Νέους μόνιμους εκπαιδευτικούς, νέα διάρθρωση στη διδακτέα ύλη, λογοτεχνικά βιβλία, «πρεμιέρα» για τα Δημόσια Ωνάσεια Σχολεία, αλλά και… λαχανόκηπους στα προαύλια φέρνει, μεταξύ άλλων, η νέα σχολική χρονιά, που επίσημα αρχίζει την ερχόμενη Πέμπτη, στις 11 Σεπτεμβρίου 2025.
Διορισμοί μόνιμων και αναπληρωτών
Με τις τοποθετήσεις των νέων μόνιμων εκπαιδευτικών, καθώς επίσης και την πρόσληψη αναπληρωτών πριν χτυπήσει το πρώτο κουδούνι της σχολικής χρονιάς, το υπουργείο Παιδείας στοχεύει να βρεθούν τα σχολεία στο μέγιστο βαθμό ετοιμότητας για την αρχή της νέας σχολικής χρονιάς.
Συνολικά, τον Αύγουστο πραγματοποιήθηκαν 8.223 διορισμοί μονίμων εκπαιδευτικών: 5.627 εκπαιδευτικών Γενικής Εκπαίδευσης και 3.196 εκπαιδευτικών Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης. Παράλληλα, διορίστηκαν 993 μέλη Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού (ΕΕΠ) και Ειδικού Βοηθητικού Προσωπικού (ΕΒΠ), ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό διορισμών στην εκπαίδευση για το 2025 στους 9.816.
Επιπλέον, πραγματοποιήθηκε η πρώτη φάση πρόσληψης 18.566 αναπληρωτών εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση και στην Γενική Εκπαίδευση, ώστε να είναι στα σχολεία της επικράτειας εγκαίρως, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία τους. Ταυτόχρονα, ανακοινώθηκε η πρόσληψη 6.225 μελών Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού (ΕΕΠ) και Ειδικού Βοηθητικού Προσωπικού (ΕΒΠ) για τα σχολεία Ειδικής Αγωγής (ΣΜΕΑΕ), την παράλληλη στήριξη, τα Κέντρα Διεπιστημονικής Αξιολόγησης, Συμβουλευτικής και Υποστήριξης (ΚΕΔΑΣΥ) και τα Σχολικά Δίκτυα Εκπαιδευτικής Υποστήριξης (ΣΔΕΥ) στα ΚΕΔΑΣΥ.
Ακόμη, αξίζει να σημειωθεί ότι το υπουργείο είχε προχωρήσει από την προηγούμενη σχολική χρονιά στη σύσταση 600 νέων θέσεων ψυχολόγων και 600 νέων θέσεων κοινωνικών λειτουργών, για 3.000 σχολεία. Η παρουσία τους αφορά στην ψυχοκοινωνική υποστήριξη και συμβουλευτική στις οικογένειες, στα παιδιά και στη σχολική κοινότητα γενικότερα.
Αλλαγές στη διδακτέα ύλη
Τη νέα σχολική χρονιά, 2025-26, θα εφαρμοστεί ένα νέο σχέδιο για τη διδακτέα ύλη όλων των τάξεων του Δημοτικού και του Γυμνασίου, με στόχο να δοθεί περισσότερη ελευθερία στους εκπαιδευτικούς, κάτι που από πλευράς υπουργείου και ΙΕΠ συνεπάγεται ευκαιρία για «πιο στοχευμένη και ουσιαστική διδασκαλία, με σεβασμό στον ρυθμό κάθε μαθητή και στις ανάγκες της σχολικής ομάδας».
Οι μαθησιακοί στόχοι κάθε γνωστικού αντικειμένου έχουν αναδιοργανωθεί σε δύο κατηγορίες:
1. Βασικοί-υποχρεωτικοί, που διασφαλίζουν τη θεμελιώδη γνώση και τις αναγκαίες δεξιότητες για όλους τους μαθητές.
2. Πρόσθετοι-προαιρετικοί, που δίνουν στον εκπαιδευτικό τη δυνατότητα να επιλέγει τι επιπλέον θα διδάξει και να προσαρμόζει τη διδασκαλία στα ενδιαφέροντα, το επίπεδο και τις ιδιαιτερότητες της τάξης του.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο νέος αυτός σχεδιασμός της διδακτέας ύλης βρίσκεται σε αρμονία με εφαρμογή των νέων προγραμμάτων σπουδών και του συστήματος του πολλαπλού βιβλίου, που αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή το 2026-27.
Σύμφωνα με πηγές του ΑΠΕ-ΜΠΕ, οι τελικές ανακοινώσεις για τη νέα διάρθρωση της ύλης αναμένονται άμεσα, πριν από το άνοιγμα των σχολείων.
Στον δρόμο για το πολλαπλό βιβλίο
Αν και τα βιβλία που θα παραλάβουν οι μαθητές φέτος θα είναι τα ίδια σε σχέση με πέρυσι, από τα τέλη Σεπτεμβρίου αναμένεται να παραδοθούν στους εκπαιδευτικούς, μέσω της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης, τα νέα σχολικά βιβλία για όλες τις τάξεις μέχρι και την Α΄ Λυκείου. Έτσι, θα έχουν τον απαραίτητο χρόνο για να επιλέξουν τα βιβλία με τα οποία θα δουλέψουν στο πλαίσιο του θεσμού του πολλαπλού βιβλίου και να προετοιμάσουν κατάλληλα τη διδασκαλία τους. Σκοπός είναι την άνοιξη του 2026 να γίνει η τελική επιλογή των βιβλίων που θα χρησιμοποιήσουν για κάθε μάθημα. Σε έντυπη μορφή, τα νέα βιβλία αναμένεται να διανεμηθούν στα σχολεία τον Σεπτέμβριο του 2026, αντικαθιστώντας τα σημερινά.
Η «φιλοσοφία» του πολλαπλού βιβλίου, ωστόσο, θα έρθει πιο κοντά στους μαθητές, μέσω των βιβλίων με τα ολοκληρωμένα λογοτεχνικά έργα στο μάθημα της Λογοτεχνίας, αλλά και με την πλατφόρμα eVivlio, όπου είναι διαθέσιμα εκπαιδευτικά και λογοτεχνικά βιβλία σε ψηφιακή μορφή για ηχητική αναπαραγωγή.
«Πρώτο κουδούνι» ξανά και… αλλιώς
Σε 431 σχολικές μονάδες της επικράτειας, το πρώτο κουδούνι θα χτυπήσει με εκσυγχρονισμένες υποδομές, μέσω του προγράμματος «Μαριέττα Γιαννάκου», ενώ παράλληλα πρεμιέρα θα κάνουν και τα δώδεκα Δημόσια Ωνάσεια Σχολεία σε Αττική, Μακεδονία και Θράκη.
Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί από πλευράς κυβέρνησης και υπουργείου στην επαναλειτουργία, μετά από 17 χρόνια, του δημοτικού σχολείου στην Ψέριμο, ώστε οι δυο μικροί μαθητές που ολοκλήρωσαν το νηπιαγωγείο στο νησί να μην χρειαστεί να μετακινηθούν στην Κάλυμνο. Όπως έχει ανακοινωθεί σχετικά, με την έναρξη της σχολικής χρονιάς θα τοποθετηθεί δάσκαλος είτε από τους νεοδιοριζόμενους είτε μέσω απόσπασης εκπαιδευτικού από την Κάλυμνο.
Επιπλέον, για πρώτη φορά θα χτυπήσει το κουδούνι για το Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο Δράμας με έδρα την Πετρούσα, για το Ημερήσιο Γενικό Λύκειο Μηλεών με έδρα τα Καλά Νερά Μαγνησίας, αλλά και για το πρώτο Επαγγελματικό Λύκειο που θα λειτουργήσει σε σωφρονιστικό κατάστημα ενηλίκων, στις φυλακές της Λάρισας.
Οικονομικά στο Γυμνάσιο
Οι μαθητές της Γ΄ Γυμνασίου θα έχουν από φέτος ένα νέο μάθημα, αυτό των Οικονομικών. Σκοπός του υπουργείου είναι, μέσω του οικονομικού εγγραμματισμού, τα παιδιά να εξοικειωθούν με έννοιες όπως η αξία της αποταμίευσης, η διαχείριση εισοδήματος, η λειτουργία των αγορών, η έννοια της επιχειρηματικότητας.
Λαχανόκηποι σε Νηπιαγωγεία και Δημοτικά
Σε επιλεγμένα νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία θα εφαρμοστεί κατά τη φετινή σχολική χρονιά (2025-26) το πρόγραμμα «Λαχανόκηποι στα σχολεία: με κριτική σκέψη και όραμα συνεργαζόμαστε, χαιρόμαστε, δημιουργούμε», με στόχο τον συνδυασμό της βιώσιμης ανάπτυξης με την παιδαγωγική πράξη.
Σύμφωνα με όσα είχαν ανακοινωθεί από το υπουργείο Παιδείας στο τέλος της προηγούμενης σχολικής χρονιάς, τα σχολεία που θα συμμετάσχουν στο πρόγραμμα θα προμηθευτούν μεταλλικά παρτέρια, θερμοκήπια, χώμα, φτυαράκια κηπουρικής, ποτιστήρια και σετ σπόρων για τις πρώτες καλλιέργειες, ώστε να δημιουργηθεί η κατάλληλη υποδομή για την υλοποίηση των δράσεων.
Δεύτερη «σεζόν» για το Ψηφιακό Φροντιστήριο
Το πρόγραμμα του Ψηφιακού Φροντιστηρίου, το οποίο χαρακτηρίζεται από πλευράς υπουργείου Παιδείας «εξαιρετικά επιτυχημένο», θα συνεχίσει τη λειτουργία του και φέτος. Ενδεικτικά, την περασμένη χρονιά, πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 3.500 χιλιάδες ώρες ζωντανών διαδικτυακών μαθημάτων, ενώ παρεχόταν η δυνατότητα παρακολούθησης με υπότιτλους και στη νοηματική.
Στη δημιουργία 19 παιδικών χαρών σε όλους τους δήμους της Δυτικής Ελλάδας, όπου θα έχουν άμεση πρόσβαση και τα παιδιά με αναπηρίες, προχωρά η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας μετά την απόφαση που έλαβε πρόσφατα η περιφερειακή επιτροπή.
Όπως ανέφερε, μιλώντας στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ ΜΠΕ), ο αντιπεριφερειάρχης Υποδομών και Έργων, Βασίλης Γιαννόπουλος, «η έλλειψη παιδικών χαρών και γενικότερα χώρων αναψυχής για παιδιά, είναι μεγάλη» και σημείωσε: «Μέσα από την δημιουργία 19 παιδικών χαρών, στις πρωτεύουσες όλων των Δήμων και των τριών Περιφερειακών Ενοτήτων της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, δηλαδή της Αχαΐας, της Ηλείας και της Αιτωλοακαρνανίας, στοχεύουμε στην άρση του αποκλεισμού από αυτούς τους χώρους, και στις ίσες ευκαιρίες, σε όλα τα παιδιά, χωρίς περιορισμούς».
Όσον αφορά τα παιδιά με αναπηρίες ο Βασίλης Γιαννόπουλος τονίζει στο ΑΠΕ ΜΠΕ ότι «με τις παιδικές χαρές και για ΑμεΑ, βελτιώνουμε την καθημερινότητα όλων των παιδιών και των οικογενειών τους, διαμορφώνοντας ευνοϊκές συνθήκες για ψυχαγωγία και δημιουργική απασχόληση, για κοινωνικοποίηση και συνεργασία των παιδιών».
Παράλληλα, επισημαίνει ότι «διαμορφώνονται επίσης ευνοϊκές συνθήκες και για την ανάπτυξη της φιλίας, που μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά, τόσο στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης όσο και – κυρίως – στην αποδοχή της διαφορετικότητας».
Σύμφωνα λοιπόν με την απόφαση της περιφερειακής επιτροπής, η οποία ενέκρινε τους όρους διακήρυξης για την διενέργεια ανοικτού ηλεκτρονικού διαγωνισμού και παρουσιάζει το ΑΠΕ ΜΠΕ, το έργο έχει προϋπολογισμό 1.604.634,00 ευρώ και χρηματοδοτείται από πιστώσεις του περιφερειακού προγράμματος ανάπτυξης της Δυτικής Ελλάδας.
Όπως τονίζεται, «πρόκειται για μια δράση που θα έχει κοινά χαρακτηριστικά στο σύνολο της, όπου με την κατασκευή ενός ενιαίου προγράμματος για μια προσβάσιμη Περιφέρεια σε παιδικές χαρές ΑμεΑ για όλους, η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας θα γίνει ακόμα πιο φιλική για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, ενώ παράλληλα θα αναδειχθεί περαιτέρω ο κοινωνικός της χαρακτήρας».
Ειδικότερα, το έργο προβλέπει τη δημιουργία 19 παιδικών χαρών, που θα έχουν κοινά χαρακτηριστικά στο σύνολό τους, σε όλους τους δήμους με τους οποίους η Περιφέρεια έχει υπογράψει προγραμματική σύμβαση.
Στο πλαίσιο του έργου θα γίνει εγκατάσταση πιστοποιημένων οργάνων, όπως επίσης και ειδικό δάπεδο, για την ασφαλή παραμονή και ψυχαγωγία όλων των παιδιών, αλλά και των παιδιών με ειδικές ανάγκες.
Επίσης, θα εξασφαλιστεί και η ορθή τοποθέτηση των οργάνων, ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή λειτουργικότητα, καθώς, όπως προαναφέρθηκε, πρόκειται για παιδικές χαρές που θα εξυπηρετούν και τα παιδιά με ειδικές ανάγκες.
Όλα τα όργανα θα περιλαμβάνουν εμφανείς και αφανείς λειτουργίες, όπως για παράδειγμα, αιώρηση, ολίσθηση, ισορροπία, ταλάντωση, κρυφτό, τρέξιμο, παιχνίδι φαντασίας και δημιουργικό παιχνίδι, επικοινωνία και κοινωνικοποίηση, ψυχαγωγία, κ.ά.
Ακόμη, αναμένεται να γίνουν, έπειτα από ελέγχους, και οι απαιτούμενες παρεμβάσεις, προκειμένου να εξασφαλιστεί η προσβασιμότητα των παιδικών χαρών από τους κοινόχρηστους χώρους, όπως πλατείες και δρόμους που είναι δίπλα σε αυτές.
