Υπάρχουν καθόλου κοινά στοιχεία ανάμεσα στον Ποσειδώνα και τον Πωλ Μπάνυαν, μυθολογικό ήρωα της αμερικανικής κουλτούρας;
Εκτός από μια εντυπωσιακή γενειάδα, αξιόλογη σωματική διάπλαση, από ένα μπλε ζώο – συνοδό (ένα δελφίνι και ένα βόδι αντίστοιχα) και από ένα αιχμηρό όπλο ή εργαλείο (μια τρίαινα και ένα τσεκούρι), οι δύο αυτές μυθολογικές μορφές και αυτά που εκφράζουν διαφέρουν σε θεμελιώδες επίπεδο.
Τι είναι η μυθολογία;
Η λέξη «μυθολογία» παρουσιάζει μια δυσκολία. Η λέξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, και αυτοί οι διάφοροι ορισμοί επικαλύπτονται σε κάποιο βαθμό, θολώνοντας περαιτέρω τα νερά. Η λέξη «μυθολογία μπορεί να αναφέρεται σε λαϊκά παραμύθια και μύθους ή σε απλές παράξενες ιστορίες που αναπτύσσονται σε έναν συγκεκριμένο χρόνο και τόπο.
Μερικές φορές η λέξη χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις ιστορίες ενός πολιτισμού για την προέλευση ή την ίδρυσή του. Μπορεί επίσης να αναφέρεται σε μια συνολική αφήγηση που καθοδηγεί μια κοινωνία, όπως ο μύθος της προόδου. Σήμερα, χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει, απλώς, κάτι μη αληθινό.
Τέλος, η μυθολογία μπορεί να σημαίνει τη χρήση της αφήγησης και της ποίησης για την ανακάλυψη και τη διερεύνηση βασικών μυστηρίων της ζωής και την πρόσβαση σε αλήθειες που δεν μπορούν να εκφραστούν σωστά με άλλα, πιο ορθολογιστικά μέσα.
Ο Διαφωτισμός και η ίδρυση της Αμερικής
Αυτός ο τελευταίος ορισμός της μυθολογίας – ένα σύνολο ιστοριών μέσω των οποίων ένας λαός αποκτά πρόσβαση σε αλήθειες, οι οποίες μεταφέρονται από γενιά σε γενιά – είναι η μυθολογία με την αρχαιότερη, βαθύτερη έννοια της. Και είναι αυτό που η Αμερική, μαζί με άλλες νεότερες χώρες, στερείται σε μεγάλο βαθμό.
Είναι αλήθεια ότι η Αμερική έχει ορισμένους μύθους γύρω από την ίδρυσή της ή τις ημέρες των πρώτων αποίκων ή την Άγρια Δύση. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η Αμερική συνεχίζει να καθοδηγείται από μύθους με την έννοια των μεγάλων αφηγήσεων που διαμορφώνουν τον πολιτισμό μας. Αλλά όλα αυτά εμπίπτουν σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε δευτερεύουσες μυθολογικές κατηγορίες. Η Αμερική δεν διαθέτει ένα σώμα μυθολογίας με την πρωτογενή έννοια, το είδος της μυθολογίας που διαθέτει η Ελλάδα ή η Ρώμη ή η Σκανδιναβία.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Εν μέρει, επειδή η Αμερική είναι μια σύγχρονη χώρα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ξεκίνησαν μετά την Επιστημονική Επανάσταση και τον Διαφωτισμό και επηρεάστηκαν έντονα και από τα δύο. Η διαφωτιστική σκέψη συχνά παραγνωρίζει τα ποιητικά, μυθολογικά ή θρησκευτικά μέσα ως οδηγούς για την αλήθεια. Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια Φιλοσοφίας του Στάνφορντ, «οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού … τείνουν να έχουν μεγάλη εμπιστοσύνη στις διανοητικές δυνάμεις της ανθρωπότητας, τόσο για την επίτευξη συστηματικής γνώσης της φύσης όσο και για να χρησιμεύσουν ως έγκυρος οδηγός στην πρακτική ζωή. Αυτή η εμπιστοσύνη συνδυάζεται γενικά με καχυποψία ή εχθρότητα απέναντι σε άλλες μορφές ή φορείς εξουσίας (όπως η παράδοση, η δεισιδαιμονία, η προκατάληψη, ο μύθος και τα θαύματα).»
Η έμφαση που έδωσε ο Διαφωτισμός στην ορθολογική και επιστημονική γνώση δεν επέτρεψε να αναπτυχθούν οι πιο μυστικιστικοί τρόποι γνώσης, περιλαμβανομένης της ποίησης και του μύθου. Ως κληρονόμοι αυτού του νέου τρόπου σκέψης, οι Αμερικανοί δεν έχουν πρόσβαση στο μυστικιστικό πνεύμα από το οποίο επωφελούνται παλαιότεροι πολιτισμοί, όπως ο ελληνικός, ο ρωμαϊκός και ο σκανδιναβικός. Η μυθολογία δεν μπορεί να αναπτυχθεί σε μια κοινωνία που διαπνέεται από τη διαφωτιστική σκέψη.
