης και το οποίο ήταν αρκετό για να τροφοδοτήσει με δύναμη και πνεύμα τη ρωμαϊκή εποχή αλλά και τη βυζαντινή περίοδο. Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει πως τον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ού , υπήρξε μια αναντιστοιχία σε σχέση με τις άλλες τέχνες, όπως τη ζωγραφική και τη γλυπτική.
«… Κι’ εγώ θα τα περνώ στου σπλάχνου μου το μυστικό αργαστήρι. Κι’ αγάντα με το παίξε γέλασε και το βαθύ κανάκι, πέτρες νερό και χώματα όλα θα γίνουν πνέμα…». Έργο του Γιάννη Τσαρούχη, που τη δεκαετία του ’70 κοσμούσε την Σχολή Δοξιάδη, μεταφερμένο και εντειχισμένο στην είσοδο του Μουσείου Μπενάκη της οδού Πειραιώς.
Οι περιώνυμοι Έλληνες ζωγράφοι της σχολής του Μονάχου, όπως ο Ιακωβίδης, ο Λύτρας, αλλά και οι γλύπτες όπως ο Δρόσης, ο Σώχος, ο Φιλιππότης, ο Χαλεπάς, δεν βρήκαν μιμητές στην τέχνη του ψηφιδωτού. Βέβαια αυτή η τέχνη, όπως και κάθε αντίστοιχη μνημειακή, διέπεται από τους δικούς της κανόνες που έχει να κάνει με το υλικό είτε αυτό είναι λίθινο είτε γυάλινο (σμάλτο). Ερωτήματα όπως: ποια η σχέση του με το φως, πώς τοποθετείται στο έργο αλλά και πώς θα δομηθεί. Στοιχεία που κατείχαν οι μύστες αυτής της τέχνης κατά τις διάφορες περιόδους της παρουσίας της και κυρίως της ακμής της.
Η λάμψη και η υψηλή ποιότητα των ψηφιδωτών της Βυζαντινής Θεσσαλονίκης παρέμειναν στο θεολογικό και μνημειακό τους χαρακτήρα. Φαίνεται πως ήταν δύσκολο να μεταλαμπαδευτούν η αίγλη και το κύρος αυτής της τέχνης στην κοσμική αρχιτεκτονική της πόλης του εικοστού αιώνα. Από τα ελάχιστα κτήρια που διακοσμούνται με ψηφιδωτά είναι αυτό του ξενοδοχείου «Μακεδονία Παλλάς», όπου τα θέματά τους είναι εμπνευσμένα από το διάκοσμο του Αγίου Γεωργίου (Ροτόντα).
Έτσι, στην Ελλάδα, στον τόπο για τον οποίο μπορούμε να πούμε ότι γεννήθηκε αυτή η τέχνη, δεν υπάρχουν έργα στην περίοδο των δύο τελευταίων αιώνων. Μετά τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους, τον 19ο αιώνα, ο 20ός που ακολούθησε ήταν μία περίοδος ανακατατάξεων, που διήρκεσαν μέχρι τη δεκαετία του ’50. Και, καθώς το ψηφιδωτό είναι μία τέχνη άρρηκτα συνδεδεμένη με την κατασκευή και την αρχιτεκτονική, ήταν επόμενο να μην βρει πρόσφορο έδαφος σε μία δύσκολη περίοδο.
Έργα εμπνευσμένα από την Ελληνική μυθολογία σε κτήριο στην οδό Λυκούργου και Αθηνάς, στην Αθήνα.
Οι κατασκευές των πολυκατοικιών, είτε στέγαζαν δημόσιες υπηρεσίες είτε προορίζονταν για ιδιωτικές κατοικίες, παρουσίαζαν κάτι το ευκαιριακό. Το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της πυκνής δόμησης ήταν η προχειρότητα και η έλλειψη αρχιτεκτονικού ύφους, με αποτέλεσμα η αρχιτεκτονική να στερηθεί των υπηρεσιών μίας τέχνης, όπως αυτής του ψηφιδωτού, ικανής να δώσει μια άλλη αισθητική, κινήσει την προσοχή και το ενδιαφέρον, με άλλα λόγια να δημιουργήσει μια οικιστική συνείδηση διαφορετικού τύπου.