Παράλληλα, σημειώνεται ότι «η δράση αυτή έχει πιλοτικό χαρακτήρα, καθώς ουσιαστικά θα δημιουργήσει έναν ‘οδηγό’ για όλους τους Δήμους, προκειμένου να μπορέσουν να την αναπτύξουν περαιτέρω με τη δημιουργία αντίστοιχων χώρων και σε άλλες πόλεις και κοινότητες, που βρίσκονται στα διοικητικά τους όρια».
O «Πολύγραφος ή Το καλοκαίρι των ηρώων» είναι ένα νεανικό διήγημα που διαδραματίζεται στις αρχές της δεκαετίας του 1980 σε ένα ελληνικό νησί. Η συγγραφέας, Μαρία Σκαμάγκα, δεν μας αποκαλύπτει σε ποιο – δεν χρειάζεται. Το νησί που περιγράφει έχει το άρωμα, τις γεύσεις και τα τζιτζίκια όλων των ελληνικών νησιών. Αφηγητής είναι ο δεκάχρονος Παντελής, ο οποίος μαζί με τον καινούριο φίλο και γείτονά του Λεωνίδα θα ζήσουν μία πραγματική περιπέτεια, γεμάτη ηρωισμό – όπως περίπου ποθούν…
Περίπου, αλλά όχι ακριβώς. Γιατί αυτά που ανακαλύπτουν, δεν είναι αυτά που ονειρεύονταν. Δεν είναι ανεξιχνίαστα μυστήρια και λαμπερές πράξεις, αλλά οι σκιές της Ιστορίας: της οικογενειακής τους ιστορίας, της ιστορίας του νησιού και της Ιστορίας της χώρας. Χωρίς να γίνεται ιστορικό ή διδακτικό, ο «Πολύγραφος», μέσα από τις ανακαλύψεις των παιδιών ανασύρει από το παρελθόν και διαπλέκει αυτά τα τρία, μαζί με όλα τα πρόσωπα.
Με αυτόν τον τρόπο, τα δύο αγόρια θα γνωρίσουν τον αληθινό ηρωισμό. Αυτόν που πηγάζει από την αναγκαιότητα, αυτόν που χρειαζόμαστε για να υπερασπιστούμε τις πεποιθήσεις και τις αρχές μας και για να βοηθήσουμε τους συνανθρώπους μας, παρά τον πόνο και τις αντιξοότητες. Και τα παιδιά μαθαίνουν ότι μόνο αντιμετωπίζοντας γενναία τις δυσκολίες, ψυχικές ή σωματικές, γεννιέται η δύναμή μας και μεγαλώνει το ανάστημά μας.
Η αφήγηση μάς αποκαλύπτει ότι ήρωες δεν είναι μόνο αυτοί που κάνουν εντυπωσιακές πράξεις. Ο ηρωισμός είναι και μία υπόθεση της καθημερινότητας, όπως αποδεικνύουν η γιαγιά του Παντελή και άλλα πρόσωπα της ιστορίας. Η καρτερία, η υπέρβαση, η αλληλεγγύη, το σθένος είναι μερικά μόνο από τα συστατικά του.
Διερευνώντας το θέμα του ηρωισμού, η Μαρία Σκαμάγκα το υφαίνει μαζί με τον παιδικό ιδεαλισμό και τη φαντασία, με τη μυστική ισχύ της κοινότητας και της οικογένειας, με τη σοφία που φέρνει η ηλικία, με τη νοσταλγία που χρωματίζει τη μνήμη, εξωραΐζοντας και γλυκαίνοντας το παρελθόν. Φόντο η γνώριμη στους περισσότερους αναγνώστες εικόνα του ελληνικού νησιώτικου καλοκαιριού, η ατμόσφαιρα του οποίου είναι δοσμένη με γλαφυρότητα αλλά και οικονομία – δύο σημαντικά προτερήματα του βιβλίου.
Άλλο ένα είναι η αθωότητα που διαπνέει την ιστορία, η οποία διατηρείται παρά τη γειτνίασή της με το σκληρό θέμα των διωγμών και των εξορίστων, χάρη στην προσοχή και την τρυφερή φροντίδα της Μαρίας Σκαμάγκα. Οι πολλές αρετές του βιβλίου αναγνωρίστηκαν με μία βράβευση και πολλαπλές υποψηφιότητες.
Η συγγραφέας, που έχει και η ίδια έναν γιο στην εφηβεία τώρα, μοιράζεται με την Epoch Times μερικές από τις σκέψεις της για τον ηρωισμό, τη νοσταλγία και ορισμένα ακόμα θέματα του «Πολύγραφου».
Μαρία Σκαμάγκα (Ευγενική παραχώρηση της ίδιας)
Θα ήθελες να μιλήσεις για τη σκέψη που σε ώθησε να κινηθείς γύρω από το θέμα του ηρωισμού, αλλά και για την έννοια του ηρωισμού γενικότερα, όπως την αντιλαμβάνεσαι εσύ; Πόσο ανάγκη έχουμε τους ήρωες, ατομικά και ως κοινωνία;
Η αρχική σκέψη πίσω από την ιστορία ήταν να μιλήσω στον γιο μου για το νησί του. Ύστερα, να το κάνω μέσα από ένα σχήμα ελκυστικό για εκείνον – μια ιστορία που να τον αφορά, που να μπορεί μέσα της να αναγνωρίσει κάτι από τον εαυτό του. Τον είχα παρακολουθήσει αρκετά χρόνια να πλάθει ιστορίες στο παιχνίδι του με άλλα παιδιά και πάντα υπήρχε αυτό το στοιχείο, το ηρωικό. Κάποιος δυνατός και γενναίος, κάποιος γεμάτος αυταπάρνηση, που προσπαθεί για το καλό. Και το αντίθετό του φυσικά. Οπότε, τον ακολούθησα. Δεν ήταν δική μου πρόθεση η παρουσία των ηρώων, είναι κάτι που τα παιδιά «παίζουν» σαν από ένστικτο – τους καλούς και τους κακούς. Η ερώτησή σου, ωστόσο, με έκανε να συνειδητοποιήσω το εξής: τρία βιβλία έχω γράψει μέχρι σήμερα και οι ήρωες υπάρχουν στον τίτλο των δύο από αυτά… Άρα, σκέφτομαι τώρα, μάλλον με απασχολεί το θέμα του ηρωισμού. Στο πρώτο μου βιβλίο, μια συλλογή διηγημάτων που δεν κυκλοφορεί πια, οι ιστορίες μου ήταν «χωρίς ήρωες». Δηλαδή χωρίς εκείνους τους ανθρώπους τους «μεγαλύτερους από τη ζωή», με τα μεγάλα και φωτεινά πεπρωμένα. Οι ήρωες του Πολύγραφου είναι κάπως αλλιώτικοι. Και ναι, νομίζω είναι αυτοί που είμαστε αναγκαστικά όλοι μας, εφόσον παλεύουμε τη ζωή ό,τι και αν ρίξει στο διάβα μας, και είναι και κείνοι που χρειαζόμαστε όλοι μας και τώρα και πάντα. Οι αλληλέγγυοι. Εκείνοι που περιπολούν τα νερά της Μεσογείου για να περισυλλέξουν τους απέλπιδες των καιρών μας που πνίγονται καραβιές καραβιές, εκείνοι που μπαίνουν σε σκάφη για να σπάσουν αποκλεισμούς όπως αυτός της Γάζας αψηφώντας τα ντρόουν των ισχυρών. Αυτοί είναι οι ήρωες, αυτοί ήταν πάντα, όσοι αψηφούν τη δυσκολία και τον φόβο για να σταθούν έμπρακτα στο πλευρό των αδυνάτων. Ναι, τους έχουμε ανάγκη, ίσως σήμερα περισσότερο από ποτέ.
Αναζητώντας μυστήρια, τα αγόρια ανακαλύπτουν ένα μυστήριο που συνδέεται με την ιστορία της οικογένειάς τους, αλλά και με την Ιστορία της χώρας. Και οι δύο – η οικογενειακή και της πατρίδας – διαπερνούν και συνδέουν τις γενιές. Πώς βλέπεις τη σχέση μεταξύ παρελθόντος-παρόντος-μέλλοντος, και πόσο απαραίτητη πιστεύεις ότι είναι η σύντηξη των τριών;
Ιδιοσυγκρασιακά, έχω το βλέμμα στραμμένο στο παρελθόν. Η Ιστορία με συναρπάζει, γιατί με συναρπάζει η ιδέα του χρόνου που περνάει και της απώλειας που το πέρασμα αυτό συνεπάγεται. Δεν είναι μια αισιόδοξη σκοπιά, είναι δύσκολη και βασανιστική. Όμως τι είναι η Ιστορία αν όχι, μεταξύ άλλων, και μια προσπάθεια να κρατήσεις ζωντανό, να περισώσεις από τη λήθη, αυτό που έχει οριστικά χαθεί; Η μνήμη, την οποία η Ιστορία διαχειρίζεται, η ατομική και η συλλογική – οντότητες δυναμικές, πρωτεϊκές και οι δύο – είναι στο μυαλό μου η πατρίδα μας, το έδαφος όπου ριζώνουμε εμείς και τα βιώματά μας, το χώμα που μας τρέφει και μας κάνει αυτό που είμαστε. Πώς θα κατανοήσουμε ποιοι είμαστε για να είμαστε καλά στο τώρα και να εξελιχθούμε στο αύριο, αν δε χαρτογραφήσουμε αυτή την περιοχή της μνήμης, αν δεν αναλύσουμε τη σύσταση αυτού του εδάφους; Και στο προσωπικό και στο συλλογικό επίπεδο.
Στο διήγημα είναι διάχυτη η νοσταλγία. Μού θύμισε κάτι που είχα διαβάσει για τον «Τομ Σώγερ» του Μαρκ Τουέιν, ότι δηλαδή περισσότερο από βιβλίο για παιδιά, είναι ένα βιβλίο για μεγάλους που θέλουν να αναπολήσουν τον καιρό που ήταν οι ίδιοι παιδιά. Ισχύει αυτό για τον «Πολύγραφο»; Ποια είναι η θέση που έχει η νοσταλγία στη ζωή σου;
Τι όμορφη παρατήρηση! Ναι, νομίζω πως ο «Πολύγραφος» είναι ακριβώς αυτό. Και προέκυψε προγραμματικά – η νοσταλγία δηλαδή ήταν μια βασική κινητήρια δύναμη πίσω από την αφήγηση. Όπως σου είπα και στην αρχή, θέλησα να γράψω μια ιστορία που θα μιλούσε στον γιο μου για το νησί του. Στο νησί αυτό, που εγώ υιοθέτησα ως τόπο μου στο τέλος των εφηβικών μου χρόνων, ο μπαμπάς του και οι φίλοι μας από εκεί είχαν ζήσει αυτά τα καλοκαίρια, σ’ αυτά τα τοπία, με αυτούς τους ανθρώπους γύρω τους. Κι εγώ, που αγάπησα αυτόν τον τόπο, εγώ που κουβαλώ χρόνια στην καρδιά μου δικές μου εικόνες από αυτόν, έχω ζηλέψει πολύ για κείνα τα παιδικά καλοκαίρια που ’χουν φτάσει σε μένα ως διηγήσεις, τα έχω νοσταλγήσει πολύ κι ας μην ήταν ολότελα δικά μου. Στον «Πολύγραφο» αυτά τα δύο πλέκονται, η μνήμη εκείνων των παιδιών και οι μνήμες οι δικές μου. Η νοσταλγία χτυπάει κόκκινο!
Όντας μητέρα ενός εφήβου, ποιος είναι, κατά τη γνώμη σου, ο ρόλος της περιπέτειας και του κινδύνου στη διαμόρφωση τους; Διαχρονικά, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, φαίνεται να είναι κάτι που επιζητούν, άλλοι με περισσότερο και άλλοι με λίγο λιγότερο πάθος – ειδικά τα αγόρια… Είναι μια αληθινή περιπέτεια ικανή να τα αποτραβήξει από τον ψηφιακό κόσμο, όπου έχει μεταφερθεί η ζωή τους σήμερα;
Δεν ξέρω. Δεν είμαι σίγουρη ότι μπορώ να απαντήσω την ερώτησή σου. Φαντάζομαι πως ναι, αν δώσουν την ευκαιρία στον πραγματικό κόσμο να εισχωρήσει στη ζωή τους, αν του αφήσουν μια χαραμάδα να τους δείξει πόσα θαυμαστά κρύβει… Ίσως πια να συμβαίνει αυτό λίγο αργότερα απ’ ό,τι παλιότερα. Εκεί, στην καρδιά της εφηβείας, που αναγκαστικά στρέφεσαι προς τους άλλους, τους συνομηλίκους σου. Που θες να βγεις έξω, να υπάρξεις μόνος – μακριά από την οικογένεια, εννοώ – να αναμετρηθείς με τον κόσμο. Πιστεύω – αν και θα το πω με δυσκολία, γιατί με φοβίζει – ότι είναι σημαντική και η περιπέτεια και ο κίνδυνος. Ή, μάλλον, ας το πω αλλιώς: η σκανταλιά, η έξοδος από αυτό που λέμε σήμερα «ζώνη άνεσης». Ήμουν πολύ μετρημένο και φοβισμένο παιδί, πολύ σωστό και υπεύθυνο – οι γονείς μου κοιμούνταν ήσυχοι. Σήμερα ζηλεύω τις ιστορίες των φίλων μου, τις σκανταλιές τους, τα παραστρατήματα, τις περιπέτειες – που είχαν, βέβαια, αίσιο τέλος. Ας το πούμε κι αυτό, γιατί αυτό είναι το αγκάθι.
Διαπραγματεύεσαι και το θέμα της φιλίας: στην ιστορία σου, η φιλία των δύο αγοριών αναπτύσσεται από απλή παρέα σε κάτι πιο βαθύ μέσα από την αλληλοβοήθεια, την προσφορά, την εκτίμηση, τον θαυμασμό και, φυσικά, τη θυσία.
Ναι, είναι αυτές οι πρώτες φιλίες, εκεί κοντά στο τέλος του Δημοτικού, που είναι λίγο σαν έρωτας.