Αν και η μυθολογία μπορεί να μην είναι αληθινή με την κυριολεκτική έννοια, εντούτοις εκφράζει ορισμένες διαχρονικές και οικουμενικές αλήθειες με έναν συναρπαστικό τρόπο – και ίσως πολύ καλύτερα από ό,τι θα έκαναν η επιστήμη ή η λογική από μόνες τους. Όπως γράφει ο καθηγητής λογοτεχνίας Τζον Σήνιορ (John Senior, 1923-1999), «στα περισσότερα από τα σοβαρά ζητήματα της ζωής, η επιστήμη, η διαλεκτική και η ρητορική είναι τυφλές – ο λόγος τους δεν μπορεί να διεισδύσει σε μυστήρια όπως ο έρωτας και ο πόλεμος ή γιατί ένας αμαρτωλός ελπίζει στη λύτρωση». Παρ’ όλες τις χρήσεις και τις δυνάμεις της, η επιστήμη δυσκολεύεται να εξερευνήσει αυτά τα μεγάλα ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Όπως έγραψε πρόσφατα ο Τζέημς Σέηλ στην Epoch Times, η επιστήμη και η μυθολογία (ή ο Λόγος και ο Μύθος) θα έπρεπε να αλληλοσυμπληρώνονται, σαν δύο πυλώνες που συγκρατούν τον πολιτισμό. «Υπάρχει κάτι δραματικά ελλιπές στις γνώσεις μας, συνεπώς και στη ζωή μας, όταν αγνοούμε τη μία θεμελιώδη μορφή της ύπαρξής μας και υπερτονίζουμε την άλλη», λέει.
Η Αμερική πάσχει εδώ και πολύ καιρό από αυτό το είδος της «μονόφθαλμης» θεώρησης. Σε άρθρο του για το «The American Mind», ο φιλόσοφος Έντουαρντ Φήζερ (Edward Feser, γεν. 1968) υποστήριξε ότι η επιστήμη έχει γίνει ο μόνος παραδεκτός τρόπος θεώρησης των πραγμάτων στην αμερικανική ζωή – από την οικονομία, την ηθική μέχρι τα μέτρα δημόσιας υγείας – σαν να ήταν η ίδια μια ολοκληρωμένη θρησκεία. «Ο Διαφωτισμός απλώς αντικατέστησε τον δογματισμό της θρησκείας με τον δογματισμό της επιστήμης», υποστηρίζει. Και αυτός, όπως και ο Σέηλ, καταλαβαίνει πόσο μονόπλευρη γίνεται η άποψή μας για την πραγματικότητα όταν χρησιμοποιούμε μόνο ένα μέσο για την εύρεση της αλήθειας. Γινόμαστε στενόμυαλοι. (Πόσο συχνά ακούμε το «εμπιστευτείτε την επιστήμη», λες και η επιστήμη είναι ένας αλάθητος οδηγός για όλες τις πτυχές της ζωής; Και πόσο σπάνια ακούμε το «εμπιστευτείτε τη φιλοσοφία» ή «εμπιστευτείτε τη μυθολογία»;)
Η επιτάχυνση των τεχνολογικών εξελίξεων από τον 16ο αιώνα και έπειτα έχει ενισχύσει αυτή τη στενότητα πνεύματος. Από τότε, ξεγελάμε τους εαυτούς μας με τα τεχνολογικά μας επιτεύγματα σε τέτοιο βαθμό, που αρχίζουμε να πιστεύουμε ότι κρατάμε στα χέρια μας το κλειδί του σύμπαντος, μέσω της δύναμης της εφαρμοσμένης επιστήμης. Δεν χρειαζόμαστε τίποτε άλλο.
Ωστόσο, κατά καιρούς, ο σύγχρονος τεχνολογικός πολιτισμός μας αποζητά εν τέλει τον μύθο και τον θρύλο. Σε ένα τραγούδι με τίτλο «We Need a Myth» (Χρειαζόμαστε έναν μύθο), ο Αμερικανός τραγουδιστής της εναλλακτικής φολκ ροκ Γουίλ Σεφ (Will Sheff, γεν. 1976) θρηνεί: «We need a myth / We need a path through the mist … Scrape away grey cement / Show me the world as it was again / As it was in a myth … And if all we’re taught is a trick / Why would this feeling persist?» *
Η ίδια επιθυμία εκφράζεται και στα λόγια του Ράσελ Κερκ (Russell Kirk, 1918-1994), Αμερικανού θεωρητικού και ηθικολόγου: «Η εποχή μας, άρρωστη σχεδόν μέχρι θανάτου από τον ωφελιμισμό και την κυριολεξία, αποζητά τον μύθο και την παραβολή. Οι μεγάλοι μύθοι δεν είναι απλώς επιδεκτικοί ορθολογικής ερμηνείας: είναι αλήθεια, υπερβατική αλήθεια.»
Κατά έναν μυστηριώδη τρόπο, η παραμέληση του μυθικού τρόπου αντίληψης και γνώσης μπορεί να μας κάνει να ξεχάσουμε κάτι βασικό σχετικά με το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
Και η επανεύρεσή του μπορεί να μας βοηθήσει να ξαναβρούμε και τους εαυτούς μας.
Του Walker Larson
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
* «Χρειαζόμαστε έναν μύθο / Χρειαζόμαστε ένα μονοπάτι μέσα στην ομίχλη … Ξύσε το γκρίζο τσιμέντο / Ξαναδείξε μου τον κόσμο όπως ήταν / Όπως ήταν σ’ έναν μύθο … Κι αν δεν μαθαίνουμε παρά ένα κόλπο / Γιατί το αίσθημα αυτό να επιμένει;» (Σ.τ.Μ)
![www.2steps.gr [Φάρος Μονεμβασιάς, Λακωνία]](https://2steps.gr/themes/photos/2020/053/003149/vl/2steps.gr_lighthouse_monemvasia_lakonia_001.jpg)