Ό,τι οικοδομήθηκε μάς κάνει να αναρωτηθούμε και να δυσανασχετήσουμε για την ολοκληρωτική απώλεια μίας ευφρόσυνης αίσθησης – κάτι που το ψηφιδωτό ξέρει να μεταδίδει πολύ καλά.
Θα πρέπει εδώ να επισημάνουμε την επιμονή του λαϊκού πολιτισμού να εκφραστεί, έχοντας οδηγό την αγάπη και το μεράκι, ώστε να κοσμήσει τις αυλές των σπιτιών του Αιγαίου με πανέμορφα βοτσαλωτά.
Τα ψηφιδωτά του «Κεραμεικού»
Ο «Κεραμεικός», ένα εργοστάσιο παραγωγής προϊόντων από ψημένη άργιλο, δημιουργήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα (1908-1910) στο Ν. Φάληρο, στην οδό Κανελλοπούλου.
Σταμάτησε τις δραστηριότητές του στα μέσα του 20ού αιώνα με τη γερμανική κατοχή και ξανάρχισε μετά τον πόλεμο, για να σταματήσει τελικά τις δραστηριότητές του στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του δημιούργησε τη δική του ιστορία στο χώρο του κεραμικού, προσφέροντας διακοσμητικά αλλά και χρηστικά αντικείμενα υψηλής ποιότητας.
Η οδός Κανελλοπούλου χώριζε το εργοστάσιο στα δύο. Αριστερά, καθώς ανεβαίνουμε από τον Πειραιά, ήταν τα γραφεία και τα εργαστήρια, και οι εξωτερικοί τοίχοι και των δύο πλευρών, που ήταν καλαισθητοποιημένοι με επίχρισμα αρτιφισιέλ, διακοσμήθηκαν με περίτεχνα ψηφιδωτά, κάνοντας αυτό το δρόμο μοναδικό στην όψη του στην Ελλάδα.
Στο εσωτερικό της αυλής, το κτήριο στο οποίο στεγάζονταν τα γραφεία ήταν καταστόλιστο από ψηφιδωτά, που με την ιδιωτικοποίηση αφαιρέθηκαν.
Η καλλιτεχνική ομάδα αυτής της πρωτοπόρου μονάδας της έντεχνης νεοελληνικής κεραμικής αποτελούνταν από εξαίρετους κεραμίστες-διακοσμητές, όπως ο Γιάννης Βαλσαμάκης, ο Συμεών Συμονάκης, ο Μιχαήλ Μαρτζούχος κ.ά. Τα ψηφιδωτά φαίνεται πως επιμελήθηκε ο Συμονάκης, καθώς η υπογραφή του σώζεται σε κάποια από αυτά, καθώς και η χρονολογία κατασκευής τους (1964).
Σήμερα σώζονται κυρίως αυτά που βρίσκονται υπό την ιδιοκτησία πλέον της εταιρείας ΕΛΑΪΣ.
Ακέραια παραμένουν δεκαεπτά «μετάλλια» διαμέτρου 70 εκατοστών, ενσωματωμένα στο επίχρισμα του τοίχου. Τα θέματά τους, ξεκινώντας από το μυώμενο ταύρο-σύμβολο της εταιρείας, απαρτίζονται από κάθε λογής ζώα, όπως ελάφια, λιονταράκια, πήγασους, αετούς και άλλα πουλιά, καθώς και ψάρια.
Η παράθεση των μεταλλίων διακόπτεται όταν συναντά την κεντρική πύλη του εργοστασίου. Επάνω από την πύλη ξεκινάει ένας χείμαρρος από πλουσιότατα σχέδια, ενώ στα δύο άκρα της η φυσική αυτή σύνθεση καταλήγει σε αντίστοιχους πίνακες. Αριστερά, ένας κεραμίστας καθισμένος μπροστά στον τροχό πλάθει ένα αντικείμενο, ενώ απέναντι δεξιά μία κεραμίστρια διακοσμεί με το πινέλο της μια κανάτα.