Στην περιπέτεια των παιδιών μπαίνουν και οι μεγάλοι κάποια στιγμή, παίζοντας μάλιστα καθοριστικό ρόλο. Είναι ευχάριστο που δεν τους έδωσες έναν απόμακρο ρόλο ούτε τους παρουσιάζεις σαν καρικατούρες ή εχθρούς των παιδιών, αλλά τους εμφανίζεις σαν αυτό που θα έπρεπε να είναι οι μεγάλοι για τους νέους: βοηθητικοί, υποστηρικτικοί πρακτικά και με τις γνώσεις τους, καθοδηγητικοί ακόμα, αλλά με σεβασμό και κατανόηση για τις ανάγκες και τις επιθυμίες των παιδιών. Με αυτόν τον τρόπο, υπάρχει πραγματικά σχέση μεταξύ τους, σχέση γόνιμη για όλους. Αυτό κατά πόσο το βλέπεις να συμβαίνει γύρω μας σήμερα; Κατά πόσο υπάρχει ακόμα ή λείπει από την κοινωνία μας;
Οι ενήλικες του «Πολύγραφου», ιδίως οι μεγαλύτεροι, είναι άνθρωποι σοφοί, αλλά δεν είναι σπουδαγμένοι. Έχω την αίσθηση ότι εκείνες οι γενιές, οι παππούδες μας, είχαν πολύ συχνότερα καλύτερη αντίληψη του ρόλου τους απ’ ό,τι εμείς σήμερα. Στέκονταν στο ύψος τους απέναντι στα παιδιά. Εμείς σήμερα – κυρίως, η δική μου η γενιά, αυτή βλέπω να βουλοπλέει, που έλεγε και η γιαγιά μου – είμαστε σπουδαγμένοι σε μεγάλα ποσοστά, αλλά δεν είμαστε σοφοί. Οι αξίες μας είναι τις περισσότερες φορές στη θέση τους, η αγάπη μας ακέραιη, η δέσμευσή μας απέναντι στα παιδιά που μεγαλώνουμε αναμφισβήτητη, αλλά κάπου μπερδεύεται το πράγμα. Κάπου υπάρχει λάθος, που λέει και το τραγούδι. Αλλά πού – δεν είναι εύκολο να το εντοπίσεις. Είναι, ενδεχομένως, ένας συνδυασμός πραγμάτων. Είμαστε σαφώς γνώστες πολλών θεωριών, ελάχιστα βιωμένων ωστόσο, είμαστε δέσμιοι σε μεγάλες πλειοψηφίες ενός βιοπορισμού με εξοντωτικά ωράρια – άρα κατατρυχόμαστε συνεχώς από ένα αίσθημα ενοχής και ανεπάρκειας, και αντί να καθοδηγούμε ενδίδουμε… είναι καθένα από αυτά και όλα αυτά μαζί. Όχι, σοφοί δεν είμαστε όπως ο θείος Σαράντος και η γιαγιά του Παντελή. Είναι λίγοι αυτοί που βλέπω γύρω μου που είναι παραστάτες της νιότης και οδηγοί ζωής συνάμα. Και δε βγάζω την ουρά μου απ’ έξω. Το καλό με τη λογοτεχνία είναι ότι πλάθεις τον κόσμο, το σύμπαν της κάθε ιστορίας, αλλά και τον εαυτό σου – αν θεωρήσουμε δεδομένο ότι σε κάθε ιστορία υπάρχουν στοιχεία του ανθρώπου που την επινόησε – ακριβώς όπως τα θέλεις. Θα ήθελα πολύ λοιπόν να ήμουν σαν τη Μορφούλα, που αντί να μαλώσει, κατανοεί, που ανασύρει το παιδί μέσα της και στέκει δίπλα στο πληγωμένο εγγόνι της με ανακουφιστική επιείκια.
Με αφορμή το παραπάνω, ας σταθούμε και στα συναισθήματα τα οποία μεταφέρει ο «Πολύγραφος» – πολλά και διάφορα, είναι αλήθεια, και σε πολλά επίπεδα. Σε κάθε περίπτωση όμως είναι θετικά, ακόμα και όταν κρύβεται πόνος από πίσω ή άσχημες ιστορίες, τις οποίες δεν αφήνεις να ‘μολύνουν’ το βιβλίο – θέλω να πω, δεν προβάλλεις το άσχημο, δεν στέκεσαι σε αυτό, αλλά προσφέρεις αμέσως το αντίδοτο, ώστε να υπερβούμε. Αυτό είναι στάση ζωής.
Ο πόνος στον «Πολύγραφο» και η ασχήμια είναι πράγματα παλιά και χωνεμένα. Είναι αυτά που έχουν κάνει τους ανθρώπους καρτερικούς, επιεικείς, ανθρώπινους. Σοφούς, που λέγαμε και πριν. Δεν είναι δική μου στάση ζωής, γιατί εγώ όπως σου είπα και πριν ανήκω σε αυτούς που δεν είναι σοφοί, αλλά τη θαυμάζω και θα ήθελα να την κατακτήσω κάποια στιγμή.
Το βιβλίο δεν πέρασε απαρατήρητο. Bρέθηκε στη βραχεία λίστα τριών φορέων για καλύτερο νεανικό βιβλίο, μεταξύ αυτών της IBBY Greece. Κέρδισε επίσης το βραβείο Βιβλίου για Παιδιά του ηλεκτρονικού περιοδικού λόγου και τέχνης «Χάρτης». Το πρώτο σου παιδικό βιβλίο, ο «Σκύλος Κάρλος», ήταν επίσης στη βραχεία λίστα του «Αναγνώστη». Ποιες πιστεύεις ότι είναι οι αρετές του «Πολύγραφου» και ποιες οι αδυναμίες του; Εγώ θα αναφέρω τη θαυμαστή οικονομία του (παρούσα και στο πρώτο παιδικό βιβλίο), χάρη στην οποία καταφέρνεις με λίγα λόγια – σαν τη Μορφούλα – να πεις πολλά.
Την αγαπώ την οικονομία του λόγου, όπως αγαπώ και τον λυρισμό στη γλώσσα. Στον «Πολύγραφο», η προσπάθεια να συνδυαστούν αυτά τα δύο συχνά αλληλοαναιρούμενα στοιχεία ήταν συνειδητή. Η βασική αρετή, ωστόσο, του βιβλίου κατά τη γνώμη μου είναι το συναίσθημα που βρίσκεται στον πυρήνα του – που είναι αληθινό, βιωμένο και δουλεμένο χρόνια. Και που – το βλέπω τώρα, εκ των υστέρων – είναι διάχυτο, χρωματίζει τα πρόσωπα, χρωματίζει τους τόπους, είναι συστατικό κάθε γωνιάς του σκηνικού, κάθε στιγμιότυπου της ιστορίας. Και αυτό το παλιό, ώριμο συναίσθημα είναι δικό μου και βρίσκεται ακέραιο στην καρδιά της ιστορίας μου. Όσο για τις αδυναμίες του, θα πω αυτό που μου είπε μια φίλη πρόσφατα: άντε, καιρός είναι τώρα να γράψεις και ένα βιβλίο. Εννοώντας την έκταση της ιστορίας. Πάλι στην οικονομία γυρίζουμε, δηλαδή. Αλλά στο αντεστραμμένο της είδωλο αυτή τη φορά.
Θα ήθελες να προτείνεις δέκα βιβλία (τυχαίος αριθμός!) για εφήβους για να πάρουν μαζί τους στο νησί, φέτος το καλοκαίρι;
Δέκα;! Όχι. Μπορώ όμως να προτείνω δυο-τρία. Το ένα το διαβάζουμε μαζί με τον γιο μου. Είναι αστείο, είναι συγκινητικό, έχει μυστήριο. Το λένε «Η γιαγιά μου σας χαιρετάει και σας ζητάει συγγνώμη», από τις εκδόσεις Κέδρος. Το άλλο είναι ένα μυθιστόρημα που μετέφρασα πέρυσι για τις εκδόσεις Μεταίχμιο, μια ιστορία ενηλικίωσης βαθιά τρυφερή. Ο τίτλος είναι «Οι Περιπέτειες του Ηρακλή Μπιλ». Και σίγουρα μια Άγκαθα Κρίστι. Ταιριάζει πολύ με το καρπούζι και τα μεσημεριανά δωμάτια με τις κλειστές γρίλιες.
Πού θα πας διακοπές;
Θα πάω στην Εύβοια, στην Κρήτη και στο νησί του «Πολύγραφου».
«Ο πολύγραφος ή Το καλοκαίρι των ηρώων» της Μαρίας Σκαμάγκα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο (2024).
* * * * *
Το βιβλίο βρέθηκε φέτος στη Χρυσή Λίστα του ELNIPLEX για το 2025 (βιβλία παραγωγής 2024), στη βραχεία λίστα του IBBY Greece για το βραβείο «Φανή Αποστολίδου» σε συγγραφέα βιβλίου για εφήβους και νέους/ες, καθώς και στη βραχεία λίστα του περιοδικού «Αναγνώστης» για το βραβείο λογοτεχνικού βιβλίου για παιδιά. Κέρδισε το βραβείο βιβλίου για παιδιά 2024 του περιοδικού λόγου και τέχνης «Χάρτης».
* * * * *
Η Μαρία Σκαμάγκα γεννήθηκε στην Αθήνα το 1970. Έχει ασχοληθεί επί σειρά ετών με τη λογοτεχνική μετάφραση και τη μετάφραση και επιμέλεια δοκιμίων για την τέχνη και την αρχιτεκτονική. Έχει γράψει μια συλλογή διηγημάτων (Ιστορίες χωρίς Ήρωες, Μίνωας, 2003) και ένα παιδικό παραμύθι (Ο Σκύλος Κάρλος, Μεταίχμιο, 2016). Ζει στην Αθήνα με τον σύντροφό της και τον γιο τους.
Σε έναν κόσμο που αγωνίζεται να παράγει εξυπνότερες συσκευές, μια ομάδα παιδιών μάς θυμίζει τι είναι η πραγματική ευφυΐα.
Στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, ερευνητές εργάστηκαν με μία ομάδα από 7-11 ετών, με στόχο όχι να διδάξουν στα παιδιά να χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη, αλλά να την ξεπεράσουν σε ευφυΐα.
Ζήτησαν από τα παιδιά να λύσουν μια σειρά οπτικών λογικών παζλ — προβλήματα σχεδιασμένα για να δοκιμάσουν τη θεωρητική σκέψη, όχι τη μνήμη, και μετά συνέκριναν τις απαντήσεις τους με παράγωγα από εργαλεία ΤΝ όπως το ChatGPT.
Τα αποτελέσματα ήταν ενδιαφέροντα.
Ενώ η ΤΝ έδινε με αυτοπεποίθηση λανθασμένες απαντήσεις, τα παιδιά εντόπιζαν τα λάθη σχεδόν άμεσα. Μερικά άρχισαν ακόμη και να διορθώνουν τη μηχανή, επαναδιατυπώνοντας εντολές, δοκιμάζοντας διαφορετικές εκδόσεις και αναλύοντας πρότυπα αποτυχίας. Ένας 9χρονος συνόψισε: «Η ΤΝ μόνο υποθέτει».
Τα παιδιά δεν ξεγελάστηκαν ούτε από τον προσεγμένο τόνο ούτε από τις γρήγορες απαντήσεις. Χρησιμοποίησαν το μυαλό τους και κέρδισαν.
Αυτό αξίζει να το γιορτάσουμε. Αλλά και να σκεφτούμε τι μέλλει γενέσθαι.
Πίσω από την επιφάνεια, εταιρείες όπως οι OpenAI, Google DeepMind και Anthropic αγωνίζονται η μια την άλλη για να κάνουν την ΤΝ ικανή να συναλλάσεται καλύτερα με ανθρώπους. Δεν στοχεύουν απλώς σε μηχανές που μοιάζουν έξυπνες —θέλουν μηχανές που είναι έξυπνες: συστήματα που μπορούν να λύσουν περίπλοκα προβλήματα, να εξετάσουν την λογική που τα ίδια έχουν και να μας υπερβούν σε κάθε νοητική δραστηριότητα. Και ο μόνος τρόπος να το επιτύχουν είναι μαθαίνοντας από εμάς.
Σε αυτήν την περίπτωση, αυτό σημαίνει να μάθουν από τα παιδιά.
Αυτή η έρευνα, που σχεδιάστηκε για να βοηθήσει τα παιδιά να αναγνωρίσουν τα λάθη της ΤΝ, θα μπορούσε το ίδιο εύκολα να γίνει το πρότυπο για να κλείσει η διαφορά. Οι μηχανικοί ΤΝ έχουν τώρα έναν σαφή χάρτη των σημείων και των τρόπων με τους οποίους τα παιδιά υπερτερούν των μηχανών. Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε πως αυτή η γνώση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εκπαιδεύσει την επόμενη έκδοση της ΤΝ να «σκέφτεται περισσότερο σαν ανθρώπινο παιδί» ή — ακόμα χειρότερα — να μπορεί να σκεφτεί περισσότερο.
Αυτό έχει ήδη συμβεί. Ανθρώπινες παρτίδες σκακιού εκπαίδευσαν τους υπολογιστές που πλέον κυριαρχούν επί των μεγάλων δασκάλων. Ανθρώπινοι οδηγοί εκπαίδευσαν τους αλγορίθμους που χρησιμοποιούνται σε αυτοοδηγούμενα αυτοκίνητα. Ανθρώπινη συγγραφή εκπαίδευσε τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα στα οποία βασιζόμαστε σήμερα. Έτσι δεν είναι κινδυνολογία να ρωτήσουμε: ετοιμάζουμε τα παιδιά μας για να είναι καλύτερα — ή δίνουμε στην ΤΝ τα εργαλεία για να τα ξεπεράσει; Αυτός είναι ο κίνδυνος της τρέχουσας τροχιάς μας: χτίζουμε ολοένα και πιο ισχυρές τεχνολογίες ενώ αμελούμε να χτίσουμε ισάξια ισχυρή σοφία στους ανθρώπους που τις χρησιμοποιούν.
Οι περισσότεροι ενήλικες σήμερα σπάνια αμφιβάλλουν για ό,τι τους πει η ΤΝ — ειδικά όταν εκφράζεται με αυτοπεποίθηση. Δεν διδαχθήκαμε ποτέ το πώς. Αλλά αυτά τα παιδιά, μέσω ενός οπτικού παζλ και έμφυτης περιέργειας, αντιλήφθηκαν αυτό που πολλοί ενήλικες δεν μπορούν: ότι το να ακούγεσαι έξυπνος δεν είναι το ίδιο με το να είσαι έξυπνος.
Αυτό είναι το μάθημα στο οποίο πρέπει να εστιάσουμε, όχι μόνο σε σχολεία αλλά στην κοινωνία ολόκληρη. Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, η μεγαλύτερη μορφή άμυνας δεν είναι μια καλύτερη εφαρμογή ή ένας εξυπνότερος αλγόριθμος. Είναι ένα μυαλό που καταλαβαίνει πότε κάτι δεν μοιάζει σωστό. Αυτό είχαν αυτά τα παιδιά και αυτό είναι που κάθε γονέας, εκπαιδευτικός και νομοθέτης θα πρέπει να αγωνιστεί να προστατεύσει: την ικανότητα ενός παιδιού να σκέφτεται καθαρά, να αμφιβάλλει με αυτοπεποίθηση και να εμπιστεύεται τη δική του συλλογιστική — ακόμα κι αν η μηχανή λέει άλλα.
Επειδή ο πραγματικός κίνδυνος δεν είναι ότι η ΤΝ θα γίνει εξυπνότερη από εμάς. Είναι ότι θα σταματήσουμε να διδάσκουμε τα παιδιά μας πώς να είναι έξυπνα.
Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι απόψεις του συγγραφέα και δεν συμφωνούν απαραιτήτως με τις απόψεις της Epoch Times.
Η Κέυ Ρούμπατσεκ είναι βραβευμένη παραγωγός ταινιών, συγγραφέας, ομιλήτρια και πρώην παρουσιάστρια της εκπομπής «Life & Times» του NTD. Αφότου κρατήθηκε σε κινεζική φυλακή για υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αφιέρωσε την εργασία της στην αντιμετώπιση των κομμουνιστικών και σοσιαλιστικών καθεστώτων στις σύγχρονες, παγκόσμιες μορφές τους. Συνεργάζεται με την Epoch Times από το 2010.
Το Μουσείο Κοτσανά – Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας καλεί τους μικρούς του φίλους, από 6 έως 12 ετών, να περάσουν μία ολόκληρη νύχτα στo Μουσείo Κοτσανά στην Αθήνα και να νιώσουν αρχαίοι Έλληνες μέσα από πρωτότυπες δημιουργικές δράσεις που θα τους συναρπάσουν!
Το ταξίδι στους χώρους του Μουσείου θα ξεκινήσει το Σάββατο 19 Ιουλίου, στις 20.00, με την υποδοχή των παιδιών.
Από τις 20.30 και μετά οι μικροί επισκέπτες θα ξεναγηθούν στους χώρους του Μουσείου και στη συνέχεια θα κληθούν να γίνουν μικροί «χειρώνακτες», δημιουργώντας το δικό τους έργο, εμπνευσμένοι από όσα έχουν δει. Ο αυτοσχεδιασμός των μικρών μας φίλων θα συνδέεται με τη μουσική, την ποίηση, τα εικαστικά και τα παιχνίδια. Στη συνέχεια, θα ακολουθήσει δείπνο ανάμεσα στις εφευρέσεις των αρχαίων Ελλήνων.
Η βραδιά θα συνεχιστεί δυναμικά, καθώς το νυχτερινό μουσείο είναι χώρος μυστηρίου και ψυχαγωγίας εκτός από χώρος διάδρασης και μάθησης. Οι μικροί επισκέπτες θα κληθούν να εντοπίσουν τον χαμένο Τετράντα του Ιππάρχου, τον οποίο έκρυψε η γλαύκα της θεάς Αθηνάς. Ήρθε η ώρα οι μικροί μας φίλοι να γίνουν ντετέκτιβ και να λύσουν το μυστήριο του χαμένου αντικειμένου.
Έχοντας βρει τη λύση, οι μικροί ερευνητές θα μπορέσουν να «μετρήσουν τ’ άστρα» και να ανακαλύψουν αστερισμούς, μυθικούς ήρωες και θρυλικά όντα που μας «κοιτούν» από ψηλά κάθε νύχτα!
Αφού έχουν χορτάσει από περιπέτεια και διασκέδαση, θα ετοιμαστούν για να περάσουν τη νύχτα τους «στρωματσάδα» στους χώρους του Μουσείου. Οι μύθοι των αρχαίων Ελλήνων θα τους βοηθήσουν να αφεθούν μαγεμένοι στην αγκαλιά του Μορφέα και να δουν τα πιο θαυμαστά όνειρα.
Το επόμενο πρωί, στις 8:00 π.μ., το ευφυές ξυπνητήρι του Πλάτωνα θα σημάνει το εγερτήριο, καλημερίζοντας τους μικρούς μας φίλους! Αφού πάρουν το πρωινό τους, θα τους αποχαιρετήσουμε με δώρα-έκπληξη στις 09.00 π.μ.
Κάθε παιδί θα πρέπει να έχει μαζί του: άνετα ρούχα, υπνόσακο, παντόφλες, οδοντόκρεμα, οδοντόβουρτσα και φακό!
* * * * *
Ημερομηνία διεξαγωγής: Σάββατο 19 Ιουλίου
Ώρα άφιξης στο Μουσείο: 20:00
Ώρα αποχώρησης: 9:00 π.μ.
Ηλικίες: παιδιά 6-12 ετών
Ανώτατος αριθμός συμμετεχόντων: 12 άτομα
Κόστος: Eπικοινωνήστε μέσω της τοποθεσίας Kotsanas Museum of Ancient Greek Technology
Η Σαρλότ Μέισον συνόψιζε τη φιλοσοφία του εκπαιδευτικού της προγράμματος ως εξής: «Η εκπαίδευση είναι ατμόσφαιρα, πειθαρχία και ζωή» .
Αυτή η πρόταση έγινε το σύνθημα της Εθνικής Εκπαιδευτικής Ένωσης Γονέων (PNEU), της οργάνωσης που ίδρυσε η Μέισον το 1887 για να δοκιμάσει και να εφαρμόσει τις εκπαιδευτικές της αντιλήψεις.
Η ιδέα ότι η εκπαίδευση περιλαμβάνει πειθαρχία δεν προκαλεί έκπληξη στους περισσότερους αναγνώστες. Ωστόσο, το να θεωρούμε την εκπαίδευση ως «ατμόσφαιρα» ή «ζωή» ακούγεται κάπως μυστηριώδες. Ωστόσο, αυτό υποδηλώνει την ευρύτητα που χαρακτήριζε την προσέγγιση της Mέισον. Για εκείνη, μια αληθινή εκπαίδευση εκτεινόταν ώστε να περιλαμβάνει ολόκληρη τη συνάντηση ενός παιδιού με τον κόσμο, σαν ένα δέντρο που απλώνει τα κλαδιά του. Για να το πετύχει αυτό, η Mέισον πίστευε ότι οι ψυχές των παιδιών έπρεπε να αφυπνιστούν μέσα από μια συνάντηση με τη γνώση.
Ενώ οι σημερινές αντιλήψεις για την εκπαίδευση ορίζονται κυρίως από εικόνες από τάξεις, βιβλία ασκήσεων, σχολικά βιβλία και μέσους όρους — τα οποία αφορούν σε ένα σημαντικό αλλά συγκεκριμένο είδος μάθησης — οι ιδέες της Mέισον πηγαίνουν πέρα από τη ‘βιομηχανική’ εκπαίδευση, αγκαλιάζοντας την ανθρώπινη ανάπτυξη συνολικά — την πλήρη άνθηση της προσωπικότητας — πέρα από τις βαθμολογίες των τεστ και την επαγγελματική κατάρτιση.
Όπως έγραψε η Σίντυ Ράστον στο βιβλίο «A Charlotte Mason Primer»: «Η αληθινή εκπαίδευση λαμβάνει χώρα στην πραγματική ζωή. Όταν αρχίσουμε να βλέπουμε όλη τη ζωή ως μια ‘τάξη’, θα εξοπλίσουμε πραγματικά τα παιδιά μας ώστε να γίνουν αυτοδίδακτοι, δια βίου μαθητές, που απολαμβάνουν τη μάθηση».
Αυτό το άρθρο παρουσιάζει εν συντομία την εκπαιδευτική σκέψη της Mέισον, η οποία παραπέμπει σε παλαιότερες μορφές μάθησης, οι οποίες προχωρούν πέρα από την επαγγελματική κατάρτιση (χωρίς να την παραμελούν) στον ευρύτερο ορίζοντα τού τι σημαίνει να είσαι ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος.
Μια ζωή γεμάτη μάθηση
Η Μέισον γεννήθηκε το 1842 στο Μπάνγκορ της Αγγλίας. Οι γονείς της την εκπαίδευσαν, μοιραζόμενοι τα μαθήματα μεταξύ τους και ενσωματώνοντας εξωτερικά συμπληρωματικά μαθήματα. Όταν η Μέισον ήταν μόλις 16 ετών, πέθανε η μητέρα της. Τον επόμενο χρόνο, πέθανε ο πατέρας της. Στα 18 της, πήγε σε μία σχολή εκπαίδευσης δασκάλων στο Λονδίνο. Μετά την εκπαίδευσή της, εργάστηκε σε διάφορα σχολεία μέχρι που ανέλαβε θέση στο Κολέγιο Bishop Otter στο Τσίτσεστερ, όπου άρχισε να εκπαιδεύει άλλους δασκάλους.
Μέσα από την εμπειρία της ως δασκάλα και εκπαιδεύτρια δασκάλων, καθώς και μέσα από τα ταξίδια της στο εξωτερικό, η Μέισον ανέπτυξε την εκπαιδευτική φιλοσοφία και τις μεθόδους για τις οποίες είναι πλέον γνωστή.
Άρχισε να δίνει διαλέξεις για την εκπαίδευση και μερικές από αυτές τις διαλέξεις μεταφέρθηκαν σε μορφή βιβλίου. Όλα αυτά οδήγησαν στη σύσταση της Ένωσης Γονέων και Κηδεμόνων (και αργότερα στην Εθνική Ένωση Γονέων και Κηδεμόνων), η οποία εξέδωσε σε δική της έκδοση την Επιθεώρηση Γονέων και Κηδεμόνων.
Τελικά, η Μέισον ίδρυσε ένα κολέγιο εκπαίδευσης δασκάλων στο Σπρίνγκφηλντ, του Άμπλσαϊντ. Μέσα από τους πολλούς τόμους γραπτών της, το PNEU και το σχολείο Άμπλσαϊντ, η Μέισον κατάφερε να δημιουργήσει ένα ισχυρό σύνολο παιδαγωγικού έργου και επιρροής πριν από τον θάνατό της το 1923.
Βασικά χαρακτηριστικά της Σχολής Σαρλότ Μέισον
Στην καρδιά της μεθόδου της Mέισον βρίσκεται η πεποίθηση ότι «τα παιδιά γεννιούνται ως άτομα». Ως εκ τούτου, προορίζονται να συνάψουν σχέσεις που τα διαμορφώνουν ουσιαστικά. Αυτή η κατανόηση παρέχει το πλαίσιο για την προσέγγιση της Mέισον, την οποία το Ινστιτούτο Charlotte Mason ονομάζει «Σχεσιακή Εκπαίδευση». Στο «Ένα δοκίμιο προς μια φιλοσοφία της εκπαίδευσης», η Mέισον γράφει:
«Η εκπαίδευση είναι η επιστήμη των σχέσεων· δηλαδή, ένα παιδί έχει φυσικές σχέσεις με έναν τεράστιο αριθμό πραγμάτων και σκέψεων: έτσι το εκπαιδεύουμε με σωματικές ασκήσεις, γνώσεις της φύσης, χειροτεχνίες, επιστήμη και τέχνη, καθώς και με πολλά ζωντανά βιβλία, γιατί γνωρίζουμε ότι η δουλειά μας δεν είναι να το διδάξουμε τα πάντα για οτιδήποτε, αλλά να το βοηθήσουμε να πραγματοποιήσει όσο το δυνατόν περισσότερο — ‘αυτές τις πρωτότοκες συγγένειες/ που συνταιριάζουν τη νέα μας ύπαρξη στα υπάρχοντα πράγματα’.»
Η Μέισον ανέλυσε τη σχέση ενός μαθητή με τέσσερις τομείς: τη σχέση με τον εαυτό του, τη σχέση με τους άλλους ανθρώπους, τη σχέση με το σύμπαν και τη σχέση με τον Θεό.
Η σχέση με τον εαυτό αναπτύσσεται μέσω της αυτογνωσίας, του αυτοσεβασμού και της ηθικής διαμόρφωσης. Οι σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους αναπτύσσονται μέσω της σύνδεσης με άλλους σε διαχρονικό και χωρικό επίπεδο, όπως μέσω της μελέτης της ιστορίας ή της γεωγραφίας, ενώ η σχέση του μαθητή με το σύμπαν ενισχύεται μέσω της άμεσης επαφής με τη φύση, η οποία πηγάζει από την εξερεύνηση και την αναγνώριση της χλωρίδας και της πανίδας στη γειτονιά του. Τέλος, η σχέση του μαθητή με τον Θεό αναπτύσσεται μέσω της βιβλικής μελέτης και της επίγνωσης ότι ο Θεός είναι η πηγή κάθε αλήθειας.
Η κατανόηση της Μέισον για τις διάφορες σχέσεις ενός παιδιού με τον κόσμο την οδήγησε στη δημιουργία ενός ισορροπημένου προγράμματος σπουδών. Με τα δικά της λόγια, «θέλουμε μια εκπαίδευση που θα θρέφει το μυαλό χωρίς να παραμελεί ούτε τη σωματική ούτε την επαγγελματική εκπαίδευση».
Ο μαθητής σε ένα σχολείο της Σάρλοτ Μέισον λαμβάνει μια υγιή δόση τόσο θεωρητικής όσο και βιωματικής μάθησης. Ένα εκπαιδευτικό μοντέλο που παραμελεί οποιαδήποτε από αυτές τις πτυχές – την εκπαίδευση του σώματος ή του νου – είναι ελλιπές. Η Μέισον καταλάβαινε ότι η υγιής ανάπτυξη του νου και του σώματος εξαρτώνται η μία από την άλλη.