Στο μέσον περίπου των σταθμών της πύλης και κάτω από αντίστοιχα πετρόχτιστα-στέγαστρα υπάρχουν δύο ακόμη συνθέσεις. Το θέμα τους είναι ένας εργάτης μπροστά στο καμίνι. Στον έναν πίνακα τροφοδοτεί τη φωτιά, στον άλλο μεταφέρει τα ψημένα κεραμικά.
Δυνατές φόρμες και στους τέσσερεις πίνακες, ρωμαλέες θα λέγαμε, αποδίδουν εξαιρετικά το ημιρεαλιστικό προφίλ της εποχής. Τα έργα της κεντρικής πύλης έχουν συντηρηθεί και φαίνεται ότι είναι υπό τη φροντίδα του εργοστασίου στο οποίο ανήκουν τώρα. Δεν συμβαίνει, όμως, το ίδιο με τη διακόσμηση της απέναντι πύλης, όπου μέρα με τη μέρα φθείρονται από το χρόνο απροστάτευτα, αφού ο χώρος είναι εγκαταλελειμμένος.
Στα φθαρμένα τμήματα, κάτω από τις αποκολληθείσες ψηφίδες, φαίνονται τα μεταλλικά πλέγματα. Τοποθετούνται μέσα στο κονίαμα προκειμένου να συγκρατήσουν το φορτίο ψηφίδων προτού αυτά ενσωματωθούν στον τοίχο. Οι οξειδώσεις αυτών των μεταλλικών αντικειμένων είναι από τις βασικές αιτίες της καταστροφής των ψηφιδωτών.
Ο λόγος της φθοράς ήταν η οξείδωση του μεταλλικού πλέγματος.
Του Γιάννη Λουκιανού
Το κείμενο είναι από το βιβλίο του Γιάννη Λουκιανού «Η τέχνη του ψηφιδωτού και η τεχνική του», Αθήνα 2011, εκδόσεις βότσαλο, β΄ έκδοση. Από το ίδιο βιβλίο προέρχονται και οι εικόνες, εκτός από εκείνες των οποίων αναφέρεται η πηγή τους.
Ο Γιάννης Λουκιανός γεννήθηκε στην Ίο των Κυκλάδων, πήρε μαθήματα σχεδίου και χρώματος και επιδόθηκε στην τέχνη του ψηφιδωτού και του βοτσαλωτού, κοσμώντας κτίρια και αυλές, μεταξύ των οποίων κατοικία στη Βέρνη της Ελβετίας και η αποκατάσταση του βοτσαλωτού διάκοσμου της ιστορικής αυλής της Μητρόπολης της Σύρου και άλλων εκκλησιών.
Για την τέχνη του ψηφιδωτού και του βοτσαλωτού έχει μιλήσει σε πολλά σχολεία, σε Διεθνή Συνέδρια (Αθήνα 2010-Κύπρος 2012) καθώς και στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, και έχει γράψει σε περιοδικά και σε τοπικές εφημερίδες. Έχει γράψει ακόμη αρκετά δικά του βιβλία, με σημαντικότερα τα:
«Οι βοτσαλωτές αυλές των Κυκλάδων», Αθήνα 1998, αυτοέκδοση (3 εκδόσεις) «Οι βοτσαλωτές Αυλές του Αιγαίου», Αθήνα 1999, αυτοέκδοση (εξαντλημένο) «Η τέχνη του ψηφιδωτού και η τεχνική του», Αθήνα 2002 και 20011 Έχει διδάξει την τέχνη του ψηφιδωτού σε επιδοτούμενα σεμινάρια (Σύρος, Ίος κ.ά.), καθώς και στα παιδιά του ΚΔΑΠ στην Ίο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
* Ο όρος ‘ψηφιδωτό’ προέρχεται από το ψηφίο, τη μικρή πέτρα. Ο όρος ‘μωσαϊκό’ προέρχεται από τις Μούσες.