Το Ινστιτούτο Charlotte Mason (CMI) περιγράφει την ισορροπημένη προσέγγιση της μεθόδου ως εξής: «Οι συναντήσεις με τον γραπτό λόγο και τον φυσικό κόσμο δημιουργούν ένα ισορροπημένο και ζωντανό πρόγραμμα σπουδών που είναι αρκετά εκτεταμένο για να διευρύνει και να ενθουσιάσει τους μαθητές, που μπορεί φυσικά να έλκονται περισσότερο προς το ένα ή το άλλο, αλλά αξίζουν και τα δύο».
Πράγματι, η Μέισον πίστευε ότι τα παιδιά άξιζαν να εκτίθενται σε μια μεγάλη ποικιλία από τις καλύτερες ιδέες, τέχνες και εμπειρίες. Όπως το έθεσε στο βιβλίο της «Σχολική Εκπαίδευση», «το οφείλουμε [στα παιδιά] να ξεκινήσουμε έναν τεράστιο αριθμό ενδιαφερόντων». Ωστόσο, ο στόχος της προσέγγισης δεν είναι μόνο η ποσότητα, αλλά και η ποιότητα. Η Μέισον συχνά συνέκρινε την εκπαίδευση με μια πνευματική «γιορτή» – αλλά μία γιορτή υγιεινών πνευματικών τροφών που θα καλλιεργούσαν το μυαλό και την καρδιά ενός παιδιού. Η Ράστον εξηγεί:
«Η Σάρλοτ Μέισον πίστευε ότι τα μυαλά των παιδιών πρέπει να τρέφονται με την καλύτερη πνευματική τροφή – τον Λόγο του Θεού, τη σπουδαία λογοτεχνία, τις καλές τέχνες, την όμορφη μουσική, την πραγματική, ζωντανή ιστορία και την άμεση επαφή με τη δημιουργία του Θεού! Δίδασκε ότι τα παιδιά χρειάζονται άμεση, πραγματική επαφή με αυτές τις πραγματικές, ζωντανές ιδέες.»
Σύμφωνα με τη Mέισον, τα παιδιά ωριμάζουν διανοητικά τρεφόμενα με εμπνευσμένες ιδέες. Ο στόχος δεν είναι να γεμίσουν το μυαλό με γεγονότα, αλλά να το πυροδοτήσουν με έννοιες που δίνουν στα γεγονότα νόημα και πλαίσιο. Οι εκπαιδευτικοί κατευθύνουν τους μαθητές προς τα καλύτερα βιβλία για κάθε θέμα – δίνοντας έμφαση στην αφηγηματική και λογοτεχνική ποιότητα – και δείχνουν στον μαθητή πώς να κατανοεί, να αλληλεπιδρά και να ανταποκρίνεται σε αυτά τα έργα μόνος του. Το μοντέλο κινείται προς την «αυτομόρφωση» παρέχοντας στους μαθητές τα εργαλεία που χρειάζονται για να βρίσκουν και να επεξεργάζονται πληροφορίες ανεξάρτητα.
Εφαρμογή στην πράξη
Το μοντέλο της Μέισον παρουσιάζει κάποια ευελιξία. Ωστόσο, ορισμένες βασικές, συγκεκριμένες πρακτικές περιγράφονται στο υλικό του CMI και στο εγχειρίδιο της Ράστον για τη μέθοδο. Μερικές από αυτές είναι οι εξής:
Σύντομα μαθήματα, με ποικιλία
Για τους μικρότερους μαθητές, τα μαθήματα καλύτερα να μην υπερβαίνουν τα 20 λεπτά. Τα μαθήματα για τους μεγαλύτερους μαθητές μπορεί να διαρκούν 45 λεπτά. Τα μαθήματα ποικίλλουν από τη μία περίπτωση στην άλλη για να διατηρούν την προσοχή και το ενδιαφέρον. Η Μέισον πίστευε ότι το μυαλό, όπως και το σώμα, χρειάζεται μια ποικιλία ‘τροφών’ για να είναι υγιές και ισορροπημένο.
Έμφαση στα «ζωντανά βιβλία»
Το CMI συνιστά βιβλία «γραμμένα από ειδικούς που είναι παθιασμένοι με τα αντικείμενά τους, με προσεκτικά επιλεγμένη γλώσσα, εμπνευσμένες ιδέες και πολλές φορές σε αφηγηματική μορφή». Συχνά, τα μαθήματα μεταδίδονται με λογοτεχνική και αφηγηματική μορφή, την οποία η Mέισον θεωρούσε ως τον πιο φυσικό τρόπο για τα παιδιά να επεξεργάζονται τις πληροφορίες.
Δομημένος και μη δομημένος χρόνος
Για να είναι ισορροπημένη η εκπαίδευση χρειάζονται και τα δύο είδη χρόνου. Η Μέισον όρισε το βασικό πρόγραμμα της ημέρας ως εξής: «Όλη η πνευματική εργασία γίνεται κατά τις ώρες του πρωινού σχολείου και τα απογεύματα αφιερώνονται σε σπουδές φύσης, σχέδιο, χειροτεχνίες κλπ. Παρά τους περιορισμούς αυτούς, τα παιδιά παράγουν μια εκπληκτική ποσότητα καλής πνευματικής εργασίας. Δεν απαιτούνται εργασίες για το σπίτι».
Μάθηση μέσω της μεγάλης Λογοτεχνίας
Οι μαθητές μαθαίνουν να γράφουν μέσω αφήγησης (επανάληψη όσων έχουν διαβάσει), υπαγόρευσης (καταγραφής όσων τους διαβάζονται) και μεταγραφής (αντιγραφής απευθείας από σπουδαία βιβλία). Τα επίσημα μαθήματα γραμματικής δεν διδάσκονται στις μικρές ηλικίες. Η τέχνη της γραφής ξεκινά μέσα από τη μίμηση, σύμφωνα με τη Mέισον.
Μαθήματα προσαρμοσμένα στο γεωγραφικό και πολιτισμικό πλαίσιο
Η γνώση των παιδιών για τον κόσμο ξεκινά από το σπίτι και ακτινοβολεί προς τα έξω, και αυτό αντικατοπτρίζεται στο μοντέλο της Mέισον. Έτσι, η μέθοδος προωθεί την «τοπική μάθηση». Τα παιδιά μαθαίνουν πρώτα για το δικό τους βιοσύστημα, για παράδειγμα, πριν μάθουν για τα ξένα. Μαθαίνουν την τοπική ιστορία πριν εξερευνήσουν την παγκόσμια ιστορία και άλλους πολιτισμούς.
Αφυπνίζοντας την καρδιά του μαθητή
Η Μέισον είχε πολλές εξαιρετικές ιδέες για μια εκπαίδευση πραγματικά «φιλελεύθερη» — μια εκπαίδευση που απελευθερώνει τους μαθητές ώστε να γίνουν η καλύτερη εκδοχή του εαυτού τους. Οι μέθοδοί της εφαρμόζονται σε μαθητές που κάνουν κατ’ οίκον εκπαίδευση, σε μικροσχολεία, ακόμη και σε πιο καινοτόμα δημόσια ή ιδιωτικά σχολεία. Επιπλέον, μπορούν να ενσωματωθούν σε άλλα εκπαιδευτικά μοντέλα, όπως το κλασικό μοντέλο ή τον ποιητικό τρόπο μάθησης που ανέπτυξε ο Τζον Σίνιορ και οι συνάδελφοί του.
Η Μέισον κατάλαβε σωστά ότι ο τελικός στόχος της εκπαίδευσης ήταν περισσότερο ποιοτικός παρά ποσοτικός. Δεν πρόκειται για τη συσσώρευση μεμονωμένων ψηγμάτων γνώσης στο κεφάλι του μαθητή. Πρόκειται για την αφύπνιση της καρδιάς του μαθητή. Ή, για να παραφράσω ευθέως τη Μέισον:
«Το ερώτημα δεν είναι πόσα γνωρίζει ο νέος, όταν τελειώσει την εκπαίδευσή του, αλλά πόσο τον νοιάζει – και για πόσα πράγματα νοιάζεται – στην πραγματικότητα, πόσο μεγάλος είναι ο χώρος στον οποίο πατάει τα πόδια του – και, επομένως, πόσο γεμάτη είναι η ζωή που έχει μπροστά του.»
Η πολύωρη χρήση υπολογιστή και άλλων συσκευών με οθόνη από ανήλικους μπορεί να αποτελεί τόσο αιτία βλάβης όσο και σύμπτωμα ενός υποκείμενου προβλήματος. Μια νέα έρευνα σε περισσότερα από 300.000 παιδιά παγκοσμίως διαπίστωσε ότι η υπερβολική χρήση συσκευών λειτουργεί συχνά και ως καταφύγιο όταν τα παιδιά βιώνουν άγχος, κατάθλιψη ή κοινωνικές δυσκολίες, που δεν μπορούν ακόμη να εκφράσουν.
«Είναι σαν την κατανάλωση εύκολου [αλλά ανθυγιεινού] φαγητού, αλλά με συσκευές», δήλωσε στην εφημερίδα The Epoch Times ο Μάικλ Νότελ, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ και ένας εκ των συγγραφέων της έρευνας. Ο φαύλος κύκλος επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου.
Μία βλαβερή σχέση
Η νέα έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο Psychological Bulletin, ανέλυσε 117 διαχρονικές μελέτες, παρακολουθώντας παιδιά ηλικίας 10 ετών για μεγάλο χρονικό διάστημα, με τουλάχιστον έξι μήνες μεταξύ κάθε εξέτασης. Τελικά διαπιστώθηκε ότι και ο χρόνος μπροστά σε οθόνες οδήγησε σε κοινωνικο-συναισθηματικά προβλήματα, αλλά και τα κοινωνικο-συναισθηματικά προβλήματα οδήγησαν σε αυξημένο χρόνο μπροστά σε οθόνες.
Οι κοινωνικο-συναισθηματικές συμπεριφορές περιελάμβαναν εξωτερίκευση επιθετικότητας και υπερκινητικότητας ή εσωτερικές μάχες, όπως άγχος ή κατάθλιψη.
Η παρατεταμένη χρήση οθόνης εκτοπίζει βασικές προστατευτικές συμπεριφορές όπως ο ύπνος, η άσκηση και η άμεση αλληλεπίδραση, δραστηριότητες που βοηθούν τα παιδιά να ρυθμίζουν τα συναισθήματά τους, να αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες, μειώνοντας τον κίνδυνο ανάπτυξης ψυχικών διαταραχών, δήλωσε στην Epoch Times η Ρομπέρτα Πίρες Βασκονσέλος, συγγραφέας της έρευνας και λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας, στη Σχολή Επιστημών Υγείας.
Τα παιδιά που ήδη δυσκολεύονται μπορεί να χρησιμοποιήσουν τις οθόνες σαν καταφύγιο, διογκώνοντας το πρόβλημα μέχρι το σημείο της κατάθλιψης και του άγχους.
Ο Τομ Κέρστιγκ, ψυχοθεραπευτής, οικογενειακός σύμβουλος και συγγραφέας του «Raising Healthy Teenagers», δήλωσε στην Epoch Times ότι έχει παρατηρήσει αύξηση της επιθετικότητας και της ανυπακοής σε παιδιά τα τελευταία χρόνια. Σημείωσε ότι πολλές από τις εφαρμογές και τα παιχνίδια που χρησιμοποιούν τα παιδιά «έχουν σχεδιαστεί για να στοχεύουν το τμήμα του εγκεφάλου που αναζητά την ευχαρίστηση και παράγει ντοπαμίνη», χημική ουσία που προκαλεί ευεξία και συνδέεται με όλες τις μορφές εθισμού.
«Τελικά, τα παιδιά δέχονται μία συνεχή διέγερση της ντοπαμίνης μέσω των συσκευών τους. Όταν αφαιρείται η συσκευή, καταρρέουν και αποσύρονται, κάτι που συνήθως εκδηλώνεται ως θυμός και επιθετικότητα», εξηγεί ο Κέρστιγκ.
Τα ευρήματα επιβεβαίωσαν επίσης ότι οι τρέχουσες συστάσεις για τον χρόνο χρήσης οθόνης βοήθησαν. Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής αποθαρρύνει τη χρήση οθόνης σε παιδιά κάτω των δύο ετών και συνιστά τον περιορισμό της χρήσης της οθόνης σε μία ώρα την ημέρα για παιδιά ηλικίας 2-5 ετών. Τα παιδιά που παρέμειναν εντός των ορίων γενικά τα πήγαν καλύτερα, ενώ εκείνα που ξεπέρασαν τα όρια είδαν τους κινδύνους να αυξάνονται.
«Δεν ήταν απότομο», είπε ο Νότελ. «Ένα παιδί που παρακολουθεί [μια οθόνη] τρεις ώρες αντί για δύο δεν είναι καταδικασμένο. Αλλά όσο περισσότερο ξέφευγαν τόσο χειρότερα γίνονταν τα αποτελέσματα». Οι ισχυρότερες ανεπιθύμητες ενέργειες ήταν μεταξύ των παιδιών που χρησιμοποιούν οθόνες για τέσσερις ή περισσότερες ώρες την ημέρα.
Η βλάβη μπορεί να μην εμφανίζεται αμέσως, αλλά τείνει να συσσωρεύεται. «Η υπερβολική [χρήση] προκαλεί βλάβη που συσσωρεύεται με την πάροδο του χρόνου».
Παράγοντες τρωτότητας
Τα κορίτσια είναι γενικά πιο ευάλωτα στην ανάπτυξη συναισθηματικών διαταραχών από την υπερβολική χρήση οθόνης, ενώ τα αγόρια είναι πιο πιθανό να αυξήσουν τη χρήση συσκευών όταν αντιμετωπίζουν κοινωνικοσυναισθηματικές προκλήσεις, σύμφωνα με την έρευνα.
Τα μεγαλύτερα παιδιά εμφάνισαν ισχυρότερες αρνητικές επιπτώσεις, εν μέρει λόγω της λιγότερης εποπτείας και της πρόσβασης σε πιο ενήλικο περιεχόμενο. «Ένα πεντάχρονο μπορεί να έχει 60% χρόνο μπροστά σε οθόνη υπό επίβλεψη, αλλά τα οκτάχρονα συχνά χρησιμοποιούν οθόνες μόνα τους», δήλωσε ο Νότελ.
Όταν τα παιδιά είναι ακόμη σε νηπιακή ηλικία, η συμπεριφορά τους συχνά αντιμετωπίζεται με μεγαλύτερη επιείκεια. Τα ξεσπάσματα θυμού ή η μικρή διάρκεια προσοχής μπορεί να θεωρηθούν ως τυπικά αναπτυξιακά στάδια που οι γονείς ή οι φροντιστές ίσως παραβλέψουν, θεωρώντας ότι το παιδί είναι ακόμα μικρό για να μπορεί να έχει αυτοέλεγχο. Ωστόσο, αργότερα, οι απαιτήσεις αυξάνονται και στο σχολείο οι εκπαιδευτικοί έχουν υψηλότερες προσδοκίες από τα παιδιά όσον αφορά τη συμπεριφορά τους.
Είδος χρήσης
Τα παιχνίδια ενέχουν τους υψηλότερους κινδύνους, ειδικά τα διαδικτυακά παιχνίδια με πολλούς παίκτες. «Τα παιδιά που παίζουν παιχνίδια είναι πολύ πιο πιθανό να αναπτύξουν προβλήματα από τα παιδιά που χρησιμοποιούν οθόνες για άλλα πράγματα», δηλώνει ο Νότελ. «Και τα παιδιά που δυσκολεύονται συναισθηματικά είναι επίσης πιο πιθανό να στραφούν στα παιχνίδια.»
Τα μικρότερα παιδιά εξακολουθούν να αναπτύσσουν δεξιότητες συναισθηματικής αυτορρύθμισης και διαχείρισης χρόνου και μπορεί να μην είναι σε θέση να αντισταθούν στην εθιστική φύση αυτών των παιχνιδιών.
Η Βασκονσέλος σημείωσε επίσης ότι τα παιχνίδια μπορεί να απευθύνονται άμεσα στις ψυχολογικές ανάγκες των συναισθηματικά ευάλωτων παιδιών, λέγοντας ότι μπορεί να «έλκονται από τα βιντεοπαιχνίδια επειδή προσφέρουν μια αίσθηση του ανήκειν ή ικανότητας που δεν βρίσκουν αλλού».
Μετατρέποντας τη χρήση σε διδακτική και ωφέλιμη εμπειρία
Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται οι οθόνες έχει εξίσου μεγάλη σημασία με το πόσο χρησιμοποιούνται.
«Το να παίζουμε ή να παρακολουθούμε κάτι μαζί έχει μεγάλη διαφορά. Είναι σαν τη διαφορά μεταξύ τού να τρώμε μόνοι μας σε σχέση με το να τρώμε μαζί με την οικογένειά μας. Ίδιο φαγητό, διαφορετική εμπειρία», είπε ο Νότελ.
Όταν οι γονείς είναι παρόντες, βοηθούν τα παιδιά να επεξεργαστούν αυτό που βλέπουν και αποτελούν πρότυπο υγιούς συμπεριφοράς. Η Βασκονσέλος τόνισε ότι αυτές οι κοινές στιγμές μπορούν επίσης να γίνουν ευκαιρίες σύνδεσης, εκτός από ευκαιρία για να διδάξουμε τη συναισθηματική αυτορρύθμιση, την κριτική σκέψη και τον τρόπο διαχείρισης της διαδικτυακής δυναμικής.
«Το πιο σημαντικό είναι ότι μετατρέπει τον χρόνο μπροστά σε μια οθόνη σε μια κοινή, υποστηρικτική εμπειρία, αντί για κάτι στο οποίο τα παιδιά στρέφονται μόνα τους — ειδικά όταν αισθάνονται συναισθηματικά ευάλωτα», είπε.
Προειδοποιητικά σημάδια
«Εάν το παιδί σας τείνει να αυξάνει τον χρόνο που περνά μπροστά σε μια οθόνη, ελέγξτε αν είναι καλά συναισθηματικά. Η έντονη χρήση οθόνης μπορεί να είναι ένας τρόπος να πει ‘δυσκολεύομαι’», επισημαίνει ο Νότελ.
Ορισμένες συμπεριφορές — όπως η ανικανότητα να κάθεται ακίνητο ή οι καυγάδες με τα αδέρφια του — είναι εύκολο να εντοπιστούν. Εντούτοις, συμβουλεύει τους γονείς να έχουν τον νου τους και για πιο διακριτικά προειδοποιητικά σημάδια, όπως άγχος ή συναισθήματα ανεπάρκειας. «Τα ‘ήσυχα’ προβλήματα μπορεί να είναι εξίσου ανησυχητικά.»
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν η οθόνη έχει μετατοπιστεί από την ψυχαγωγία στην αποφυγή, όταν δηλαδή αντικαθιστούν άλλες δραστηριότητες όπως μία αθλητική προπόνηση ή μια σχολική ή κοινωνική εκδήλωση.
Εάν ένα παιδί χρησιμοποιεί οθόνες για να αντιμετωπίσει το άγχος, η μείωση χρόνου μπορεί να μην αρκεί ως μέτρο — θα μπορούσε ακόμη και να γυρίσει μπούμερανγκ — καθώς δεν αντιμετωπίζει το βασικό πρόβλημα.
«Είναι σαν να αντιμετωπίζεις τον πυρετό χωρίς να εντοπίζεις την αιτία της λοίμωξης. Αν ένα παιδί χάσει το εργαλείο αντιμετώπισής του αλλά δεν λάβει συναισθηματική υποστήριξη, μπορεί να νιώσει ακόμη πιο χαμένο ή καταβεβλημένο. Αυτό μπορεί στην πραγματικότητα να επιδεινώσει συμπτώματα όπως το άγχος, την υπερκινητικότητα ή τη χαμηλή αυτοεκτίμηση», εξηγεί η Βασκονσέλος.
Πρόσθεσε ότι όταν τα παιδιά ξεχνιούνται μπροστά σε μια οθόνη, τις περισσότερες φορές αυτό που χρειάζονται περισσότερο είναι συναισθηματική υποστήριξη. Απαιτείται από τους γονείς να βοηθήσουν τα παιδιά να αναγνωρίσουν, να επεξεργαστούν και να κατανοήσουν τα συναισθήματά τους, και να τα καθοδηγήσουν [τα παιδιά] προς πιο υγιείς στρατηγικές αντιμετώπισης.
Οι στρατηγικές μπορεί να είναι τόσο απλές όσο το να παραμένουν με τα συναισθήματά τους [χωρίς να προσπαθούν να τα αποφύγουν], να παίρνουν βαθιές ανάσες ή να ασκούνται.
Καλές πρακτικές για τον χρόνο στην οθόνη
Ο απλός περιορισμός του χρόνου μπροστά στην οθόνη δεν είναι αρκετός, λένε οι συγγραφείς.
«Οι τρέχουσες οδηγίες είναι σαν να λένε στους γονείς να ‘περιορίζουν το φαγητό’ χωρίς να εξηγούν ότι τα πατατάκια διαφέρουν από τα καρότα», επισημαίνει ο Νότελ.
«Η οδηγία θα πρέπει να δίνει έμφαση στη σημασία της ποιότητας του περιεχομένου και του κοινωνικού περιβάλλοντος που περιβάλλει τη χρήση της οθόνης», τονίζει η Βασκονσέλος.
Ο Νότελ συνιστά ένα πιο λεπτομερές πλαίσιο:
Πράσινο: Εκπαιδευτικές εκπομπές ή κοινή παρακολούθηση με τους γονείς
Κίτρινο: Γενικά τηλεόραση ή ταινίες
Κόκκινο: Παιχνίδια και μέσα κοινωνικής δικτύωσης
Το πράσινο αφορά χρόνο μπροστά στην οθόνη, στον οποίο τα παιδιά «θα μπορούσαν σχεδόν να έχουν απεριόριστη πρόσβαση, όπως το FaceTime με τη γιαγιά και τη χρήση εφαρμογών που διδάσκουν απευθείας φωνητική», εξήγησε. Το κίτρινο περιλαμβάνει αυτά που μπορούν γίνονται λίγο κάθε μέρα.
Ο Νότελ παρομοιάζει τη κόκκινη χρήση της οθόνης με τα κεράσματα: «πράγματα που μπορεί να παρέχετε μόνο μία ή δύο φορές την εβδομάδα ή σε ειδικές περιστάσεις». Για παιδιά κάτω των δέκα ετών, τα βιντεοπαιχνίδια θα πρέπει να είναι σαν το παγωτό — εντάξει πού και πού, αλλά όχι κάθε βράδυ.
Οι γονείς θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα σε περιεχόμενο υψηλής ποιότητας που υποστηρίζει την υγιή ανάπτυξη. Παραδείγματα που έδωσε η Βασκονσέλος για περιεχόμενο υψηλής ποιότητας που υποστηρίζει την ανάπτυξη περιλαμβάνουν εκπαιδευτικές εκπομπές που δείχνουν στα παιδιά πώς να ρυθμίζουν τα συναισθήματά τους, εφαρμογές που ανταμείβουν την ομαδική εργασία και τη στρατηγική, και δημιουργικές εφαρμογές όπως αυτές που σας επιτρέπουν να σχεδιάζετε ή να δημιουργείτε μουσική.
Ωστόσο, η ψηφιακή αλληλεπίδραση δεν υποκαθιστά την πραγματική σύνδεση, είπε. Οι άμεσες, προσωπικές σχέσεις παραμένουν απαραίτητες.
«Οι κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες δεν είναι έμφυτες — αναπτύσσονται», σημειώνει ο Κέρστιγκ, τονίζοντας ότι τα παιδιά αναπτύσσουν αυτές τις δεξιότητες μέσω πραγματικών αλληλεπιδράσεων. «Το φυσικό περιβάλλον ενός παιδιού είναι η παιδική χαρά — να βρίσκεται έξω με άλλα παιδιά, να του παίρνουν την μπάλα. Έτσι μαθαίνουν να διαχειρίζονται τις αντιξοότητες και να αναπτύσσουν συναισθηματική νοημοσύνη.»
Ο στόχος δεν είναι να εξαλειφθούν οι οθόνες, αλλά να χρησιμοποιούνται στοχευμένα, διασφαλίζοντας ότι τα παιδιά έχουν τη συναισθηματική υποστήριξη και τις εμπειρίες του πραγματικού κόσμου που χρειάζονται για να αναπτυχθούν σωστά και ολόπλευρα.
Σε πρόσφατο ταξίδι μου, είδα με έκπληξη ότι σχεδόν κάθε παιδί στο αεροδρόμιο ή στο αεροπλάνο ήταν απορροφημένο από τη μαγευτική οθόνη ενός iPad. Αν και κατανοώ τη δυσκολία τού να ταξιδεύει κανείς με μικρά παιδιά και να τα απασχολεί κατά τη διάρκεια των μακρών στάσεων, αναρωτιέμαι ποιες μεγαλύτερες, μακροπρόθεσμες δυσκολίες μπορεί να δημιουργούμε στα παιδιά μας εξοικειώνοντάς τα κατ’ αυτόν τον τρόπο με την καταφυγή σε μια οθόνη.
Έρευνες έχουν δείξει ότι ο αυξημένος χρόνος μπροστά σε μια οθόνη παρεμβαίνει στην ανάπτυξη των παιδιών. Με τη χρήση της σχετίζονται αρκετές διαταραχές, όπως καθυστερημένη γλωσσική ανάπτυξη, βραδεία κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη, κακές ακαδημαϊκές επιδόσεις, αυξημένη πιθανότητα παχυσαρκίας, προβλήματα ύπνου, κατάθλιψη και άγχος. Αυτές οι προοπτικές πρέπει να ωθήσουν τους γονείς να το σκεφτούν σοβαρά προτού επιτρέψουν τα παιδιά τους να μάθουν να περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους μπροστά σε μια οθόνη.
Παρόλα αυτά, είναι γεγονός ότι οι γονείς χρειάζονται μερικές φορές ένα διάλειμμα και δεν μπορούν πάντα να συμμετέχουν σε κοινές δραστηριότητες με τα παιδιά τους για να τα κρατάνε απασχολημένα. Ωστόσο, υπάρχουν αρκετοί τρόποι για να είναι τα μικρά παιδιά ήρεμα και ικανοποιημένα που δεν απαιτούν μεγάλη γονική συμβολή.
Αφήστε τα να βραχούν λίγο
Η μαγεία του παιχνιδιού με το νερό πάντα σαγηνεύει τα νήπια, κρατώντας την προσοχή τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Για παράδειγμα, η δίχρονη κόρη μου απολαμβάνει να «πλένει τα πιάτα». Ανοίγουμε τη βρύση της κουζίνας, έτσι ώστε το νερό να τρέχει λίγο, και της δίνουμε μερικά πλαστικά κύπελλα να γεμίζει, να αδειάζει και να ξαναγεμίζει. Παραμένει συγκεντρωμένη σε αυτή την εργασία για μισή ώρα, ίσως και περισσότερο.
Η μπανιέρα συν μερικά παιχνίδια μπάνιου αποτελεί μια ακόμη πιο γοητευτική επαφή με το νερό, αλλά αν υπάρχει σημαντική ποσότητα νερού στην μπανιέρα, χρειάζεται γονική επίβλεψη στις μικρές ηλικίες.
Ακουστικά βιβλία και podcast
Τα παιδιά δεν χρειάζεται να δουν μια ιστορία για να την απολαύσουν. Η ακρόαση ενός παιδικού podcast ή ενός ακουστικού βιβλίου προσφέρει πολλά από τα οφέλη μιας ταινίας ή μιας τηλεοπτικής εκπομπής χωρίς τα μειονεκτήματα. Τα παιδιά μπορούν να απορροφηθούν ακούγοντας μια ιστορία ή μια ενημερωτική εκπομπή χωρίς να έχουν τα μάτια τους κολλημένα σε μια οθόνη. Παράλληλα, ασκείται η φαντασία τους για να ζωντανέψει το περιεχόμενο με έναν τρόπο που δεν συμβαίνει όταν παρακολουθούν κάτι στην τηλεόραση ή στο tablet.
Ορισμένες εταιρείες έχουν αναπτύξει συσκευές ήχου φιλικές προς τα παιδιά, χωρίς οθόνη, όπως η συσκευή αναπαραγωγής Yoto. Τοποθετώντας μικρές κάρτες στη συσκευή αναπαραγωγής Yoto, τα παιδιά μπορούν να έχουν πρόσβαση σε ακουστικά βιβλία, μουσική, ραδιόφωνο και podcasts που έχουν φτιαχτεί για μικρούς ακροατές.
Φανταστικές χώρες και γενναίοι ήρωες ζωντανεύουν στο μυαλό ενός παιδιού, όταν ακούει περιπέτειες, ενώ παράλληλα μπορεί να ζωγραφίζει, να κάνει κούνια κλπ. (Krakenimages.com/Shutterstock)
Σπιτικό ξεφάντωμα
Στη σύζυγό μου αρέσει να μου διηγείται για τα συχνά ‘σπιτικά πάρτυ’ που έκαναν στο σπίτι της όταν ήταν μικρή. Όταν ο πατέρας της έβγαινε έξω για να αρμέξει τις αγελάδες το βράδυ, η μητέρα της έβαζε μουσική και μαζί με τα τέσσερα κοριτσάκια της χόρευαν για όλο το βράδυ – με σκούπες, χάρακες και ό,τι άλλο υπήρχε πρόχειρο για παρτενέρ. Συνεχίζουμε την οικογενειακή παράδοση στο σπίτι μας, και είναι κάτι που η κόρη μας λατρεύει.
Τα περισσότερα νήπια ενστικτωδώς απολαμβάνουν το χορό, που είναι μια ανθρώπινη παράδοση χιλιετιών. Οι άνθρωποι χορεύουν μαζί από την εποχή του λίθου. Ο χορός έχει πολλά οφέλη τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες, συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης της ισορροπίας και της δύναμης, της εκτόνωσης του στρες και της θλίψης και της βελτίωσης της καρδιαγγειακής υγείας. Είναι μια εξαιρετική δραστηριότητα για μια ομάδα παιδιών που μπορούν έτσι να διασκεδάσουν όλα μαζί, εκτονώνοντας την ενέργειά τους με δημιουργικό και μη καταστροφικό τρόπο.
Τα αγαπημένα αυτοκόλλητα
Μέσω του συνδυασμού ελκυστικών εικόνων και κινητικής εμπλοκής, τα βιβλία με αυτοκόλλητα μπορούν να καθηλώσουν τα νήπια. Από δεινόσαυρους μέχρι κέικ, υπάρχουν συλλογές αυτοκόλλητων για σχεδόν κάθε θέμα που μπορεί να προσελκύσει ένα παιδί. Όπως συμβαίνει με τα περισσότερα από τα αντικείμενα αυτής της λίστας, η αποτελεσματικότητα της ψυχαγωγίας εξαρτάται από το πόσο συχνά χρησιμοποιείται. Αν τα αυτοκόλλητα επιτρέπονται μόνο ορισμένες ημέρες την εβδομάδα, τότε κάθε η ευχαρίστηση, η απόλαυση και η συγκέντρωση του παιδιού θα είναι μεγαλύτερη.
Η ορχήστρα της κουζίνας
Τα παιδιά πρέπει να έχουν κάποιον εσωτερικό μαγνήτη που τα τραβάει στις κατσαρόλες και τα τηγάνια. Μερικές φορές, κάνουν επιδρομή στα ντουλάπια της κουζίνας πριν ακόμα περπατήσουν. Η λάμψη των κατσαρολικών και των τηγανιών, και οι δυνατοί ήχοι τους τα κάνουν ακαταμάχητα. Εξετάστε το ενδεχόμενο να απλοποιήσετε τη διαδικασία για το παιδί σας, βγάζοντας μόνοι σας τις προμήθειες της κουζίνας και στήνοντας στο νήπιό σας ένα ή δύο τηγάνια και ένα κουτάλι. Βέβαια, αυτή η δραστηριότητα ενδείκνυται μόνο όταν δεν είναι ώρα κοινής ησυχίας και όταν και εσείς δεν έχετε ανάγκη για ησυχία.
Βάλτε τα να δώσουν ένα χεράκι
Η επιθυμία ενός γονέα να κάνει τη δουλειά του δεν χρειάζεται πάντα να έρχεται σε σύγκρουση με την επιθυμία του παιδιού για διασκέδαση. Πολλά παιδιά – ακόμη και τα πολύ μικρά – απολαμβάνουν να μιμούνται τους ενήλικες και να κάνουν «πραγματική δουλειά». Εξετάστε το ενδεχόμενο να δώσετε στο παιδί σας μια κατάλληλη για την ηλικία του δουλειά να διεκπεραιώσει. Θα μπορούσε να είναι κάτι τόσο απλό όσο το μάζεμα των παιχνιδιών, το στρώσιμο του τραπεζιού ή το δίπλωμα των ρούχων. Το αποτέλεσμα μπορεί να μην είναι αυτό ακριβώς που θα θέλατε, αλλά αυτό ισοβαθμίζεται από τα οφέλη που έχει για τα παιδιά, αφού έτσι τους δίνεται η ευκαιρία να εμπλακούν στη ζωή του σπιτιού, να εξοικειωθούν με τις εργασίες του νοικοκυριού και να αποκομίσουν μαθήματα υπευθυνότητας αλλά και την ικανοποίηση και αυτοπεποίθηση που ένα επίτευγμα χαρίζει.
Η συμμετοχή στις δουλειές του σπιτιού όχι μόνο βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν δεξιότητες ζωής, αλλά και να καλλιεργήσουν την αυτοπεποίθηση τους. (PeopleImages.com – Yuri A/Shutterstock)
Ειδικά στην αρχή, συνιστάται να τα αφήνετε να σας βοηθούν στη δουλειά που κάνετε εκείνη την ώρα, ώστε να έχετε την ευκαιρία να τα παρακολουθείτε και να τα διδάσκετε, και σιγά σιγά θα φτάσουν στο σημείο να τα καταφέρνουν μόνα τους. Αν και η δουλειά θα χρειαστεί λίγη περισσότερη ώρα για να γίνει, αξίζει αυτή η μικρή θυσία χρόνου, ειδικά αφού συμβάλλει και στην ενίσχυση του δεσμού γονέα-παιδιού, και κατ’ επέκταση στη μεταξύ τους επικοινωνία. Αυτό θα το εκτιμήσετε αργότερα πολύ! Όσο χρόνο και κόπο αφιερώνετε στο παιδί σας στα πρώτα του βήματα στη ζωή τόσο μεγαλύτερη η ανταμοιβή σας όταν το παιδί σας φτάσει στην εφηβεία: θα διαπιστώσετε με χαρά ότι αντί για το κλισέ το αντιδραστικού εφήβου, θα έχετε απέναντι σας ένα σχετικά ώριμο άτομο, με το οποίο θα μπορείτε να συνεννοηθείτε και ακόμη και να συνεργαστείτε, και το οποίο θα ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του χωρίς τη συνδρομή σας.
Επιτρέψτε λίγη βαρεμάρα
Οι γονείς δεν χρειάζεται να κρατούν τα παιδιά τους απασχολημένα κάθε ώρα της ημέρας. Το να επιτρέπετε στο παιδί σας κάποιες περιόδους πλήξης, μπορεί πραγματικά να το ωφελήσει. Με λίγη καθοδήγηση, θα μάθουν πώς να διασκεδάζουν μόνα τους.
Σύμφωνα με το Child Mind Institute, οι περίοδοι πλήξης βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν σημαντικές δεξιότητες, όπως η αντιμετώπιση της απογοήτευσης, η ανάπτυξη της φαντασίας και η εξάσκηση της δημιουργικότητας. «Η πλήξη βοηθά επίσης τα παιδιά να αναπτύξουν στρατηγικές σχεδιασμού, ικανότητες επίλυσης προβλημάτων, ευελιξία και οργανωτικές ικανότητες – βασικές ικανότητες γις οποίες ίσως στερούνται τα παιδιά των οποίων η ζωή είναι πολύ δομημένη». Οι ειδικοί του Ινστιτούτου εξηγούν ότι οι γονείς θα πρέπει να βοηθήσουν τα παιδιά να μάθουν να διαχειρίζονται την πλήξη, ώστε αυτή να γίνει ευκαιρία για δράση, ανεξαρτησία, επίλυση προβλημάτων και ικανότητα ψυχαγωγίας.
Οι παραπάνω δραστηριότητες μπορεί να μην κρατήσουν ένα παιδί κολλημένο στον καναπέ για δύο ώρες συνεχόμενα, όπως θα έκανε μια ταινία, αλλά θα προσφέρουν λίγο χρόνο στους γονείς για να εργαστούν, να ξεκουραστούν ή να μιλήσουν μεταξύ τους, χωρίς να νιώθουν τύψεις επειδή υποκύπτουν στον πειρασμό της εύκολης αλλά βλαβερής λύσης που προσφέρουν οι οθόνες. Η ποικιλία των δραστηριοτήτων που προτείνετε στα παιδιά συντελεί να παραμένει το ενδιαφέρον τους ζωηρό και να συντηρείται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Είναι σύνηθες το πεδίο της εκπαίδευσης να οριοθετείται κυρίως από τα σχολικά βιβλία, τις διαλέξεις, τους πίνακες και τις γραπτές ασκήσεις. Αν και αυτός ο τύπος μάθησης είναι πολύ σημαντικός, δεν είναι ο μόνος. Οι μαθητές χρειάζεται να εκπαιδεύονται και με άλλες μεθόδους, προκειμένου να αναπτύξουν πλήρως και υγιώς το μυαλό και το σώμα τους.
Η ευρωπαϊκή παιδαγωγική διακρίνει παραδοσιακά δύο τύπους μάθησης ή γνώσης: «wissenschaft» και «kenntnis». Το wissenschaft είναι ο τύπος γνώσης που συνήθως συνδέουμε με το σχολείο: βιβλιογραφική, αφηρημένη, θεωρητική, διανοητική και μετρήσιμη. Το Kenntnis, από την άλλη πλευρά, περιγράφει ένα άλλο είδος μάθησης: διαισθητικό, από πρώτο χέρι, εμπειρικό και αισθητηριακό. Οι μαθητές γνωρίζουν για τον Αμερικανικό Επαναστατικό Πόλεμο μέσω του wissenschaft. Αλλά γνωρίζουν για την αγάπη των γονιών τους ή τα περιγράμματα της αυλής τους μέσω του kenntnis. Και οι δύο τύποι μάθησης είναι σημαντικοί. Ωστόσο, πολλά εκπαιδευτικά μοντέλα, μεταξύ τους και το ελληνικό, τείνουν να δίνουν υπερβολική έμφαση στη θεωρητική γνώση. Υπάρχει μια βαθιά διαφορά μεταξύ ενός μαθητή που διαβάζει για τη μεταμόρφωση μιας κάμπιας σε πεταλούδα και ενός μαθητή που πηγαίνει μια εκδρομή, συλλέγει κάμπιες, παρατηρεί τις χρυσαλίδες τους και βλέπει από πρώτο χέρι τη μεταμόρφωση σε πεταλούδα. Το δεύτερο εμπλέκει τις αισθήσεις, τη φαντασία, την περιέργεια και τα συναισθήματα: είναι ένα βίωμα.
Οι εκδρομές αποτελούν ιδανικό μέσο για να αποκτήσουν οι μαθητές περισσότερες βιωματικές γνώσεις. Αυτό έχει αποδειχθεί επαρκώς από την έρευνα. Μελέτη του 2022, που συντάχθηκε από τους Χάιντι Χ. Έρικσον, Άντζελα Ρ. Γουάτσον και Τζέι Π. Γκριν, χώρισε μαθητές της Δ΄και Ε΄ τάξης από 15 δημοτικά σχολεία της Ατλάντα σε δύο ομάδες: μια ομάδα ελέγχου και μια ομάδα που συμμετείχε σε τρεις εκδρομές κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους. Οι εκδρομές αυτές συνίσταντο σε μία επίσκεψη σε μουσείο τέχνης, παρακολούθηση μίας θεατρικής παράστασης και παρακολούθηση μίας συναυλίας συμφωνικής μουσικής. Η μελέτη διαπίστωσε ότι οι μαθητές που συμμετείχαν στις εκδρομές απουσίασαν λιγότερο από το σχολείο, είχαν υψηλότερους βαθμούς και λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς. Επίσης, ήταν πιο πιθανό να εκφράσουν την επιθυμία να ασχοληθούν με τις τέχνες στο μέλλον, σύμφωνα με μια έκθεση για τη μελέτη από το «Science Daily».
Στην έκθεση, ο Έρικσον, κύριος συγγραφέας της μελέτης και καθηγητής στο BYU, εξήγησε ότι «είναι δυνατό να εκθέσουμε τους μαθητές σε έναν διευρυμένο κόσμο και να έχουμε ένα πολιτιστικά εμπλουτισμένο πρόγραμμα σπουδών χωρίς να θυσιάζουμε τα ακαδημαϊκά αποτελέσματα. […] Προβλέψαμε ότι οι εκδρομές δεν θα έβλαπταν την επίδοση των μαθητών στις εξετάσεις. Ωστόσο, αρχίσαμε να παρατηρούμε και βελτίωση, και συνειδητοποιήσαμε ότι οι μαθητές που συμμετείχαν σε αυτές τις εκδρομές είχαν καλύτερες επιδόσεις στην τάξη.»
Ένας άλλος συγγραφέας της μελέτης, ο Γκρην, παρατήρησε σε άρθρο για την εφημερίδα «New York Daily News» ότι τέτοιες εκδρομές προσφέρουν στους μαθητές μια σπάνια ευκαιρία να βιώσουν ανεκτίμητες εμπειρίες ανεκτίμητες πολιτιστικής φύσεως. «Αν τα σχολεία κάνουν τις πολιτιστικού ενδιαφέροντος εκδρομές αναπόσπαστο μέρος της εκπαιδευτικής εμπειρίας, όλοι οι μαθητές — και ειδικά εκείνοι των οποίων οι γονείς έχουν δυσκολότερη πρόσβαση σε αυτές τις εμπειρίες — θα επωφεληθούν», έγραψε.
Μια άλλη μελέτη του 2014, των Μαρκ Μπερντ και Τερέζα Φράνκλιν του Πανεπιστημίου του Οχάιο, συνόψισε πολλαπλές έρευνες σχετικά με τα οφέλη των εκδρομών για τους μαθητές. Μελετώντας τη βιβλιογραφία, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι εκδρομές ενεργοποιούν περισσότερο τους μαθητές, ενισχύουν το ενδιαφέρον τους και αυξάνουν τις γνώσεις τους για ένα συγκεκριμένο θέμα. Τα οφέλη δεν περιορίστηκαν μόνο στην ενίσχυση της περιέργειας και του ενθουσιασμού για τη μάθηση. Μελετώντας τα αποτελέσματα των εκδρομών, οι Μπερντ και Φράνκλιν σημείωσαν: «Βελτιώνονται οι δεξιότητες παρατήρησης και αναπτύσσονται οι κοινωνικές δεξιότητες, καθώς οι μαθητές μοιράζονται τις αντιλήψεις και τις γνώσεις τους με άλλους. Οι μαθητές μπορεί να αρχίσουν να ανυπομονούν για τα μαθήματα και να συνδέουν προηγούμενες γνώσεις και εμπειρίες με τις νέες έννοιες». Αναφερόμενη στα μοναδικά πλεονεκτήματα των εκδρομών, η μελέτη πρόσθεσε: «Οι εκδρομές προσφέρουν στους μαθητές την ευκαιρία να αναπτύξουν την αντίληψή τους, να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους και να αυξήσουν το ενδιαφέρον τους για τη φύση». Οι εκδρομές σε πάρκα ή άλλους υπαίθριους χώρους συχνά περιλαμβάνουν την ευκαιρία να αναπτυχθούν και νέες δεξιότητες, όπως ο προσανατολισμός ή η αναρρίχηση.
Οι εκδρομές μπορεί να είναι το κλειδί που θα ξεκλειδώσει ένα μέχρι τότε άγνωστο πάθος σε έναν μαθητή. Μπορεί να ανοίξουν ένα παράθυρο σε έναν κόσμο. Μία εμπειρία μπορεί ακόμη και να αλλάξει τη ζωή ενός μαθητή. Ένας μαθητής που επισκέπτεται για πρώτη φορά ένα ενυδρείο, μπορεί να εμπνευστεί για να γίνει θαλάσσιος βιολόγος. Η μαθήτρια της πέμπτης τάξης που ενθουσιάζεται από μια συναυλία συμφωνικής ορχήστρας μπορεί να αρχίσει να παίρνει πιο σοβαρά τα μαθήματα βιολιού που κάνει και αργότερα να επιλέξει να σπουδάσει μουσική. Εν ολίγοις, μια βιωματική εμπειρία μπορεί να αφυπνίσει το μυαλό και να ανάψει την καρδιά με έναν τρόπο που η μάθηση από τα βιβλία δεν μπορεί από μόνη της να κάνει.
«Μουσεία και κοινωνίες σε διαρκή αλλαγή» είναι το θέμα της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων 2025, που κάθε χρόνο γιορτάζεται στις 18 Μαΐου. Με την επιλογή του αυτή, το Ελληνικό Τμήμα του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM) εστιάζει στον συνεχή και γρήγορο μετασχηματισμό των σύγχρονων κοινωνιών και στη μεταβολή που αυτό επιφέρει στον τρόπο λειτουργίας και στον ρόλο των μουσείων, καθώς και στην επικοινωνία με το κοινό. Υπό αυτό το πρίσμα, οι νέοι και η τεχνολογία, καθώς και η άυλη κληρονομιά αποτελούν τους τρεις πυλώνες των δράσεων και των εκδηλώσεων.
Μουσείο Ηρακλειδών
Τιμώμενος φορέας για το 2025 θα είναι το Μουσείο Ηρακλειδών, καθώς συνδυάζει την επιστήμη με την τέχνη, την ιστορική διάσταση με την καινοτομία, προσφέροντας γνώση και ψυχαγωγία με απήχηση σε όλες τις ηλικίες, όπως αναφέρει το σχετικό δελτίο Τύπου του ελληνικού τμήματος του διεθνούς οργανισμού. Η κεντρική εκδήλωση του εορτασμού θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή, 18 Μαΐου, και ώρα 19:00, στην αίθουσα εκδηλώσεων του Μουσείου Ηρακλειδών, οδός Ηρακλειδών 16, Θησείο.
Την ίδια μέρα, στο Μουσείο θα πραγματοποιηθεί σειρά ξεναγήσεων και άλλων εκδηλώσεων, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό. Παράλληλα, καθ’ όλη τη διάρκεια του Μαΐου, σε όλη την Ελλάδα, θα πραγματοποιηθούν από μουσεία και άλλους πολιτιστικούς φορείς εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και άλλες εκδηλώσεις που περιλαμβάνονται σε ειδικό έντυπο, διαθέσιμο ψηφιακά στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Τμήματος.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο συμμετέχει στον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων 2025 με τις παρακάτω δράσεις:
1. Θεματικές περιηγήσεις από αρχαιολόγους του Μουσείου την Παρασκευή 16 Μαΐου 2025
10:00 -11:00: Ελένη Κωνσταντινίδη, Καλλυντικά και αρώματα της Μυκηναϊκής εποχής: τόσο κοντά, τόσο μακριά
11:15 -12:15: Κάτια Μαντέλη, Νεολιθική κοινωνία: νέα οπτική, νέα μουσειολογική προσέγγιση στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
12:30 -13:30: Ευανθία Παπαευθυμίου, Οι Ξένοι στην αρχαία Αθήνα
13:45 -14:30: Χριστίνα Αβρονιδάκη και Γιώργος Καββαδίας, Διασχίζοντας τους αιώνες. Η ζωή και ο θάνατος από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα
Για τη συμμετοχή στις θεματικές περιηγήσεις είναι απαραίτητη η ηλεκτρονική κράτηση.
Για να κάνετε κράτηση, πατήστε εδώ.
2. Εκπαιδευτικό πρόγραμμα την Παρασκευή 16 Μαΐου 2025 και ώρα 10:00
Θα πραγματοποιηθεί εκπαιδευτικό πρόγραμμα συνοδευόμενο από εικαστικό εργαστήριο για μαθητές πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης με τίτλο Όσα κι αν έζησα, όσα κι αν άκουσα… μέσα στο Μουσείο τα είδα! από τις αρχαιολόγους του Τμήματος Εκπαίδευσης του ΕΑΜ, Παναγιώτα Κουτσιανά και Μαρία Σελέκου.
3. Εικονική περιήγηση στην ιστοσελίδα του Μουσείου για ΑμεΑ
Η υφιστάμενη εικονική περιήγηση από τις 18/5/2025 εμπλουτίζεται με ηχητικό περιεχόμενο. Υπεύθυνη Αρχαιολόγος: Μαρία Τερζούδη
4. Μουσικές εκδηλώσεις την Κυριακή 18 Μαΐου 2025
Στην Αίθουσα του Βωμού του Μουσείου:
17:00: Καμεράτα του Μουσικού Σχολείου Αθήνας
17:30: Σύνολο αρχαίας ελληνικής λύρας Μουσικού Σχολείου Αθήνας
Στο Αίθριο του Μουσείου:
18:00: Σύνολο πνευστών Μουσικού Σχολείου Αθήνας
Η είσοδος στο Μουσείο την Κυριακή 18 Μαΐου 2025 είναι ελεύθερη για τους επισκέπτες του Μουσείου και στους συμμετέχοντες στις παραπάνω δράσεις.
Μουσείο Ακρόπολης
Το Σάββατο 17 Μαΐου, το Μουσείο θα είναι ανοιχτό από τις 9 το πρωί έως τις 8 το βράδυ με κανονικό εισιτήριο γενικής εισόδου.
Όπως κάθε Σάββατο, στις 11 π.μ., οι επισκέπτες θα μπορούν να παρακολουθήσουν τη θεματική παρουσίαση Υδάτινες Διαδρομές: το νερό από τη φύση στον μύθο και την πόλη. Με την καθοδήγηση αρχαιολόγου, οι επισκέπτες αναζητούν την αποτύπωση της αρχαίας αντίληψης για το νερό στα εκθέματα του Μουσείου που εκτίθενται στις μόνιμες συλλογές του, τόσο στο κτίριο όσο και στο «Μουσείο της Ανασκαφής» του.
Απαραίτητη η ηλεκτρονική κράτηση και η προμήθεια εισιτηρίου ημέρας από τα ταμεία του μουσείου την ημέρα της δράσης.
Την Κυριακή 18 Μαΐου, το Μουσείο Ακρόπολης θα είναι ανοιχτό από τις 9 το πρωί έως τις 8 το βράδυ με ελεύθερη είσοδο σε όλους τους εκθεσιακούς χώρους.
Την ημέρα αυτή θα ξεκινήσουν οι παρουσιάσεις της νέας περιοδικής έκθεσης Allspice | Michael Rakowitz & Ancient Cultures. Οι αρχαιολόγοι του Μουσείου θα παρουσιάσουν πρωτότυπα αρχαία αντικείμενα από τη Μεσοποταμία και τη νοτιοανατολική Μεσόγειο, σε έναν διάλογο με μια σειρά σύγχρονων έργων του διεθνώς αναγνωρισμένου Ιρακινοαμερικανού καλλιτέχνη Μάικλ Ράκοβιτς. Μέσα από την περιήγησή τους στην έκθεση, οι επισκέπτες θα ‘βιώσουν’ ζητήματα απώλειας, λεηλασίας, βίαιου διωγμού ανθρώπων και πολιτιστικών αγαθών λόγω πολέμου, αποικιοκρατίας ή αναγκαστικής μετανάστευσης και θα αναλογιστούν τον ρόλο των μουσείων ως κιβωτών της ανθρώπινης ιστορίας, πηγής κατανόησης του παρελθόντος και παράγοντα διαμόρφωσης του μέλλοντος.
Στις 10:00 θα γίνει η παρουσίαση στα αγγλικά και στις 13:00 στα ελληνικά. Διάρκεια: 45 λεπτά. Έως 30 επισκέπτες ανά παρουσίαση. Απαραίτητη η ηλεκτρονική κράτηση.
Εργαστήριο κατασκευής φιγούρων Καραγκιόζη στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο
Στο πλαίσιο του εορτασμού της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων, την Κυριακή 18 Μαΐου 2025, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο οργανώνει δωρεάν εργαστήριο για παιδιά 6 έως 12 ετών, από τις 11.30 το πρωί και για ένα δίωρο.
Οι διοργανωτές καλούν τους μικρούς φίλους του μουσείου να δημιουργήσουν τη δική τους φιγούρα θεάτρου σκιών, εμπνευσμένη από τους ήρωες της Επανάστασης του 1821. Την καλλιτεχνική επιμέλεια του εργαστηρίου έχει αναλάβει ο Θανάσης Τζοΐτης, ο οποίος έχει κατασκευάσει πολυάριθμες φιγούρες, προϊόντα ιστορικής και λαογραφικής έρευνας βασισμένης στις Συλλογές και τις εκδόσεις του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου.
Λόγω περιορισμένων θέσεων, είναι απαραίτητη η δήλωση συμμετοχής στο τηλέφωνο: 210-3237315 (εσωτ. 222), από Τρίτη έως Παρασκευή και ώρες 11:00-15:00.
Επιγραφικό Μουσείο και «ομιλούντες λίθοι»
Στο Επιγραφικό Μουσείο, το κοινό θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει το Σάββατο 17 Μαΐου, στις 20:30, μία μουσική εκδήλωση του συνόλου De Profundis Ensemble, με έργα των Βιβάλντι, Μπαχ και Χαίντελ, σε συνδιοργάνωση με το This is Athens City Festival του δήμου Αθηναίων. Δηλώσεις συμμετοχής στην πλατφόρμα This is Athens City Festival του δήμου Αθηναίων.
Την Κυριακή 18 Μαΐου, θα λάβει χώρα εκπαιδευτική δράση και καλλιτεχνικό εργαστήριο για παιδιά Δημοτικού, ώρα 11:00-12:30, με τίτλο «Η μικρή Τιμοθέα στα εν Άστει Διονύσια», ενώ παράλληλα, στις 11:30-13:00, θα προβληθούν τρεις ταινίες βιωματικής διδασκαλίας που εξιστορούν και δραματοποιούν σημαντικά γεγονότα της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, με αφετηρία τις επιγραφές του μουσείου.
Περιήγηση στο Σπήλαιο Πετραλώνων Χαλκιδικής
Η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας (Γραφείο Β. Ελλάδος) διοργανώνει στο Μουσείο Σπηλαίου Πετραλώνων Χαλκιδικής εκπαιδευτική δράση με τίτλο «Επανέκθεση συλλογών Μουσείου Πετραλώνων: παράθυρο στην απώτατη προΐστορία».
Θα πραγματοποιηθεί τη Δευτέρα 19 Μαΐου 2025 και απευθύνεται σε μαθητές δημοτικού. Έχει στόχο την ανάδειξη άγνωστων πτυχών της απώτατης προϊστορίας όπως αυτές αποτυπώνονται στην επανέκθεση των συλλογών του Μουσείου Πετραλώνων, που πρόσφατα αποδόθηκε στο κοινό. Περιλαμβάνει περιήγηση στο σπήλαιο και στο μουσείο και ποικίλες εκπαιδευτικές δραστηριότητες (επιτραπέζιο παιχνίδι, μουσειοβαλίτσα, ψηφιακές διαδραστικές εφαρμογές, ταινία).
Η πολύπλευρη προσέγγιση των εκθεμάτων και η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών θα προσφέρουν στους μαθητές μια αναβαθμισμένη μουσειακή εμπειρία ανοίγοντας ένα παράθυρο στην παλαιολιθική εποχή της Ελλάδας.
Την Κυριακή 18 Μαΐου 2025, ημέρα εορτασμού της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων, η είσοδος στο Σπήλαιο και στο Μουσείο Σπηλαίου Πετραλώνων Χαλκιδικής θα είναι ελεύθερη για το κοινό.
